Morgunblaðið - 18.10.2005, Síða 6

6 ÞRIÐJUDAGUR 18. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
NÚ Í MYNDSKREYTTRI
ÚTGÁFU
ÍSLENSKUR vinnumarkaður tekur
ekki vel á móti erlendum konum og
menntun þeirra og reynsla er oft
ekki metin að verðleikum. Konurnar
glíma oft við tungumálaörðugleika,
þekkja ekki réttindi sín og skyldur
og eru háðar vinnuveitendum sínum.
Viðmælendur Morgunblaðsins eru
sammála um að upplýsingagjöf um
vinnumarkaðinn þyrfti að vera betri
og að efla þyrfti íslenskunám.
Tatjana Latinovic, formaður Sam-
taka kvenna af erlendum uppruna á
Íslandi, segir fólk sem flyst til Ís-
lands oft vera mjög háð atvinnurek-
endum sínum. Það komist ekki inn í
landið nema hafa fengið vinnu og at-
vinnurekandi eigi að sjá um að út-
vega atvinnu- og dvalarleyfi.
„Leyfin eru nánast í eigu atvinnu-
rekendanna og ef fólk missir vinn-
una á það í raun að missa dvalarleyf-
ið líka,“ segir Tatjana.
Hún segir mikið vanta upp á að er-
lendum konum sé kynntur réttur
sinn á íslenskum vinnumarkaði og að
víða búi þær við slæma meðferð.
„Þegar maður flytur til annars
lands þekkir maður ekki lög og regl-
ur og áttar sig oft ekki einu sinni á
því sem stendur á launaseðlinum,“
segir hún. „Ég er alls ekki að segja
að allir séu að svindla á útlendingum
en kerfið býður upp á að það sé gert,
til dæmis varðandi réttindi til veik-
inda- og frídaga.“
Aðspurð hverjir séu að bregðast
stendur ekki á svari.
„Fyrirtækin og verkalýðsfélögin,“
segir hún. „Þau, ásamt yfirvöldum,
eiga að vera ábyrg fyrir að veita fólki
upplýsingar.“
Vinna í öllum stéttum
Tatjana segir algengt að konur af
erlendum uppruna eigi erfitt með að
fá menntun sína metna að verðleik-
um og auk þess sé íslenskan oft mikil
hindrun. Margar konur leggi sig
fram við að læra lýtalausa íslensku
en sé samt alltaf tekið með fyrirvara.
„Konurnar vita heldur ekki hvert
þær eiga að leita, eru hræddar við að
sækja sinn rétt og vita ekki hvað telj-
ast eðlileg kjör í þeirra starfi,“ segir
Tatjana. „Það ríkir launaleynd hjá
flestum og þessar konur neyðast til
að treysta vinnuveitendum sínum.
Þær þurfa oft að sætta sig við verri
kjör en íslenskar konur í sambæri-
legum störfum, en vita það kannski
ekki. Þær koma oft frá löndum þar
sem aðstaða þeirra væri mun verri
og finnst þær hafa það ágætt, þótt
þær hafi það í raun ekki.“
Tatjana bendir á að erlendar kon-
ur vinni í öllum stéttum samfélags-
ins.
„Þær vinna ekki bara í fiski og við
skúringar,“ segir hún. „Ef þær legðu
niður störf á kvennafrídaginn myndi
það snerta öll svið samfélagsins.“
Undirbúa kvennafrídaginn
Samtök kvenna af erlendum upp-
runa á Íslandi eru að sögn Tatjönu
þrýstihópur og markmið þeirra er að
efla konur af erlendum uppruna og
fjölskyldur þeirra.
„Við aðstoðum þær að aðlagast og
njóta sín til fulls í íslensku samfélagi.
Við bendum á hluti sem mega betur
fara en viljum líka sýna fram á fjöl-
breytileikann meðal innflytjenda í
landinu,“ segir Tatjana. „Það eru í
gangi ýmsar stereótýpur varðandi
útlendinga sem erlent vinnuafl og
sérstaklega konur, en við viljum
sýna að mikið býr í fólki sem flyst á
milli landa. Við viljum að fólki sé gef-
ið tækifæri og það sé metið að verð-
leikum.“
Samtökin eru meðal annars í sam-
skiptum við önnur félagasamtök og
yfirvöld.
„Við skrifum umsagnir um laga-
frumvörp og vinnum mikið með Al-
þjóðahúsinu, Rauða krossinum,
Kvennaathvarfinu og fleirum,“ segir
Tatjana. „Og nú tökum við virkan
þátt í undirbúningi kvennafrídags-
ins.“
Efla þarf íslenskukennslu
Skúli Thoroddsen, framkvæmda-
stjóri Starfsgreinasambands Ís-
lands, segir tungumálaörðugleika
vera helsta vandamálið. Þau séu þó
mismunandi eftir því hvaðan kon-
urnar komi og yfirleitt í samræmi við
menningarmismun milli Íslands og
heimalandsins.
„Það er lykilatriði að efla tungu-
málakennslu og símenntunar-
miðstöðvar sem gegna mikilvægu
fræðsluhlutverki og það höfum við
reynt að gera,“ segir Skúli. „Það þarf
þó að gera miklu betur og við höfum
bankað upp á hjá stjórnvöldum og
haft frumkvæði að því að búa til
starfsmenntasjóði. Þangað getur
fólk sótt styrki til að fara í tungu-
málanám og menningartengda
fræðslu. Ef einhver hefur áhyggjur
af þessum málum er það verkalýðs-
hreyfingin og ekki síst Starfsgreina-
sambandið.“
Skúli gagnrýnir yfirvöld mennta-
mála fyrir að hafa ekki litið á það
sem skyldu sína að sinna fræðslu
fyrir fullorðna í landinu.
„Fullorðinsfræðsla á Íslandi er í
klessu,“ segir hann. „Hér er fræðsla
alltaf miðuð við einhver ákveðin
skólastig, en það hentar ekki þessu
fólki. Á hinum Norðurlöndunum er
ástandið miklu betra því þar er fé
veitt til svona fræðslu.“
Spurður um hvort ekki þurfi að
bæta túlkaþjónustu við fólk sem ekki
hefur lært íslensku, til þess að mögu-
legt sé að upplýsa það um réttindi á
vinnumarkaði, segir hann stéttar-
félögin hafa sinnt þeim verkefnum
að einhverju marki.
Skúli telur rétt að algengt sé að
erlendir starfsmenn fái menntun
sína ekki metna að verðleikum.
„Hér er mikið af vel menntuðu
fólki og sjálfur þekki ég til dæmis
bæði kennara og verkfræðing frá
Póllandi sem eru að vinna í fiski,“
segir hann. „Menntun þeirra nýtist
því augljóslega ekki.“
Fréttaskýring | Margar erlendar konur búa við slæm kjör á íslenskum vinnumarkaði
Kerfið býður upp á að
svindlað sé á útlendingum
Eftir Hrund Þórsdóttur
hrund@mbl.is
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Efla þarf íslenskukennslu enn frekar sem og upplýsingaflæði til útlendinga sem hér starfa. Nemendur í íslensku
fyrir útlendinga sem kennd er á vegum Mímis einbeita sér að því að nema nýtt og framandi tungumál.
Skúli
Thoroddsen
Tatjana
Latinovic
„ÉG kom fyrir tíu árum og held að
ástandið hafi versnað á vinnumark-
aðinum síðan þá. Það er meira um
lög og reglur sem gera fólki erfitt
fyrir,“ segir Amal Tamimi sem flutti
ásamt fjölskyldu sinni frá Palestínu.
Hún fór í gegnum hremmingar við
komuna til landsins en er í dag vara-
formaður Samtaka kvenna af erlend-
um uppruna og starfar sem fræðslu-
fulltrúi hjá Alþjóðahúsinu.
„Þegar ég kom hingað var ég látin
vinna frá klukkan hálf sjö á morgn-
ana til hálf ellefu á kvöldin hjá fisk-
vinnslufyrirtæki,“ segir Amal. „Ég
vissi ekki að yfirvinna er val. Maður
er ekki spurður hvort maður vill
vinna yfirvinnu heldur er manni sagt
að mæta á ákveðnum tímum. Ef mað-
ur spyr þá um fjölskyldu sína, börnin
sín, kvöldmatartíma og slíkt fær
maður þau svör að þetta sé ekki
þeirra mál.“
Amal segir að ekki sé um það að
ræða að spyrja spurninga eða kvarta,
enda sé fólk háð atvinnurekendum.
„Maður er hræddur um að missa
vinnuna og þarf að eiga mat handa
börnunum sínum,“ segir hún. „Svo
eru launin alltaf lægst hjá þessu
fólki. Árið 1995 fékk ég 365 krónur
á tímann, bæði á daginn og kvöld-
in.“
Amal segist hafa verið hrædd
lengi og það hafi tekið marga mán-
uði að læra að þetta væru ekki eðli-
legar aðstæður. Hún hafi þó kunnað
ensku og það hafi bjargað henni.
„Ef maður talar ekki ensku er
enginn sem getur sagt manni neitt,“
segir Amal. „Maður þarf að geta
haft samskipti til að fá upplýsingar
og Íslendingar svara manni alltaf ef
maður spyr einhvers.“
Sumir notfæra sér að erlendir
starfsmenn þekkja ekki kerfið
Þegar Amal kom til Íslands átti
hún fimm börn.
„Ég var með tvær stelpur, fimm-
tán og sextán ára, sem pössuðu
yngri börnin eftir skólann þar til ég
kom heim,“ segir hún. „Þetta var
auðvitað mikil vinna fyrir þær líka.
Þær gátu ekki farið út eftir skóla,
heldur voru þær að passa og elda
mat.“
Amal segir útlendinga ekki fá
nægar upplýsingar þegar þeir koma
til landsins.
„Lög og reglur hér og í heima-
löndunum eru líka öðru vísi og sum-
ir notfæra sér það,“ segir hún. „Það
eru auðvitað ekki bara konur sem
upplifa þetta, heldur allir.“
Amal segir að margir treysti ekki
stéttarfélögunum og þori kannski
ekki að leita til þeirra. Þetta sé síð-
an vandamál fyrir stéttarfélögin þar
sem þau nái ekki að hjálpa þessu
fólki.
„Útlendingar eru oft hræddir við
að ræða um ójafnrétti og óttast að
missa vinnuna. Þótt þeir þekki rétt
sinn þora þeir kannski ekki að sækja
hann,“ segir hún. „Ef fólk missir
vinnuna má samkvæmt lögum vísa
því úr landi.“
Vann í sextán tíma á dag á lúsarlaunum
MARGRÉT Steinarsdóttir, lögfræð-
ingur Alþjóðahússins, segir að ef
erlendar konur legðu niður störf á
kvennafrídaginn hefði það mikil
áhrif.
„Það myndu eflaust allar stofn-
anir og fyrirtæki finna vel fyrir því,
en líka almenningur, enda vinna
þessar konur gjarnan í þjón-
ustustörfum,“ segir Margrét.
Hún segir að konur sem komi til
landsins hafi oft bara aðgang að
störfum sem erfitt sé að manna.
„Þær konur sem koma til mín
vegna vinnutengdra vandamála, fá
oft ekki rétt laun eða þeim er ekki
borgað fyrir yf-
irvinnu,“ segir
Margrét. „Svo
hafa komið upp
vandamál út af
orlofi og ef þær
vilja fá frí úr
vinnu til að mæta
einhvers staðar
virðist það oft
erfitt og illa séð.
Það hafa líka
komið upp
vandamál varðandi skil á greiðslum
í lífeyrissjóði og á staðgreiðslu
skatta. Ég hef vísað þessum konum
á stéttarfélögin. Flestar þeirra eru í
Eflingu, sem ég veit að vinnur vel í
þessum málum.“
Margrét segir að sér hafi virst
sem fyrirtæki með marga erlenda
starfsmenn á sínum snærum standi
sig betur en önnur í þessum málum.
Þá séu það oft fyrirtæki sem séu illa
stödd fjárhagslega sem brjóti á
réttindum starfsmanna sinna.
Þora ekki að sækja rétt sinn
Hún segir að nú séu rúmlega tíu
þúsund erlendir ríkisborgarar á
landinu og um helmingur þeirra sé
konur.
„Þær þekkja oft ekki rétt sinn
eða þora ekki að sækja hann,“ segir
hún. „Atvinnuleyfið er í höndum
vinnuveitenda og þær vilja ekki
styggja þá, að minnsta kosti þar til
þær hafa fengið ótímabundið at-
vinnuleyfi.“
Margrét segir að samkvæmt lög-
um um atvinnuréttindi útlendinga
skuli vinnuveitendur upplýsa er-
lenda starfsmenn sína um réttindi
og skyldur þeirra og íslenskt sam-
félag.
„Ef starfsmenn þekkja ekki rétt
sinn eru vinnuveitendur að bregð-
ast þessari skyldu sinni,“ segir Mar-
grét. „Stéttarfélögin eru að mínu
viti að vinna vel að uppfræðslu er-
lendra félagsmanna.“
Margrét segist hafa orðið þess
áskynja í samtölum sínum við er-
lendar konur að þær séu oft ein-
angraðar á vinnustöðum sínum.
Samskipti séu ekki endilega slæm
en íslenska starfsfólkið skipti sér
oft lítið af þeim.
Eiga að upp-
lýsa um rétt-
indi og skyldur
Margrét
Steinarsdóttir