Morgunblaðið - 18.10.2005, Blaðsíða 25

LANDSVIRKJUN (LV) hefur á
undanförnum áratugum verið í
fararbroddi fyrirtækja sem hafa
lagt sig fram um að standa vel að
svokölluðum listskreytingum við
virkjanir og stærri mannvirki.
Þegar best hefur tek-
ist til hafa verið gerð
metnaðarfull listaverk
sem bera fyrirtækinu
og höfundum fagurt
vitni. Í ljósi listasög-
unnar hefur þessi
framtakssemi skipt
verulegu máli.
En listin er ólík-
indatól. Saga listar í
opinberu rými und-
anfarna áratugi sýnir
að listamenn eru á
hraðferð frá hefð-
bundnum skilningi á
hlutverki hennar í
umhverfinu. Rými
listarinnar er ekki
lengur bundið bygg-
ingum og sögulegum
atburðum, heldur hef-
ur það víkkað út og
telst nú ekki síður fé-
lagslegt en listrænt
og ekki síður almennt
en sértækt. Því vinna
listamenn jöfnum
höndum að stað-
bundnum verkum
(site-specific) og svo-
kölluðum inngripum
(interventions) og
þegar best lætur að samþættum
verkum (integrated) með arkitekt-
um og hönnuðum. Sérhver þessara
leiða getur skilað góðum listræn-
um árangri.
Nú hefur LV ákveðið að efna til
tveggja samkeppna um úti-
listaverk við Kárahnjúka/Hálslón
og við stöðvarmannvirkin í Fljóts-
dal og um leið ákveðið að aðeins
fyrstnefnda leiðin sé fær. Í sam-
keppnislýsingum er tekið fram að
listaverkunum sé „ætlað að vera
hluti af því sem mótar ásýnd
svæðisins og mannvirkja þar“
(Hálslón) og „vera hluti af því sem
mótar ásýnd húsanna og nánasta
umhverfis þeirra“ (Fljótsdalur).
Þrátt fyrir þessa forsögn „vill LV
á engan hátt takmarka hvernig
listamennirnir nálgast viðfangsefni
sitt“. Hér er nokkuð ljóst hvert
markmiðið er og hvernig á að nota
verkin, en öðru haldið opnu. En
lítum aðeins nánar á forsendurnar
og spyrjum nokkurra spurninga.
Hvers vegna þarf stærsta mann-
virki á Íslandi á listaverki að
halda til að „móta ásýnd“ sína? Er
það virkilega svo að stærsta stífla
á landinu þurfi á einhverri andlits-
lyftingu að halda og geti ekki
staðið fyrir sjálfa sig? Þarf
„ásýndin“ að vera önnur en hún
er? Hér er ég ekki að gefa í skyn
að góður listamaður
geti ekki gert verk
fyrir þessa staði,
heldur er ég einungis
að spyrja hvort mann-
virkin þurfi á slíku að
halda. Ef LV metur
það svo að list sé
nauðsynleg í
tengslum við mann-
virkin, finnst mér rétt
að þeir svari því af
hverju hún er nauð-
synleg. Hvað vantar
uppá sköpunarverkið?
Þetta er a.m.k. sú
spurning sem lista-
menn þurfa að spyrja
sjálfa sig þegar þeir
fara að huga að verk-
efninu. Hefur mönn-
um ekki flogið í hug
að þarna sé ef til vill
nóg að gert? Er verið
að leita eftir fag-
urfræðilegri réttlæt-
ingu á framkvæmd-
inni eða þarf að beina
sjónum manna í aðrar
áttir en að þeim veru-
leika sem þarna blas-
ir við?
Nú er það auðvitað
svo að ég fagna öllu frumkvæði
sem miðar að því að skapa ný
listaverk í umhverfið. Spurningin
sem ég hinsvegar set fram er sú
af hverju LV vill endilega bola
þeim niður á hálendinu?
Af hverju fá listamennirnir sem
boðið er til þátttöku ekki að velja
sér staðina sjálfir og þá hvar sem
er á landinu? Vandi þeirra fælist
þá m.a. í því að færa rök fyrir list-
rænum ákvörðunum sínum. Stað-
arval listaverka er í hæsta máta
pólitísk og listræn ákvörðun. LV
er eign allra landsmanna og landið
sem tekið var undir Hálslón er
það einnig. Í ljósi þessa finnst mér
sjálfsagt að listaverk rísi í ein-
hverri mynd á Patreksfirði eða
Hólmavík eða eigum við að segja á
Barna- og unglingageðdeildinni.
Hér þarf einungis að virkja
áræðni og hugmyndaflug lista-
mannanna og ef LV telur sig hafa
samfélagslegar skyldur að rækja,
þá get ég ekki séð að þeim sé bet-
ur fullnægt á hálendinu en á þeim
stöðum sem ég nefndi. Beinteng-
ing fjármuna til listskreytinga við
mannvirki er ekkert náttúrulög-
mál.
Ef að líkum lætur má reikna
með að LV leggi fram nokkra
milljónatugi í samkeppnirnar og
útfærslu verkanna. Fyrirtækið
ætti að leggja álíka upphæð til
hliðar á hverju ári og þannig
byggja upp sjóð til listrænna
framkvæmda á landinu öllu. Það
væri vitræn notkun á gróðanum af
landinu. Í því samhengi má vísa á
Public Art Fund í New York, en
hann framkvæmir fjölda verka á
ári hverju eftir tillögum lista-
manna, en leggur aldrei fram
verkefni að eigin frumkvæði.
Þannig er listinni þjónað og fylgt
eftir hugmyndum listamanna um
list í opinberu rými.
Til er notkun á list og til er
misnotkun á list. Það að ætla
listinni ákveðið áróðurstengt hlut-
verk og skilgreina markmið
listamanna fyrirfram er hæpin
lexía. Virkasti þáttur þess viðhorfs
er táknrænn skreytiþáttur og inn-
múruð fagurfræðileg krafa.
Listamenn vinna almennt ekki
lengur á þessum nótum og því er
það tímaskekkja að hugsa listina
eingöngu sem naglfasta einingu
sem þola á sama verðurálag og
virkjunin, svo vísað sé í sam-
keppnislýsinguna.
Kárahnjúkavirkjun er afar um-
deild og meðal helstu baráttu-
manna gegn virkjuninni voru
margir af bestu listamönnum þjóð-
arinnar og þeir munu varla taka
þátt í að gera verk til að bæta
ásýnd mannvirkja sem þeir börð-
ust á móti.
Niðurstaða samkeppnanna get-
ur vart orðið önnur en með-
almennska og leiðindi. Til að leysa
þennan vanda þarf að útvíkka
hugmyndina um framkvæmd lista-
verka á vegum LV.
Ég efast ekki um að listamenn
tækju vel í að vinna á þeim nótum
og ég efast ekki um að LV fengi
betri listaverk og kynningu en
ella. LV á að standa að gerð lista-
verka hvar á landinu sem er og
fyrirtækið á að tengjast fram-
sæknum hugmyndum með náinni
samvinnu við listamenn. Fyrirtæki
sem vill tengjast listum með
markvissum hætti ber að fylgjast
með þróun listanna og taka virkan
þátt í mótun þeirra.
Landsvirkjunarlist
Kristinn Hrafnsson
fjallar um listskreytingar
’Fyrirtæki semvill tengjast list-
um með mark-
vissum hætti
ber að fylgjast
með þróun
listanna og taka
virkan þátt í
mótun þeirra.‘
Kristinn Hrafnsson
Höfundur er
myndlistarmaður.
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. OKTÓBER 2005 25
UMRÆÐAN
HVATNINGARÁTAK til veiði-
manna um að stunda hóflega
rjúpnaveiði á komandi veiði-
tímabili hófst í sl. viku.
Margir hafa velt fyrir sér og
leitað leiðbeininga
um hvað sé raun-
verulega átt við með
slíku hugtaki.
Í stuttu máli geng-
ur það út á að menn
veiði einungis þann
fjölda rjúpna sem
þeir þurfa fyrir sig
og sína nánustu.
En það eru til
veiðimenn sem vilja
fá nánari magntölu
um hvað sé hófleg
veiði.
Ég hef bent þeim á
að samkvæmt reikn-
uðu veiðiþoli stofns-
ins þá mega veiði-
menn veiða ca. 70.000
rjúpur samtals.
Þar sem um 4–
6.000 veiðimenn
ganga til rjúpna á
hverju hausti má með
einfaldri stærðfræði
komast að þeirri nið-
urstöðu að hver
veiðimaður megi
veiða 10–15 rjúpur
yfir veiðitímann án
þess að stefna til-
settu markmiði í
hættu.
Því má segja að sá veiðimaður
sem skýtur ekki fleiri en 15 rjúp-
ur yfir veiðitímann hafi gert sitt
til þess að tryggja aðgengi veiði-
manna að þessari auðlind á næsta
veiðitímabili þar á eftir.
Enda má leiða að því líkum að
ef menn halda aftur af sér í haust
og stofninn stækkar eðlilega á
milli ára þá þurfi að beita litlum
takmörkunum haustið 2006.
Það er því mikið hagsmunamál
fyrir skotveiðimenn að sem flestir
fari að þessum tilmælum nú í
haust.
En hvað eiga þeir veiðimenn að
gera sem skjóta fleiri en 15 rjúp-
ur? Er þá ekki bara í lagi að setja
15 á veiðiskýrsluna og málið
dautt?
Nei, slík hugsanavilla gengur
ekki upp. Það er nefnilega talning
á rjúpu næsta vor sem mun ráða
því hvernig næsta veiðitímabil
mun verða en ekki veiðitölur.
Dauð rjúpa í haust verður ekki
talin lifandi í vor hvort sem hún er
sett á veiðiskýrslu eða ekki.
Þeir veiðimenn sem skjóta
meira en tilmælin segja til um
verða að eiga það við sína eigin
samvisku en hafa enga
ástæðu til þess að
skila inn röngum
veiðitölum.
Nákvæmar veiðitöl-
ur eru hinsvegar und-
irstaða árangursríkrar
veiðistjórnunar.
Samkvæmt viða-
mikilli könnun sem
gerð var árið 2002
voru veiðimenn ákaf-
lega nákvæmir í
skráningu á rjúpna-
veiði og nær enginn sá
ástæðu til þess að
gefa upp rangar tölur
vísvitandi.
Veiðistjórnunarsvið
Umhverfisstofnunar
hefur ákveðið að setja
upp rafræna veiði-
dagbók á vef stofn-
unarinnar þar sem
veiðimenn geta skráð
inn rjúpnaveiðina frá
degi til dags.
Slík skráning er
byggð á sjálf-
boðaliðum því enginn
er skyldaður til þess
að skrá veiðina inn í
þennan gagnagrunn.
Einungis þarf að gefa upp
kennitölu og númer veiðikorts til
þess að fá aðgang.
Eins og gefur að skilja þá eru
þessi gögn persónurekjanleg en
Umhverfisstofnun mun einungis
nota gögn um rjúpnaveiði og sókn-
ardaga til þess að fá betra yfirlit
yfir veiðimynstur á veiðitíma.
Íslenska veiðikortakerfið er í
fararbroddi á heimsvísu hvað
varðar upplýsingasöfnun og raf-
ræn skil.
Það er von okkar að veiðimenn
taki þessari nýjung með velvild og
skrái veiðina eftir bestu vitund.
Í lokin óska ég rjúpna-
veiðimönnum ánægjulegra veiði-
ferða og skora á þá að veiða hóf-
lega núna í haust.
Veiðum hóflega
í haust
Áki Ármann Jónsson
fjallar um rjúpnaveiðina
Áki Ármann
Jónsson
’Í lokin óska ég rjúpna-
veiðimönnum
ánægjulegra
veiðiferða
og skora á
þá að veiða
hóflega núna
í haust.‘
Höfundur er forstöðumaður
veiðistjórnunarsviðs
Umhverfisstofnunar.