Morgunblaðið - 03.12.2005, Síða 42

42 LAUGARDAGUR 3. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Það er full ástæða til aðvekja athygli á því að núá dögunum var opnaðurendurskoðaður vefur
Leikminjasafns Íslands, www. leik-
minjasafn.is. Á vefnum er að finna
mikinn nýjan fróðleik, bæði um
starfsemi safnsins, sögu þess og
safnkost, en einnig um íslenska
leiklistarsögu. Þó að blöð hafi
skýrt frá opnun vefsins, fékk hún
naumast þá fjölmiðlaathygli, sem
hún átti skilið, og því tel ég rétt að
gera stuttlega grein fyrir honum
hér á þessum vettvangi.
Fræðilegt hlutverk
Leikminjasafnsins
Þegar Leikminjasafnið var
stofnað fyrir rúmum tveimur árum
var öllum, sem að því stóðu, ljóst
að þess biði fjölþætt hlutverk.
Vissulega leitast flest söfn við að
sinna rannsóknum og miðlun til
hliðar við hefðbundna varðveislu
og sýningahald, en í þessu tilviki
var augljóst að safnið yrði að gera
meira; það yrði beinlínis að leggja
grunn undir nútímalegar rann-
sóknir á íslenskri leiklist í öllum
hennar myndum, jafnt í sögu sem
samtíð. Þann grunn hefur sem sé
hingað til skort að miklu leyti, og
er í sjálfu sér tilgangslítið að velta
vöngum yfir því hverju sé um að
kenna. Aðalatriðið er að með vefn-
um nýja og því sem á honum er,
hefur nú í fyrsta skipti verið stigið
umtalsvert skref til úrbóta í þess-
um efnum.
Þó að Leikminjasafnið eigi sér
ekki langa sögu að baki, á það nú
þegar orðið mikinn og fjölbreyttan
safnkost sem menn geta fræðst um
með því að fara inn á vefinn og í
dálkinn Um safnið – Aðföng. En
eins og allur annar safnkostur öðl-
ast þessi fyrst fulla merkingu ef
hann verður settur inn í sögulegt
og fræðilegt samhengi. Hann er
varðveittur vegna sögulegs gildis
síns; vegna þess að hann gerir okk-
ur kleift að túlka söguna og setja
hana sjálfum okkur og öðrum fyrir
sjónir. En um leið
gerir hin sögulega
þekking okkur að
sínu leyti fært að
lesa í og nýta safn-
kostinn; þar á milli
eru tengsl sem hljóta
alltaf að vera gagn-
virk. Án sögulegs
ramma, sögulegs
baksviðs verða minj-
arnar ekki annað en
tilviljanakennt og
merkingarlaust sam-
safn; án minja –
heimilda af öllu tagi,
áhugaverðra gripa, s.s. leikmuna,
búninga, sviðslíkana, tækniminja
o.fl – er viðbúið að sagan endi ann-
aðhvort sem þurr upptalning stað-
reynda eða þá safnkista af alls
kyns goðsögnum sem engin leið sé
að skoða á gagnrýninn og skapandi
hátt.
Á hinum nýja vef Leik-
minjasafnsins er meðal margs ann-
ars að finna allítarlegt yfirlit yfir
íslenska leiklistarsögu frá upphafi
sjónleikjahalds í Hólavallarskóla
undir lok átjándu aldar allt til okk-
ar daga (sjá Sagan-Annáll íslenskr-
ar leiklistarsögu). Í þessu yfirliti,
sem undirritaður hefur tekið sam-
an, er farin sú leið að staðnæmast
við ákveðna áfanga og lýsa þeim á
gagnorðan hátt, en reyna þó um
leið að draga fram stærri línur þró-
unarinnar, tengja fyrirbærin sam-
an og skýra þau að hluta. Hér er
því í raun um meira en hreinan
annál að ræða og ekki einungis
tekin fyrir ákveðin tímabil eða
stofnanir, líkt og í fyrri ritum,
heldur leitast við að skoða sviðið í
heild, þar með talda þætti eins og
söngleikhús (óperur, óperettur),
listdans, brúðuleikhús, barnaleik-
hús, leiklist í útvarpi og sjónvarpi
o.fl. Af eðlilegum ástæðum er sér-
stök áhersla lögð á landsbyggð-
arleikhúsið, bæði fyrir dag
vinnuleikhúss og eins eftir
kemst á atvinnustig í Reyk
áhugamannale
hefur nú einu
verið og er að
leyti enn einn
jarðvegur atvi
mennskunnar
leikhóparnir e
stæðu leikhús
og þau vilja gj
kalla sig nú, fá
kafla, þó að vi
séu þetta aðei
brotin drög að
sögu þeirra.
Fleira efni m
sem fengur æ
þykja að. Sérstakur kafli e
greinum um helstu leikhús
ingar þjóðarinnar og anna
með greinum um merkustu
húsmenn frá upphafi til fy
tuga tuttugustu aldar. Eru
stofni komnar úr leikhúsm
sem undirritaður hefur ha
um um hríð og vonast til a
innan ekki of langs tíma. S
ekki síst er allítarlegt yfirl
ensku, bæði um leiklistars
almennt og starf safnsins.
yfirlitsritgerðir hafa auðvi
verið samdar, en oftast næ
prentuð fagrit og löngu or
bært að koma einni slíkri á
Öflug skrá um
íslenska leiksögu
Mesta nýmælið á vefnum
leikminjasafn.is er þó tvím
öflugur gagnabanki um ísl
leiklistarsögu (Gagnabank
lenskra leikhúsa og leikhú
manna). Þetta er stærsta s
sem nokkru sinni hefur ve
saman um efnið, og býður
fjölþætta leitarkosti. Úr þv
aldrei of mikið gert hversu
synlegar góðar skrár eru f
skoðun og hagnýtingu leik
arsögunnar og skiptir þá e
hvort um er að ræða viðam
Íslensk leiklistarsa
Eftir Jón Viðar Jónsson
Jón Viðar Jónsson
Ísuðurhluta Súdan er desem-ber genginn í garð. Þar ferþó lítið fyrir frosti og snjó.Hitinn verður þvert á móti
meiri með hverjum deginum.
Regntímabilinu er lokið og þurrka-
tímabilið hafið.
Margir jesúsuðu sig þegar þeir
heyrðu að ég ætlaði til Suður-
Súdans. Þeir hristu höfuðið og
sögðu ástandið í Darfur vera skelfi-
legt. Ég benti á að Súdan væri risa-
vaxið land og endurtók að ég væri
á leið til Suður-Súdans en ekki
Darfur. Darfur væri í Vestur-
Súdan. Höfuðin héldu engu að síð-
ur áfram að hristast. Nei, þetta var
örugglega ekki æskilegt. Hvað
þurfti ég alltaf að vera að þvælast
þetta? För til Súdan var tæpast
ráðleg.
Og er þá óðs manns æði að fara
til Suður-Súdans í lok árs 2005?
Nei, það er það ekki. För þangað
er hins vegar áhugaverð í meira
lagi og einmitt núna. Nákvæmlega
núna.
Nýtt ríki í augsýn?
Suður-Súdan stendur á tímamót-
um. Þar lauk í janúar yfir tuttugu
ára borgarastyrjöld á milli rík-
isstjórnarinnar í norðri og upp-
reisnarmanna í suðri. Svæðið gæti
hlotið sjálfstæði. Það gæti orðið að
nýju ríki í heiminum að sex árum
liðnum. Samkvæmt friðarsamn-
ingum á íbúum í suðrinu að gefast
kostur á að kjósa um sjálfstæði frá
stjórninni í norðri.
Íbúarnir gætu upplifað frið í
fyrsta skipti í áraraðir. Hjálp-
arstarf gæti haldið áfram og orðið
enn meira. Land gæti risið úr rúst-
um. Alþjóðasamfélagið gæti haldið
áfram að veita fé til uppbyggingar
og þrýsta á samningsaðila um að
standa við loforð sín. Það gæti hins
vegar líka misst áhugann á upp-
byggingarstarfi. Fólksflutning-
arnir sem eiga sér stað og eru þeir
viðamestu í heiminum í dag gætu
haldið áfram þangað til allir hafa
skilað sér heim.
Vonsviknir heimamenn sem báru
miklar væntingar til uppbyggingar
eftir undirritun friðarsamninganna
og finnst ástandið lítið hafa breyst
gætu hins vegar líka ákveðið að
grípa aftur til vopna. Stjórnin í
norðri gæti reynt markvisst að
koma í veg fyrir betri tíð í suðrinu,
af ótta við að íbúarnir veldu þá
sjálfstæði. Olían í Súdan er í suður-
hluta landsins og margir benda á
að stjórnin vilji alls ekki missa frá
sér svæðið. Stjórnin gæti sömuleið-
is viljað álykta að með uppbygg-
ingu í suðurhlutanum væru íbú-
arnir ánægðir og vildu síður
aðskilnað. Uppreisnarmen
grannaríkinu Úganda gæt
áfram að gera usla syðst í
Súdan. Hitt og þetta gæti g
Og kannski er það það s
Suður-Súdan best í dag: Þ
gerst, hitt gæti gerst. Frið
gæti orðið fyrir bí en samn
gætu líka haldið.
Upplifa frið í fyrsta ski
Börn og unglingar í Suð
Súdan hafa ekki upplifað fr
tíma fyrr en nú. „Þetta er í
skipti sem það er friður eft
Suður-Súdan er á tímamótum. Eftir átök í áratugi hillir undir
Stórfjölskylda í Suður-Súd
eftir friðarsamninga, sem u
Desember
í Súdan
’Þetta er í fyrsta skiptisem það er friður eftir
að ég fæddist.‘
Alnæmi er einhver mesta ógn,sem steðjað hefur að þjóð-
um heims á síðustu áratugum.
Um skeið var óttast að við þenn-
an sjúkdóm yrði ekki ráðið og
hann yrði faraldur, sem engu
eirði. Það hefur tekizt betur en
nokkurn óraði fyrir að ná tökum
á alnæmi. Það á þó ekki við um
alla heimshluta.
Í Afríku hefur alnæmi orðið að
faraldri. Talið er að um 25 millj-
ónir manna í Afríku séu smit-
aðar af HIV og milljónir manna
hafa þegar dáið úr veikinni. Í
Svasílandi einu er talið að um
38% landsmanna séu smituð.
Talið er að um 40 milljónir
manna um allan heim séu smit-
aðar af HIV-veirunni og að þrjár
milljónir manna deyi á þessu ári.
Því miður er það að öllum lík-
indum veruleiki að hefði þessi
sjúkdómur herjað í ríkari mæli á
Evrópu og Norður-Ameríku
hefði miklu meira verið gert til
þess að ráða niðurlögum hans en
raun er á. Þó má ekki gleyma
því, að Bandaríkjamenn leggja
fram um helming þess fjár, sem
notað er í baráttu við HIV-veir-
una og alnæmi.
Kofi Annan, framkvæmda-
stjóri Sameinuðu þjóðanna, hef-
ur skorað á þjóðir heims að
standa við gefin loforð um að
hindra útbreiðslu veikinnar.
Reynslan sýnir að það er hægt.
Kofi Annan hefur upplýst að
fjárveitingar í þessu skyni hafi
aukizt úr 300 milljónum dollara í
um 8 milljarða dollara í þróun-
arlöndunum en það dugar ekki
til.
Hinar ríku þjóðir heims verða
að taka höndum saman um að
leggja fram nægilega fjármuni
til þess að hefta þennan sjúk-
dóm.
Þær verða að leggja fram fjár-
muni í þessu skyni. Þær verða
að leggja fram peninga til að
stöðva hungursneyð og þær
verða að leggja fram fjármuni til
þess að takast á við fátæktina.
Þótt þessar þjóðir hafi nú þeg-
ar gert mikið verða þær að gera
meira.
BARÁTTAN GEGN ALNÆMI
„ÉG ER EKKI AÐ BIÐJA
UM MIKIГ
Kjör öryrkja eru blettur áíslensku samfélagi. Hvaðeftir annað birtast okkur
dæmi um einstaklinga, sem búa
við ótrúlega kröpp kjör í einu rík-
asta landi heims.
„Ég er ekki að biðja um mikið,“
sagði Sigríður Bachmann Egils-
dóttir í samtali við Morgunblaðið
fyrr í þessari viku. Sigríður hefur
verið öryrki í 20 ár. Hún segir frá
því að hún fái 95 þúsund krónur í
bætur á mánuði, greiði 85 þúsund
krónur í húsaleigu, en fái 18 þús-
und krónur í húsaleigubætur
þannig að hún hafi 28 þúsund
krónur.
Sigríður skrifaði opið bréf um
kjör sín til ríkisstjórnar Íslands
þar sem hún segir: „Það biður
enginn um að verða sjúklingur,
hvað þá heldur öryrki, þvílík nið-
urlæging. En oft hefur skotið upp
þeirri hugsun þegar maður er illa
farinn af hungri, að það geti verið
betra að vera enn meira veikur,
þá kæmist maður þó inn á spítala,
þar sem maður fær að borða.“
Mikið hefur verið fjallað um
kjör öryrkja að undanförnu og
hefur lengi verið ljóst að þau eru
óviðunandi, en hægt gengur að
bæta úr vandanum. Oft virðist
meira að segja sem á ákveðnum
sviðum halli frekar undan fæti. Í
Morgunblaðinu í gær var til
dæmis greint frá niðurstöðum
nýrrar rannsóknar Stefáns Ólafs-
sonar prófessors. Samkvæmt
þeim hefur skattbyrði einhleypra
öryrkja aukist úr 7,4% af heildar-
tekjum árið 1995 í 17,1% 2004.
Árið 1995 voru hámarksbætur
einhleypra öryrkja 52,2% af með-
altekjum allra framteljenda, en
árið 2001 var hlutfallið komið nið-
ur í 41,3%. Telur Stefán að ör-
yrkjar hafi dregist markvert aft-
ur úr.
Stefán fjallar einnig um fjölgun
öryrkja og segir að fyrir henni
séu ýmsar ástæður, en ekkert
bendi til þess að fullfrískt fólk
streymi í örorkumat á Íslandi.
Oft getur verið erfitt að draga
áreiðanlegar niðurstöður af töl-
fræði, en dæmin ljúga ekki. Sig-
ríður Bachmann Egilsson má
muna tímana tvenna. Hún bjó í
vellystingum í Afríku og nú býr
hún við kröpp kjör á Íslandi. Eins
og hún bendir á er örorka ekki
ástand, sem menn kjósa sér.
„Ég er ekki að biðja um mikið
því þó að ég hefði milljón í bætur
á mánuði þá liði mér ekkert bet-
ur,“ segir Sigríður. „En bara ef
ég hefði að borða, þá væri ég að-
eins hressari. Maður verður
þunglyndur af því að maður er
illa staddur, bæði andlega og
fjárhagslega. Þegar maður finnur
að maður getur ekkert gert til að
bjarga sér þá kemur það yfir.“
Á Íslandi eru allar forsendur
fyrir því að tryggja öllum mann-
sæmandi líf. Af hverju er það
ekki gert?