Morgunblaðið - 04.12.2005, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 4. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
É
g er svo hamingjusamur að sjá
þig hérna. Það þýðir að eitthvað
hefur breyst! Það þýðir að núna
er friður,“ segir karlmaður við
mig þar sem ég er nýlent á mal-
arflugvelli í bænum Rumbek í
Suður-Súdan. Hann kynnir sig
sem Abraham, brosir og bætir sposkur við:
„Þú hefðir ekki komið áður, er það? Nei, ég
efast stórlega um það. Velkomin!“
Abraham er 42 ára og hefur barist helming
ævi sinnar. Hann var liðsmaður í uppreisn-
arhernum SPLA, Sudan People’s Liberation
Army. Hann tekur þétt í höndina á mér og
fylgir mér í skuggann af stóru tré. Sólin hérna
er afar sterk. Abraham er sá fyrsti af mörgum
sem ég ræði við um átökin í Suður-Súdan og
vonina um uppbyggingu. Hann er einungis sá
fyrsti af fjölda fólks sem á eftir að lofa friðinn
en vera óviss um framhaldið.
„Allt getur gerst. Ó, já, allt getur gerst.
Þetta er allt saman mjög spennandi,“ segir
hann og hlær.
Auðlindir, ófriður og olía
Og hvað er þá svona spennandi? Jú, til dæm-
is að spá í spilin og velta fyrir sér hvort nýtt
ríki sé í augsýn. Verður Suður-Súdan sjálf-
stætt land eftir nokkur ár? Eða verður allt
mögulega farið í bál og brand og engar kosn-
ingar haldnar?
Samkvæmt friðarsamningunum sem und-
irritaðir voru í janúar sl. skal atkvæðagreiðsla
um sjálfstæðið fara fram að sex árum liðnum.
Þeir sem sömdu um friðinn voru uppreisnar-
herinn SPLA og ríkisstjórnin í höfuðborginni
Kartúm. Heimamenn í Suður-Súdan virðast
vissir um að án þrýstings frá alþjóðasamfélag-
inu hefðu engir samningar orðið. Sitt sýnist
hins vegar hverjum um hvort friðurinn haldist.
Fyrst eru þeir sem eru sannfærðir um að
allt fari vel. Flestir sem álíta það virðast telja
að eftir sex ár muni suðrið einfaldlega kjósa
sig frá norðrinu og úr verði tvö ríki. Margir
sunnanmenn eru hæstánægðir með ráðahag-
inn og segjast ekki vilja – og hafa aldrei viljað
– tilheyra norðurhluta Súdan og „aröbunum
þarna í Kartúm“.
Síðan eru þeir sem eru vissir um að upp úr
sjóði – annaðhvort með beinu stríði á milli
ráðamanna í Kartúm og SPLA eða með óbeinu
stríði. Öfl í Kartúm muni þá gera sitt til að
stuðla að ófriði á meðal ólíkra hópa í suðrinu
og valda sundrung. Sunnanmenn muni þannig
sjálfir eyðileggja friðinn og stjórnin þurfi ekki
að standa við friðarsamningana. Hún vilji þeg-
ar allt kemur til alls ekki missa suðurhlutann
frá sér. Þar séu auðlindirnar, þar sé olían.
Loks eru þeir sem vona að friðurinn haldist
og vilja trúa á hann – en eru óvissir um hvað
gerist og segja lítið hægt að spá fyrir um það.
Langflestir viðmælenda minna tilheyra þess-
um hópi.
„Jafnvel þótt við komumst jafnlangt og að
kosningum eftir sex ár og úr þeim komi í ljós
að suðrið vilji aðskilnað frá norðrinu – þá ger-
ist bara eitthvað sem enginn hefur séð fyrir.
Þetta er allt svo óljóst,“ segir einn sem barðist
lengi með SPLA en vinnur í dag sem túlkur
hjá Oxfam hjálparsamtökunum.
Kannski kristallast ástandið í Suður-Súdan í
vangaveltum nemenda í grunnskóla nokkrum
sem ég heimsæki. Skólastofurnar eru í bamb-
uskofum og skortur er á kennslugögnum. Að-
staðan er engu að síður til fyrirmyndar miðað
við það sem gengur og gerist á svæðinu. Út-
lendingurinn er þaulspurður, meðal annars um
hvernig halda eigi frið og koma í veg fyrir að
átök brjótist út aftur.
„Við þekkjum ekki frið,“ útskýrir strákur í
sjöunda bekk sem lítur út fyrir að vera um tví-
tugt. „Hvað merkir friður í raun og veru?“
Drengurinn brosir feiminn.
„Hvað gerist næst?“ spyr annar í stofunni
við hliðina. Mér vefst tunga um tönn. Ég veit
ekki hvað segja skal en verður einungis hugs-
að til allra þeirra sem snúa nú aftur til sinna
heima eftir stríðið. Sumir hafa gengið meira en
mánuð úr flóttamannabúðum eða þar sem þeir
leituðu skjóls hjá ættingjum. Hljóta þeir ekki
að trúa á að friðurinn haldist og vera merki um
að hann geri það?
„Þú segir okkur að vera þolinmóð og halda
friðinn en hver fer og segir aröbunum það
sama?“ spyr táningur í sjötta bekk og er æst-
ur. „Það verðum ekki við sem rjúfum friðinn
heldur þeir. Það er ekki hægt að treysta
þeim.“ Félagi hans bætir fúll við: „Þegar við
fengum sjálfstæði var valdið allt hjá þeim en
ekki okkur. Bretar gáfu þeim öll völdin,“ segir
hann önugur en brosir síðan hressilega og
spyr hversu kalt sé á Íslandi.
Við eigum ekkert
nema vonina
Óhugnanlegir atburðir í Darfur í
vesturhluta Súdan eru á vitorði
flestra. Færri vita af sögulegum
friðarsamningum sem undirritaðir
voru í janúar á milli ríkisstjórnar
landsins og uppreisnarmanna í suð-
urhlutanum. Þar með lauk 21 árs
borgarastyrjöld. Hundruð þúsunda
snúa nú aftur til síns fyrra heima í
von um að friðurinn haldist. En
hversu líklegt er að svo verði? Sig-
ríður Víðis Jónsdóttir er í Súdan.
Morgunblaðið/Sigríður Víðis Jónsdóttir
Stúlkur úti á landi gæta yngri systkina sinna.
Nemendur í skólastofu. Þeir segjast ekki þekkja frið og þaulspyrja blaðamann um hvernig halda eigi
frið og koma í veg fyrir að átök brjótist út aftur.

   
,- ./
 


 


%'
0123
,14/#23
5


3
,26
788

9%'
'  


)



:$

,
;$ '$


  

 Súdan er stærsta landið í Afríku og þar býr fjöldi þjóðernishópa. Tungumálin í landinu eru yf-
ir 100 talsins. Um 40% landsmanna skilgreina sig sem araba en 60% tala um sig sem
„blacks“ eða „svarta“.
 Í norðurhluta Súdan eru múslimar í meirihluta. Sumir eru arabar en sumir svartir á hörund,
líkt og í Darfur-héraði. Í suðurhluta landsins eru svartir í meirihluta og þar eru margir kristnir.
 Súdan var bresk nýlenda. Undir stjórn Breta var suðurhluta landsins stjórnað sem sérstöku
svæði. Þar eru helstu auðlindir Súdan – olía, gull og fleira. Þegar landið fékk sjálfstæði frá Bret-
um árið 1956 varð suðurhlutinn þó ekki sjálfstætt land. Völdin fóru til araba í norðri og Súdan
hélt áfram að vera eitt land með borgina Khartoum sem höfuðborg.
 Sunnanmenn voru ekki ánægðir með að völdin væru í norðrinu og risu upp. Fyrst var barist
allt fram til ársins 1972. Eftir rúmlega tíu ára frið sauð aftur upp úr. Þá reyndi ríkisstjórnin
meðal annars að koma á íslömskum sharia-lögum yfir allt landið. Uppreisnarherinn Sudan
People’s Liberation Army, eða SPLA, var í framhaldinu stofnaður. Foringi hans var John Gar-
ang.
 Auk þess sem SPLA barðist við stjórnarher landsins tóku ólíkir þjóðernishópar í suðrinu að
berjast og uppreisnarmenn frá Norður-Úganda réðust á óbreytta borgara.
 Árið 2002 sömdu ríkisstjórnin og SPLA loks um vopnahlé. Friðarviðræður fóru fram undir
þrýstingi frá alþjóðasamfélaginu og lauk með undirritun samninga í janúar á þessu ári.
 Stríðið á milli ríkisstjórnarinnar í norðri og SPLA í suðri er ekki tengt átökunum í Darfur í
vesturhluta Súdan, þótt uppreisnarmenn á báðum stöðum ásaki ríkisstjórnina um að mis-
muna svörtu fólki á kostnað araba.
 Nærri 2 milljónir féllu í átökunum í Suður-Súdan. Talið er að 4 milljónir hafa flúið innanlands
í Súdan og að rúm hálf milljón hafi farið sem flóttafólk til annarra landa.
 Hundruð þúsunda hafa þegar snúið aftur til Suður-Súdan og margir eru á leiðinni.
Út á hvað gekk borgarastyrjöldin?