Fréttablaðið - 21.08.2003, Síða 18

Það er fagnaðarefni að einn óháð-ur skóli, barnaskóli Hjallastefn-
unnar, skuli taka til starfa nú í
haust. Ekki síst vegna þess hversu
illa fór í Hafnarfirði með tilraun til
óháðs rekstrar Menntasamtakanna
við Álandsskóla. Bæjarstjórn Hafn-
arfjarðar mistókst að kynna þetta
verkefni fyrir starfsmönnum, for-
eldrum og nemendum og missti það
í ófrjótt pex fyrir sveitarstjórnar-
kosningarnar. Þar sem þetta var
mál þáverandi meirihluta bæjar-
stjórnar var minnihlutinn sjálf-
krafa á móti því. Og þar sem hann
vann kosningarnar var þessi tilraun
slegin af. Það ber því vott um nokk-
urt pólitískt hugrekki hjá meirihlut-
anum í Garðabæ að hrinda sam-
bærilegri tilraun af stokkunum nú.
Og það ber vott um viss klókindi að
gera samning við Margréti Pálu
Ólafsdóttur og Hjallastefnuna. Mar-
grét og uppeldisstarf hennar njóta
það mikils velvilja og trausts að það
er tilgangslaust fyrir minnihlutann
í bæjarstjórn Garðabæjar að setja
sig upp á móti málinu.
Með allri virðingu fyrir starfs-
fólki menntamálaráðuneytisins og
fræðsluskrifstofu sveitarfélaganna
er nauðsynlegt að auka fjölbreytni í
skólastarfi á Íslandi. Fjölbreytileiki
leiðir af sér fjólþættari leit að góð-
um lausnum og því líklegra er að
margar góðar lausnir finnist. Skóla-
fólk verður fljótara að þróa náms-
efni og kennsluhætti og móta skóla-
starf. Fjölbreytileiki felur einnig i
sér að skólar geta verið mismun-
andi á hverjum tíma. Þótt flestir
skólar hneigist að ákveðnum tísku-
lausnum er líklegra að aðrir verndi
eldri lausnir – sem án efa þykja
ferskar lausnir seinna meir.
Skólastarfi á Íslandi var lengst
af miðstýrt úr menntamálaráðu-
neytinu og þótt rekstur grunnskól-
anna hafi verið fluttir frá ríki til
sveitarfélaga höfum við ekki enn
séð miklar breytingar á starfshátt-
um skólanna. Flest sveitarfélög
hafa kosið að taka yfir starf ríkisins
og vinna það í anda þess. Það er hins
vegar nánast óhjákvæmilegt að æ
fleiri sveitarfélög leiti nýrra leiða –
og þá alls ekki aðeins til að gera
rekstur skólanna hagkvæmari held-
ur ekki síður til að bæta og auka
þjónustuna. Líklegra er ekkert eitt
atriði vænlægra til að laða nýja íbúa
að bæjum og hverfum en góður
grunnskóli. Grunnskólinn er líka sú
þjónustustofnun sveitarfélagsins
sem íbúar eiga auðveldast með að
meta. Og hvernig þeir meta skólana
sína mun ráða miklu um hvernig
þeir verja atkvæðum sínum á kjör-
dag.
En það er ekki nóg að hafa betri
skóla að markmiði. Eins og eðlilegt
er hefur fólk mismunandi vænting-
ar til grunnskólans. Nú þegar dreg-
ið hefur verið úr miðstýringu ríkis-
ins á skólahaldi er ástæðulaust að
reyna að svara þessum mismunandi
væntingum innan sama skólans.
Sveitarfélög geta leyft skólum að
þróast á ólíkan hátt og gefið foreldr-
um kost á að velja á milli skóla-
stefnu og kennsluhátta. ■
Tæknikunnátta sem nægir til aðsetja upp bækistöð á tunglinu
fyrir geimfara er innan seilingar.
Þetta segir Bernard Foing hjá Evr-
ópsku geimstofnuninni, ESA, í við-
tali við BBC.
„Við álítum að þetta sé fram-
kvæmanlegt tæknilega innan 20
ára,“ segir Foing en hann er verk-
efnisstjóri vísindarannsókna við
„Smart-1“, fyrstu tunglflaug Evr-
ópusambandsins.
Geimflauginni Smart-1 verður
skotið á loft snemma í næsta mán-
uði og er ferðinni heitið til tungls-
ins til þess að sanna fyrir heimin-
um að Evrópa býr yfir tæknikunn-
áttu til þess að standa að rannsókn-
arferðum út í geiminn. Geimskot-
inu hefur verið slegið á frest
nokkrum sinnum til að undirbún-
ingur verði sem bestur. Nú er áætl-
að að það fari fram um það bil einni
stundu fyrir miðnætti miðvikudag-
inn 3. september næstkomandi.
Geimflaugin hefur þegar verið
flutt með flugvél frá Schiphol-flug-
velli í Amsterdam til Kourou í
Frönsku Gvæjana, en þaðan verður
henni skotið á loft.
Mikið tækniundur
Smart-1 geimflaugin er mikið
tækniundur. Þegar aðdráttarafli
jarðar sleppir verður geimflaugin
knúin áfram með jónavél sem nýtir
sólarorku, þannig að ekki þarf að
taka eldsneytisbirgðir með í leið-
angurinn. Ekki þarf mikinn kraft
til að komast leiðar sinnar í þyngd-
arleysinu og til að hreyfa geim-
flaugina úr stað nægir orka sem á
jörðu niðri mundi rétt duga til að
lyfta einu pappírsblaði.
Aðalverktaki við geimferðina er
Sænska geimstofnunin en um 15
undirverktakar frá 6 Evrópulönd-
um koma að því að byggja geim-
flaugina og vísindamenn frá 9 Evr-
ópulöndum hafa tekið þátt í að
hanna og smíða vísindatæki um
borð í geimflauginni.
Eftir að eldflauginni hefur verið
skotið á loft verður geimflauginni
stjórnað frá Aðgerðamiðstöð ESA í
Darmstadt í Þýskalandi.
Ferðin til tunglsins mun taka
um 15 mánuði, en þá fer flaugin á
sporbraut umhverfis tunglið og
mun leita að vatni eða ís í gígum
mánans og mæla magn málma á yf-
irborðinu. Niðurstaða þeirra rann-
sókna getur gefið til kynna hvort
sú kenning standist að tunglið hafi
upprunalega verið hluti af jörðinni.
Í leiðinni mun geimflaugin
einnig svipast um eftir heppilegum
lendingarstöðum fyrir tunglferðir
framtíðarinnar. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um skólamál sem áhrifavald
þegar kemur að kjördegi.
18 21. ágúst 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Til hvers eru samkeppnislög?Þeim er ætlað að vernda neyt-
endur gegn einokun og fákeppni.
Samkeppnislög miða m.ö.o. að því
að tryggja neytendum sem mest-
an ávinning af frjálsri samkeppni.
Ef fyrirtæki væru
fullfrjáls að því að
fara sínu fram án
aðhalds og eftirlits,
myndu þau sum
rotta sig saman
gegn neytendum og
draga úr fram-
leiðslu og þjónustu
til að knýja afurða-
verðið upp á við á kostnað al-
mennings.
Kóngur og drottning
Samkeppnislögum er í fyrsta
lagi ætlað að sporna gegn einok-
unartilburðum framleiðenda. Nú-
tímasamkeppnislöggjöf er reist á
þeirri forsendu, að hagur neyt-
enda fari jafnan saman við þjóð-
arhag á markaði. Í heilbrigðu
markaðshagkerfi er neytandinn
bæði kóngur og drottning í ríki
sínu. Þessu er þveröfugt farið
undir áætlunarbúskap eins og í
Sovétríkjunum sálugu, því að þar
var ríkið eini framleiðandi nær
allrar vöru og þjónustu: einokunin
var altæk. Neytendur sátu náttúr-
lega eftir með sárt ennið, og hag-
kerfið hrundi.
Gömul lög gegn hringamyndun
í Bandaríkjunum og annars staðar
þjóna sama hlutverki og nútíma-
samkeppnislög. Þessi lög eru að
vísu umdeild þar vestra, því að
stundum háttar þannig til á mark-
aði, að neytendur geta haft hag af
því, að fyrirtæki þjappi sér saman
og einstök fyrirtæki nái sterkri
stöðu á markaði. Málaferlin gegn
Microsoft í Bandaríkjunum ný-
lega vitna um vandann. Microsoft
hefur til þessa tekizt að hrinda
árásunum, enda voru það ekki
neytendur, sem fengu ákæruvald-
ið til að höfða mál, heldur aðrir
hugbúnaðarframleiðendur.
Væn klípa í hverjum á
mánuði
Hversu þungar byrðar þurfa
neytendur að bera, þegar fyrir-
tækjum gefst færi á að gera sam-
særi gegn neytendum? – með því
t.d. að hafa með sér ólöglegt sam-
ráð um verðlagningu. Almennt og
yfirleitt er svarið þetta: neytendur
geta beðið verulegt tjón af sam-
ráði framleiðenda, enda væri ella
ekki þörf á því að gera gagnráð-
stafanir í lögum og halda úti opin-
berum stofnunum til að tryggja
samkeppni og torvelda einokunar-
tilburði á fákeppnismarkaði. Og
nú vaknar brennandi spurning:
hvað hefur meint verðsamráð ol-
íufélaganna kostað íslenzka neyt-
endur? – ef frumskýrsla Sam-
keppnisstofnunar er höfð til
marks. Áður en lengra er haldið,
þarf að árétta, að lokaskýrsla
Samkeppnisstofnunar hefur ekki
enn litið dagsins ljós. Það er eigi
að síður vert og tímabært að velta
því fyrir sér, hversu mikið tjón
neytendur kunni að hafa beðið af
meintu verðsamráði.
Skoðum nú tölurnar, og ein-
skorðum þær við fólksbíla, því
að bílar og bensín standa flestu
fólki næst á olíumarkaði, enda
þótt bílabensín nemi minna en
fjórðungi af seldu eldsneyti. Á
Íslandi eru nú um 160 þúsund
fólksbílar skv. upplýsingum
Hagstofunnar og aka á að gizka
15 þúsund kílómetra að jafnaði á
ári hver og einn: þetta gerir
samtals 2.400 milljónir ekna
kílómetra um landið á hverju
ári. Hugsum okkur, að meðalbíll
eyði 10 bensínlítrum á hverja
100 kílómetra, eða einum lítra á
hverja 10 kílómetra, svo að
fólksbílar brenna þá alls 240
milljónum bensínlítra á ári. Setj-
um nú svo til einföldunar, að
meint verðsamráð olíufélaganna
hafi hækkað bensínverð um eina
krónu á hvern lítra. Sé svo, þá
hefur olíufélögunum tekizt að ná
240 milljónum króna á ári af
neytendum umfram þá fjárhæð,
sem ökumenn hefðu ella greitt
fyrir sama bensínmagn, án sam-
ráðs. Er það mikið eða lítið?
Þessi fjárhæð, 240 milljónir á
ári, jafngildir 300 krónum á
mánuði á hverja fjögurra manna
fjölskyldu í landinu. Hafi meint
verðsamráð hækkað bensínverð-
ið um 2 krónur hvern lítra, þá
erum við að tala um 600 krónur á
mánuði og þannig áfram. Það
munar um minna.
Sama lögmál
Þetta er að sönnu léttari byrði
en landsfólkið þarf að bera vegna
búverndarstefnunnar, en þar nam
kostnaðurinn 17.000 krónum á
mánuði á hverja fjögurra manna
fjölskyldu, síðast þegar að var
gáð (1999). En þótt umfangið sé
ólíkt, lúta bæði fyrirbærin eigi að
síður sama lögmáli, sem er þetta:
Rýjum neytendur! Ætli Brésnef
brosi ekki í gröfinni?
Lesandinn getur leikið sér að
því að lagfæra forsendurnar að
framan og reikna dæmið upp á
nýtt. Enginn getur þó að svo
stöddu vitað með vissu, hvort
meint verðsamráð hefur náð að
hækka bensínlítraverðið um eina
krónu eða tvær eða fleiri. Hér
hefur eingöngu verið fjallað um
fólksbíla. Það þarf að taka flutn-
ingabíla, flugvélar og skip með í
reikninginn til að fá rétta mynd
af heildarkostnaði neytenda af
meintu verðsamráði olíufélag-
anna. Það bíður. ■
Gissur á stjá
Launamaður skrifar:
Það var fróðlegt að sjá GissurPétursson, forstjóra Vinnumála-
stofnunar, í sjónvarpsfréttum í vik-
unni. Þar sagði hann með hangandi
haus að ekki yrðu gefin út fleiri at-
vinnuleyfi til ítölsku verktakanna.
Það hefur legið fyrir í nokkra mán-
uði að Ítalirnir væru að borga langt
undir kjarasamningum og langt
undir ráðningarsamningum sem
Vinnumálastofnun hefur samþykkt.
Vinnumálastofnun ber að fylgjast
með því að þau kjör sem erlendir
starfsmenn eru ráðnir á og Vinnu-
málastofnun samþykkir séu ekki
brotin. Það gerir hún ekki. Nú brá
hins vegar svo við að fjölmiðlar
fóru að fjalla um málið og rugga
bátnum. Þá vaknaði Gissur og fór á
stjá. Það er eins með hann og allt of
marga opinbera starfsmenn, þeir
fylgjast ekki með því sem er að ger-
ast, þeir sinna ekki kvörtunum
stéttarfélaga og yfirhöfuð aðhafast
ekkert í slíkum málum fyrr en þeim
er stillt upp við vegg af fjölmiðlum.
Sama á við um Vinnueftirlitið, Heil-
brigðiseftirlitið og Útlendinga-
stofu. Þetta mál er áfellisdómur
yfir þessum opinberu stofnunum
og eftirlitshlutverki þeirra en alls
ekki sá fyrsti, fjarri því. ■
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■ skrifar um verð-
samráð.
Hvað kostar
verðsamráð?
■ Bréf til blaðsins
ESB til tunglsins
Rúm fyrir margra og ólíka skóla
■
Hversu þungar
byrðar þurfa
neytendur að
bera, þegar fyr-
irtækjum gefst
færi á að gera
samsæri gegn
neytendum?
Daglegt flug til London
Iceland Express flýgur til London alla daga.
Skoðaðu og bókaðu á IcelandExpress.is eða komdu á söluskrifstofuna
Suðurlandsbraut 24, opið 9-17 virka daga.
Lág fargjöld. Enginn bókunarfyrirvari. Engin lágmarksdvöl og engin hámarksdvöl.
Söluskrifstofa Suðurlandsbraut 24, opið 9-17 virka daga I Sími 5 500 600 I www.IcelandExpress.is
M
Á
T
T
U
R
IN
N
&
D
Ý
R
Ð
IN
Þagað þegar
á reynir
Lesandi skrifar:
Menn setur hljóða við að heyrasvona fréttir um framgang
barnaverndarnefnda eins og í frétt-
um Sjónvarpsins fyrr í vikunni.
Endalaust heyrast og sjást mistök
þessara nefnda sem telja sig vita
allt best hvað varðar heill barna til
sálar og líkama.
Þegar mest á reynir þegir þetta
fólk þunnu hljóði, þegar barnið þarf
mest á því að halda. Ég undraðist
líka mikið að heyra Braga Guð-
brandsson bera blak af þessu fólki.
Ég er ekki hissa á að hann hafi
þurft að styðja sig við borðröndina
meðan á viðtalinu stóð. ■
Úti í heimi
■ Fyrsta tunglflaug Evrópusamband-
ins fer á loft í september.
EVRÓPSKA TUNGL-
FLAUGIN
Eftir fáeina daga leggur
Smart-1 af stað í rann-
sóknarleiðangur til
tunglsins.