Fréttablaðið - 02.10.2003, Blaðsíða 16

Hann stendur mér í ferskuminni fundurinn, sem Jón
Baldvin Hannibalsson utanrík-
isráðherra hélt á sínum tíma að
Hótel Sögu í Reykjavík, nýkom-
inn heim með samning um aðild
Íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu í farangrinum. Þetta
var opinn fundur og eftirvænt-
ing í loftinu. Ráðherrann kynnti
samninginn fyrir fullum sal og
fór á kostum. Sjónvarpsfrétta-
menn höfðu saumað að honum
kvöldið áður: ,,Hvað um síld-
ina?“, hafði einn þeirra spurt
með þjósti; annað komst varla
að. Og Síldarútvegsnefnd lét sig
ekki heldur vanta á fundinn.
Ráðherrann lét þó engan bilbug
á sér finna og lýsti fjölbreyttum
ávinningi Íslendinga. Þessi
samningur er vegabréf Íslands
inn í 21. öldina, sagði hann sigri
hrósandi. Ég man ekki lengur,
hvort hann bætti því við berum
orðum eða ekki, en orðin lágu
a.m.k. í loftinu: Við fengum allt
fyrir ekki neitt. Þér hefði þótt
gaman að giftast honum, sagði
ég við konuna mína, þegar ég
kom heim.
Þvermóðska eða einurð?
Þessi tónn - allt fyrir ekkert -
var ekki nýr. Hann hefur ein-
kennt, eða a.m.k. loðað við, utan-
ríkismálahefð Íslendinga frá
fyrstu tíð. Þvermóðska, sem
sumir myndu kalla
einurð, markaði
sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar gegn
Dönum að Jóni
Sigurðssyni látn-
um, en þá tók
Benedikt Sveins-
son þingforseti,
faðir Einars
skálds, upp merki
Jóns forseta og bar
það fram undir aldamót, en samt
ekki á sömu forsendum og Jón.
Jón forseti var frjálslyndur og
víðsýnn heimsborgari, en Bene-
dikt var heldur þröngsýnn þjóð-
ernissinni frá mínum bæjardyr-
um séð og einblíndi á stjórnskip-
unarmál. Árin 1880-1900 hélt Al-
þingi undir forsæti Benedikts til
streitu stjórnarbótarkröfum,
sem Dönum þóttu óaðgengilegar,
svo að hvorki gekk né rak.
Þá kom Valtýr Guðmundsson
fram á sjónarsviðið og einsetti
sér að rjúfa þennan vítahring.
Hann fylkti um sig ungum,
frjálslyndum menntamönnum
innan þings og utan, mönnum,
sem vildu leita nýrra leiða til að
lyfta landinu upp úr fátækt og
eymd. Baráttu Valtýs og félaga
hans fyrir verklegum framför-
um var ekki stefnt eingöngu
gegn dönsku stjórninni, heldur
einnig gegn Benedikt Sveinssyni
og fylgismönnum hans, sem
höfðu sett stjórnskipulagsmál á
oddinn og vanrækt verklegar
framkvæmdir. Ágreiningurinn
snerist sumpart um það, hvort
Íslandsmálaráðherrann ætti að
sitja í Kaupmannahöfn eða
Reykjavík. Valtýr sagði sem svo:
Heldur Hafnarstjórn og fram-
farir en óraunhæfa dagdrauma
um heimastjórn - og stöðnun.
Þessi barátta kostaði hörð átök.
Henni lyktaði með sigri Valtýs á
Alþingi árið 1901, og vænti hann
þess þá að verða ráðherra, en
það varð þó ekki, því að ný
frjálslynd stjórn komst um sama
leyti til valda í Danmörku og
snerist á sveif með heimastjórn-
armönnum, og það gerðu einnig
ýmsir þeirra, sem áður höfðu
fylgt Valtý að málum.
Sagan átti eftir að endurtaka
sig í átökunum um Uppkastið
1908, en þá var sanngjarnri
málamiðlun í stjórnlagadeilunni
milli Íslands og Danmerkur
hafnað í þingkosningum gegn
vilja bæði Hannesar Hafstein
ráðherra og Valtýs, höfuðand-
stæðings Hannesar, og helztu
fylgismanna þeirra beggja. Um
þær málalyktir sagði Valtýr í
bréfi: ,,Að heimta, að sá sterkari
gefi allt eftir, en sá veikari alls
ekkert, það held ég sé nokkuð
einstakt í samningum.“
Fullveldi og fyrirvarar
Sami andi sveif áfram yfir
vötnum - og svífur enn. Þegar við
gengum í NATO, var það gert
með óbeinum fyrirvara um vopn-
leysi o.fl. til að koma til móts við
sjónarmið þeirra, sem höfðu efa-
semdir um, að við ættum heima í
hernaðarbandalagi. Fyrirvarinn
var settur fram í ræðu Bjarna
Benediktssonar utanríkisráð-
herra við undirritun Atlantshafs-
sáttmálans 1949. Bjarni sagði
síðar: ,, ... sumum þótti mjög
dregið úr skuldbindingum Ís-
lands miðað við aðra, með þeim
fyrirvörum, sem á voru hafðir í
ræðu minni, og töldu sig setta í
vanda með þeim.“ Þetta er skilj-
anlegt af sjónarhóli t.a.m. Dana
og Norðmanna. Fyrirvarinn var
þó ekki tekinn í Atlantshafssátt-
málann, heldur var hann hafður
mest til heimabrúks.
Aðild Íslands að NATO felur í
sér, að við þurfum að deila full-
veldi okkar með öðrum. Ef Rúss-
ar tækju upp á því að ráðast inn í
Ungverjaland á morgun, væri Ís-
land komið í stríð, því að skv.
fimmtu grein Atlantshafssátt-
málans telst árás á eitt NATO-
land vera árás á þau öll. Þessi
skipan hefur reynzt vel. Aðild að
Evrópusambandinu myndi með
líku lagi leiða til þess, að við
þyrftum að deila fullveldi okkar
með öðrum þjóðum, okkur og
þeim til hagsbóta. Það þurfum
við raunar að gera skv. EES-
samningnum nú þegar með ýmis-
legri löggjöf, hvort sem við kjós-
um að ganga alla leið inn í ESB
eða ekki. Það liggur í hlutarins
eðli. ■
Íslensk stjórnvöld hafa lengi ver-ið ákaflega nísk á fjármuni til
þróunaraðstoðar. Framlag Íslend-
inga er mun minna en flestallra ná-
grannaríkja okkar. Þannig hefur
það verið lengi. Á þessu hafa aldrei
fengist neinar sérstakar skýringar.
Hugsanlega hafa íslensk stjórnvöld
litla trú á þróunaraðstoð; kannski
trúa þau því að Guð hjálpi einkum
þeim sem hjálpa sér sjálfir og því
sé til lítils að rétta öðrum hjálpar-
hönd. Ég veit það ekki – stjórnvöld
hafa ekkert um það sagt. Ef til vill
treysta íslensk stjórnvöld ekki
þeim alþjóðlegu stofnunum sem
sterkastar eru í þróunaraðstoð og
vilja ekki leggja fé til þeirra. Ég
veit ekki hvort þetta er raunin –
stjórnvöld hafa ekkert tilgreint um
ástæðu þess hversu treg þau eru til
þróunaraðstoðar. Kannski líta ís-
lensk stjórnvöld á Ísland sem þró-
unarland og að við ættum fremur
að þiggja en veita slíka aðstoð. Ég
veit heldur ekki hvort þetta er
raunin. Stjórnvöld hafa ekki skýrt
hvers vegna þau verja svo litlu í
þróunaraðstoð. Kannski trúa ís-
lensk stjórnvöld þeirri goðsögn
sem gýs upp í tengslum við skipu-
lagðar safnanir að Íslendingar séu
gjafmildir og rausnarlegir og
treysti því að almenningur bjargi
heiðri þjóðarinnar í söfnunum fyrir
jól. Ég veit það ekki. Í raun hef ég
ekki hugmynd um hvers vegna ís-
lensk stjórnvöld veita svona litlu til
þróunaraðstoðar – ekki frekar en
aðrir landsmenn. Okkur hefur ekk-
ert verið sagt.
Forsetinn okkar gerði nánasar-
legt framlag íslenskra stjórnvalda
til þróunaraðstoðar að umræðuefni
í þingsetningarræðu sinni í gær.
Hann var að reyna að egna ráð-
herrana til rausnarskapar. Forset-
inn sagði að ef þeir vildu fá mann í
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna og
verða fínir menn meðal fínna
manna yrðu þeir líklega að pína sig
til að finna til með þeim þjóðum
sem ekki hafa verið jafn lukkuleg-
ar og Íslendingar. Það hljómar nátt-
úrlega ekki vel að þurfa að höfða
svona til snobbs ráðherranna til að
fá þá til að sýna eðlilega samkennd
með þeim meðbræðra okkar sem
hafa það ekki jafn gott og við. En
þetta er vel kunn aðferð og hefur
oft virkað vel. Ógnarauðugir menn
hafa verið neyddir til að gefa hlut
af auðæfum sínum með þessum
hætti. Á meðan þeir sitja einir að
auðæfunum talar enginn við þá og
enginn býður þeim heim. Þegar
þeir hins vegar gerast rausnarlegir
og gefa eitthvað af fjármunum sín-
um aftur til samfélagsins opnast
hins vegar dyr sem áður voru þeim
lokaðar.
Stundum helgar tilgangurinn
meðalið. Ef forsetanum tekst með
þessu að egna ráðherrana til að
hegða sér sómasamlega er það gott
mál. Hins vegar væri betra að ís-
lenskt samfélag gæti hjálpað illa
stöddu fólki vegna þess að það teldi
það hafa gildi í sjálfu sér – jafnvel
svo mikið gildi að það væri þess
virði að ræða það opinberlega. ■
Lífssýni úr hinum 24 ára gamlamanni sem nú situr í fangelsi
grunaður um morðið á Önnu
Lindh hefur fundist
á morðvopninu.
Þetta fullyrðir
sænska blaðið Ex-
pressen, og hefur
þessar fréttir frá
Réttarvísindaþjón-
ustunni í Birming-
ham í Englandi. Sé
þetta rétt er það
engum vafa undir
orpið að gæslu-
varðhaldsfanginn tengist morð-
inu.
Geðrannsókn
Ákveðið hefur verið að gæslu-
varðhaldsfanginn sæti geðrann-
sókn því að margt þykir benda til
þess að hann eigi við alvarlegar
geðraskanir að stríða. Margir
hafa orðið til þess að gagnrýna þá
sem fara með stjórn geðheilbrigð-
ismála í Svíþjóð fyrir að láta
hættulegan mann ganga lausan og
vilja meina að fyrirsjáanlegt hafi
verið að þessi tiltekni maður gæti
verið hættulegur umhverfi sínu.
Í kjölfar þeirrar athygli sem
þetta mál hefur vakið hefur mikil
umræða farið fram um málefni
geðsjúkra í Svíþjóð. Mörg dæmi
hafa verið rifjuð upp um óhappa-
verk sem unnin hafa verið af fólki
sem þjakað er af geðrænum
vandamálum og reynir að lifa lífi
sínu úti í þjóðfélaginu en nær ekki
að lifa heilbrigðu lífi. Það er liðin
tíð víðast hvar á Vesturlöndum að
geðsjúkt fólk sé vistað á lokuðum
stofnunum fyrir lífstíð nema í
undantekningartilvikum.
Helmingur morða og of-
beldisverka
Í umræðunni um þessi mál í
Svíþjóð hefur því verið haldið
fram að helmingur af morðum og
ofbeldisverkum sé unninn af fólki
sem þjáist af geðrænum vanda-
málum á ýmsu stigi, og þess kraf-
ist að hið opinbera geri meira til
þess að vernda saklausa borgara
fyrir tilefnislausum árásum geð-
sjúklinga. Þessu er til að mynda
svarað með því að vistunarúrræði
séu fyrir hendi til handa þeim sem
taldir eru hafa þörf fyrir slíka
vistun. Hins vegar muni geðsjúk-
dómar ævinlega vera vandamál í
þjóðfélaginu, rétt eins og aðrir
sjúkdómar sem ekki sé hægt að
fyrirbyggja með öllu. Enn fremur
segja menn að fyrir venjulega
borgara sé hættan á að lenda í bíl-
slysi mun meiri en hættan á því að
verða fyrir óþægindum af hálfu
geðveiks einstaklings.
Neitar sök
Hvað sem þessari umræðu líð-
ur mun geðrannsókn leiða í ljós
með tímanum hvort gæsluvarð-
haldsfanginn hafi verið ábyrgur
gerða sinna í lagalegu tilliti. Sönn-
unargögnum gegn honum fjölgar.
Lífssýni hafa nú fundist í húfunni
sem fannst í námunda við morð-
staðinn og sömuleiðis á morð-
vopninu. Enn fremur er hann
sagður hafa játað morðið fyrir
móður sinni. Við yfirheyrslur
neitar hann þó allri sök, að sögn
Per Althin, sem er lögmaður hins
grunaða. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um framlag Íslendinga til
þróunaraðstoðar.
Úti í heimi
■ Meintur morðingi Önnu Lindh
mun sæta geðrannsókn.
16 2. október 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Allt fyrir ekkert
■ Bréf til blaðsins
Mikil umræða um
ofbeldi geðsjúkra
Nánasarháttur stjórnvalda
■
Margir hafa
orðið til þess
að gagnrýna þá
sem fara með
stjórn geðheil-
brigðismála í
Svíþjóð fyrir að
láta hættulegan
mann ganga
lausan.
■
Þessi tónn - allt
fyrir ekkert -
var ekki nýr.
Hann hefur ein-
kennt, eða
a.m.k. loðað
við, utanríkis-
málahefð Ís-
lendinga frá
fyrstu tíð.
Að gefnu
tilefni
Garðar H. Björgvinsson,
framkvæmdastjóri Framtíðar Íslands, skrifar:
Síendurtekin voðaverk þar semhnífar koma við sögu eru ekki
viðunandi framtíðarsýn. Hér þarf
því að segja stopp áður en fleiri láta
lífið af völdum hnífstungna. Per-
sónufrelsi ofbeldismanna er of víð-
ur stakkur skorinn, sé t.d. miðað við
persónufrelsi ökumanna án þess að
rýra gott eftirlit í umferðinni. Öku-
mann má stöðva fyrirvaralaust,
kippa honum inn í lögreglubíl til að
blása og þannig lítilsvirða hann í
augsýn vina, t.d. að koma úr fjöl-
skylduboði.
Þrátt fyrir að hnífamaður sé ný-
búinn að gera ítrekaðar tilraunir til
að drepa mann með viðurkenndu
morðvopni (fiðrildishnífi) og hafi
hnífinn í hanskahólfi bifreiðar sinn-
ar má lögreglan ekki stöðva bifreið-
ina og biðja kurteislega um að fá að
líta í hanskahólfið. Lögreglan má
heldur ekki vinna að rannsókn á
hnífaárásarmanni með því að
standa hann að verki ef sá er ráðist
var á biður lögregluna að bíða afsíð-
is á meðan leikurinn er endurtek-
inn. Það nefnir lögreglan tálbeitu.
Meðan meintum morðingja er veitt
slíkt svigrúm sem hér er lýst er
hættunni boðið heim. Ljóst er að hér
þarf lögum að breyta fari lögreglan
með rétt mál hvað þetta varðar.
Sagt var frá því í Fréttablaðinu á
dögunum að ráðist hafi verið inn á
heimili í Breiðholti og því rústað. Þá
var sagt frá að húsráðandi ætli ekki
að kæra verknaðinn. Viljum við
Íslendingar hafa þetta svona? Þarna
er um að ræða konu sem er uppalin
á Filippseyjum og ekkert nema gott
um það að segja. En að lokum þetta.
Við viljum ekki þróa það viðhorf að
ribbaldar ráði hér ferðinni í sam-
félagi voru. Því þarf strax að kryfja
til mergjar hvert mál sem upp kem-
ur á þessu sviði og útrýma almennri
vopnaeign fólks hvort sem um er að
ræða hnífa eða skammbyssur. Ef
setja þarf ný lög á í þessu sambandi
verður að gera það á Alþingi á þessu
ári. ■
MORÐINGI Í GEÐRANNSÓKN
Peter Althin, lögmaður hins 24 ára Mijailo Mijailovic, mætir í réttarsal. Nú hefur verið
ákveðið að hinn grunaði sæti geðrannsókn. Mikil umræða hefur skapast í Svíþjóð um of-
beldisverk geðsjúkra.
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um fullveldi
Íslands og annarra
landa