Fréttablaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 10

Eftir sláturtíð kemur kvennatíð.Þeir karlmenn sem hugsanlega
hafa haft uppi barlóm við yfirmenn
sína; endar nái ekki saman, hvort
launaleiðrétting sé kannski málið ...
slíkar mjóróma raddir kafna í rétt-
mætu herópi kvenna. Þær flykkjast
að yfirmönnum sínum með kröfu um
kauphækkun sér til handa. Höfðu
kannski erindi sem erfiði – kannski
ekki. Vonandi. En auðvitað er hægt
að ná fram launajafnrétti með ýms-
um hætti. Ef ekki er hægt að hækka
konurnar, þá má lækka karlana. Þeir
sem gleymdu að mæta í pilsi til vinnu
á föstudaginn fengu í sárabætur eina
af skýrslum þeim sem þessi flóð-
bylgja femínismans hefur fært
landsmönnum undanfarna daga til að
rýna í. Nektarstaðir, nuddstofur,
vændi, myndbönd, símaþjónusta,
tímarit, fylgdarþjónusta, vefsíður,
sjónvarpsútsendingar og auglýsingar
... áætlað er að það sem svamlar á yf-
irborði hins íslenska kynlífsmarkað-
ar velti um 850-950 milljónum árlega
og við hann starfi 123 - 168 manns.
Þetta kemur fram í nýrri úttekt Drífu
Snædal sem hún skrifaði fyrir Jafn-
réttisráð Reykjavíkur – les
Femínistaráð Reykjavíkur. Veltan er
jafnframt sundurliðuð og kemur þá
fram að nektarstaðirnir velta mestu
eða 400 milljónum árlega, kyn-
lífstengd símaþjónusta 50-60 milljón-
um og verslanir 70-84 milljónum.
Drífa birtir jafnframt lista yfir þá
sem standa að þessum rekstri og vek-
ur eftirtekt að á þessum lista er ein-
ungis ein kona af 16 sem nefndir eru
til sögunnar. Þeir sem reka nektar-
staðina eru Guðjón Rúnar Sverrisson
– Bóhem, Hlynur Vigfússon – Club
Casino, Grétar Ingi Berndsen - Club
Óðal, Ásgeir Þór Davíðsson – Gold-
finger og Örn Ólafsson – Setrið. Eng-
in kona. Í símaþjónustunni eru þrír
karlar: Jens Kristjánsson - Rauða
torgið, Kristján Franklín Magnús –
Veitan, Ágúst Smári Beaumont – Tel-
ís. Enn engin kona og fyrst þegar
kemur að hinum erótísku verslunum
sem kvenmannsnafn dúkkar upp:
Þorvaldur Steinþórsson – Adam og
Eva, Hörður Þór Torfason – Exxotica,
Magnús Björgvin Guðgeirsson – Er-
otica, Stefán Karl Lúðvíksson –
Amor, Árni Jónsson – Tantra erótísk
verslun, Ottó Freyr Guðmundsson -
Venus Erotic store, Guðmundur
Ómarsson – Beretta Erotica shop OG
Theodóra Mýrdal - Rómeó og Júlía.
Hér er svo spurning: Ef ekki tekst að
komast fyrir þennan rekstur, er þá
lausn að konur láti meira til sín taka
á þessu sviði? Allt verður þetta að
vega salt líkt og með launin. ■
10 26. október 2003 SUNNUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Smáaletrið
JAKOB BJARNAR GRÉTARSSON
■ leggur saman tvo og tvo.
Ég las einhverju sinni að AlbertSpeer, arkitekt Hitlers, hefði
alltaf látið fylgja uppdráttum sín-
um hvernig byggingarnir myndu
líta út eftir eitt þúsund ár. Hann
vildi ekki aðeins að hallir hans og
stórhýsi bæru
með sér glæsi-
leika á meðan
þau hýstu iðandi
starfsemi held-
ur einnig eftir
að þau væru
orðin rústir ein-
ar. Speer vildi að
hús sín yrðu
falleg lík.
Annars á ég
erfitt með að
átta mig á hvað
þeir félagar –
Hitler og Speer
– voru að pæla.
Þeir átu báðir
yfir sig af helstu
dellukenningum
vestrænnar hugsunar og voru í
ofanálag ástfangnir af eigin álykt-
unarhæfni. Niðurstöður þeirra
voru því líkar fylleríisrausi
menntskælinga. Þeir töldu sig
þess umbúna að byggja upp sam-
félagskerfi sem myndi vara í þús-
und ár en vildu til vara að leifar
þess samfélags bæru með sér góð-
an þokka þegar þær yrðu grafnar
upp úr gleymsku tímans. Þá grun-
aði að þá yrðu þeim fyrirgefin öll
axarsköft. Líkt og faraóum Eg-
yptalands, sem án efa voru flestir
illir stjórnendur; sjálfuppteknir
hrokagikkir með mikilmennsku-
brjálæði. En þegar við stöndum
við pýramídana þeirra eða horf-
umst í augu við líkgrímur þeirra
getum við ekki varist aðdáun. Það
tók faraóana einhver 5 þúsund ár
að byggja upp þessar leifar af
valdatíma sínum. Þeir Hitler og
Speer fengu blessunarlega ekki
nema tólf ár. Það er ójafn leikur –
og þeir munu því líklega aldrei fá
notið neinnar aðdáunar. Og ekki
sýtum við það.
Meginstefið er hrörnun
Það er án efa mest viður-
kennda staðreynd sögunnar að
maðurinn vinnur aldrei tímann.
Samt heldur hann áfram að reyna.
Þeir sem vilja vera dramatískir
gætu jafnvel haldið því fram að
þetta væri sterkasta þrá manns-
ins; að sigra tímann. Við sjáum
merki þess allt í kringum okkur.
Ekki aðeins í vonlausri baráttu
miðaldra fólks við að hefta – eða í
það minnsta tefja – hrörnandi
áhrif áranna á líkamann. Þegar
við sitjum undir auglýsingatímum
sjónvarpsstöðvanna getum við
fylgst með því hvernig reynt hef-
ur verið að beisla alla hugkvæmni
mannsins í þessari báráttu – sem
við vitum að er vonlaus. Og lík-
lega grunar okkur einnig að hún
sé gagnslaus og jafnvel skaðleg.
Það getur varla verið nokkrum
hollt að stefna sífellt að því að
verða annað en hann er. Það
hljómar fremur sem uppskrift að
geðveiki en jákvæður lífsstíll –
eins og lesa má af auglýsingunum.
En tilraunir okkar til að stöðva
tímann beinast ekki aðeins að
hrukkum, lærispokum og sköll-
um. Stór hluti af hugmyndum okk-
ar um okkur sjálf og samfélag
okkar byggir á þrá eftir einhverju
varanlegu – einhverri sönnun
þess að tíminn mali ekki allt og
alla á endanum. Áhrifamestu
kennisetningar í íslenskri menn-
ingu byggjast á þessu – svo mjög
að það er helsta einkenni íslenskr-
ar menningar að okkur beri að
varðveita hana fremur en njóta.
Íslensk menning er eins konar
kefli sem gengur á milli kynslóða.
Við getum síðan metið hverja
kynslóð eftir því hversu vel hún
varðveitti keflið og hvernig hún
skilaði af sér til næstu kynslóðar.
1262-kynslóðin missti keflið í
Kópavogi og skal hafa ævarandi
skömm fyrir. 1848-kynslóðin tók
ekki aðeins upp keflið, pússaði það
og fægði heldur hljóp með það
eins og kyndil yfir höfðum sér.
Þetta er besta kynslóð allra kyn-
slóða. Það er helst að kynslóðin
sem fór út og menntaði sig fyrir
Ísland slái henni við – heima-
stjórnarkynslóðin. Kreppukyn-
slóðinni tókst að færa þol kot-
bændanna fyrir afleitum lífsgæð-
um inn í nútímann og mun eiga
ævarandi sess í hjörtum okkar.
1940-kynslóðin tuggði tyggjó og át
upp útlenda siði – gleymum henni.
Og raunar flestum kynslóðum sem
á eftir fylgdu. Auðvitað skiluðu
þær af sér einstaklingum sem
glóðu í mannsorpinu en heilt yfir
hafa þær leyfti keflinu að fúna og
auðgað það lítið – helst með ein-
hverjum eftiröpunum á útlendri
tísku.
Meginstef íslenskrar menning-
ar er hrörnun – ekki óumflýjanleg
hrörnun heldur sú sem byggist á
hirðuleysi og vesaldómi þeirra
sem eiga að gæta hennar.
Einu sinni var jafnvægi í
veröldinni
Þessi hugmynd um hrörnun er
til á flestum sviðum mannlegrar
hugsunar. Hún er hluti af mann-
eðlinu af fyrrgreindum orsökum –
maðurinn sættir sig ekki við tím-
ann. Þess vegna eigum við enda-
laust úrval af heimsendakenning-
um sem í grunninn ganga út á það
sama: Einu sinni var allt í lagi en
það er það ekki lengur og ef fram
fer sem horfir mun allt glatast.
Það er hægt að beita þessum sögu-
þræði á alheimsvísu – til dæmis í
umhverfismálum. Einu sinni var
jörðin hrein og falleg en síðan
kom maðurinn og spillti henni og
ef hann sér ekki að sér mun nátt-
úran tortíma honum. Vegna þess
hversu vel þessi saga fellur að
hugsun okkar nýtur hún mikillar
aðdáunar og fylgis. Sama má
segja um neikvæðu alheimsvæð-
inguna: Einu sinni undu þjóðirnar
sér glaðar við sitt en þá risu upp
stórfyrirtæki og stofnanir sem
virtu ekki landamæri þjóðanna og
ef fram fer sem horfir mun öll
menning og mannúð glatast.
En það má einnig beita þessari
hugsun á smærri svið – til dæmis
á kvótamálið eins og Vestfirðing-
ar hafa gert. Þá hljómar sagan
svona: Einu sinni gátu Vestfirð-
ingar aflað sér lífsviðurværis úr
söltum sjó en þá kom kvótakerfið
með stórfyrirtækjum sem keyptu
upp aflaheimildir Vestfirðinga og
ef fram fer sem horfir mun byggð
leggjast þar af og með henni hinn
sérvestfirski armur íslenskrar
menningar.
En það eru ekki aðeins Vest-
firðingar sem hafa beitt þessari
sögu fyrir sig heldur er hún undir-
staða allrar byggðastefnu. Sam-
kvæmt grundvallarkenningu
byggðastefnunnar var byggð í
landinu einu sinni í jafnvægi.
Menn geta síðan nokk ráðið
hvenær þetta jafnvægi var eða
hvað byggðin var í jafnvægi við.
Oftast er átt við að mannfjöldi á
einum stað hafi náð ákveðnum
fjölda eða verið visst hlutfall við
mannfjölda á öðrum stað – en
þetta er samt dálítið á reiki. En
söguþráður byggðastefnunnar er
einhvern veginn svona: Einu sinni
var jafnvægi í byggð landsins en
síðan raskaðist þetta jafnvægi og
ef fram fer sem horfir mun landið
steypast á haus. Það er auðvelt að
skilja þessa sögu myndrænt þar
sem svo heppilega vill til að flest-
ir þeirra sem flutt hafa búferlum
– sem er gamalt orð yfir að flytja
á milli landshluta – hafa flutt suð-
ur til Reykjavíkur og úthverfa
hennar. Reykjavík er á suðvestur-
horni landsins og ef allur þungi
byggðarinnar flyst þangað gæti
landið steypst með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum.
Lóðrétt leið til andskotans
Ég ætla nú ekki að þreyta les-
endur með fleiri birtingarmynd-
um af þessari sömu sögu; að einu
sinni hafi allt verið gott en síðan
hafi hið góða spillst og ef ekkert
verði að gert muni það að eilífu
glatast. Því fleiri birtingarmyndir
hennar sem við rifjum upp, því
sterkar fer okkur að gruna að
þetta sé í raun þjóðsaga; veik til-
raun skyni skroppins mannkyns
til að skilja það sem er ofar þess
skilningi – tímann. Grunnstefið í
sögunni er að tíminn líði jafnt
áfram og sömuleiðis allt sem er
háð honum. Ef eitthvað versnar
mun það halda áfram að versna
með sama hraða áfram. Þetta er
því eins konar línuleg jafna. Þótt
línuleg jafna sé frábært tæki í
stærðfræði þá er hún gagnslítið
tæki við mat á samfélaginu eða
nokkru því sem er lífrænt í eðli
sínu. Ef meðalþyngd 12 ára barna
hefur vaxið úr 40 kílóum í 44 kíló
á 10 ára tímabili segir línulega
jafnan okkur að með sömu þyngd-
araukningu verði 10 ára börn á Ís-
landi að meðaltali orðin 71 kíló á
þyngd eftir 50 ár. Trúi því hver
sem vill.
En eins fráleitt og það hljómar
er þessari jöfnu beitt á okkur í
tíma og ótíma og í hana sótt rök
fyrir alls kyns aðgerðum til að
sporna við tímanum – oftast opin-
berum aðgerðum. Samt vitum við
líklega mæta vel að fátt ferðast
eftir línulegri jöfnu. Samfélagið
hefur náttúru til að leita jafnvæg-
is í flestum hlutum og þarf engar
sérstakar aðgerðir til. Þegar bux-
urnar voru orðnar of útvíðar til að
hægt væri að ganga í þeim fóru
þær að þrengjast aftur. Þegar
nektarstaðirnir voru komnir á
hvert götuhorn fór þeim að
fækka. Þegar það var orðið ljóst
að það stóðst ekki að skólar gætu
séð um uppeldi barna fóru for-
eldrar að axla ábyrgðina á uppeldi
barna sinna. Og svo framvegis.
En það verða alltaf einhverjir
til að herja á okkur með línulegum
jöfnum og ala á ótta okkar um að
allt sé á lóðréttri leið til andskot-
ans. Það er einfaldlega of auðvelt
að græða á því – fjármuni,
stundarathygli, langvarandi
frama – til að einhver falli ekki í
freistni. Alveg eins og með til-
raunir okkar til að sigrast á áhrif-
um tímans á líkamann. Það er von-
laus barátta – en það má sko aldeil-
is gera sér pening úr löngun okkar
til að heyja hana. ■
„Meginstef
íslenskrar
menningar er
hrörnun –
ekki óumflýj-
anleg hrörn-
un heldur sú
sem byggist á
hirðuleysi og
vesaldómi
þeirra sem
eiga að gæta
hennar.
Sunnudagsbréf
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um ójafna baráttu við tímann.
Einu sinni var allt
gott en síðan spilltist það
Fleiri klámdrottningar