Fréttablaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 32

32 26. október 2003 SUNNUDAGUR
Í augum sumra Bandaríkja-manna er hann dýrlingur. Þeir
líkja honum við verndardýrling
Breta, sjálfan heilagan Georg,
sem barðist við hinn illa dreka og
hafði sigur. Í augum annarra er
hann einhver fyrirlitlegasta per-
sóna tuttugustu aldarinnar og
kemur næst á eftir Hitler og
Stalín á listanum yfir hötuðustu
menn þeirrar aldar.
Fyrir hálfri öld fylgdist heim-
urinn allur með uppgangi og enda-
lokum þessa manns. Árið 1953
skein frægðarsól hans skærast,
en sólin gekk til viðar árið eftir.
Hann hét Joe McCarthy og var
andkommúnisti. Sá illi dreki sem
hann barðist við að hætti heilags
Georgs var kommúnisminn, að
því er aðdáendur hans telja, en
aðrir segja að herferð hans hafi
verið farin gegn ímynduðum
dreka og minni frekar á skáldsög-
una um Don Kíkóta sem barðist
við vindmyllur.
Efnilegur bóndasonur
Joe McCarthy fæddist á bónda-
bæ í námunda við Appleton í
Wisconsin-ríki árið 1908. Árið
1930 hóf hann nám í verkfræði og
lögfræði við Marquette-háskólann
í Milwaukee og árið 1935 lauk
hann lögfræðinámi og öðlaðist
málaflutningsréttindi í Wiscons-
in-ríki. Árið 1938 var hann kosinn
dómari og árið 1942 gekk hann í
herinn. Sem starfandi dómari var
McCarthy undanþeginn her-
skyldu, en hann gerðist sjálfboða-
liði, tók þátt í síðari heimsstyrj-
öldinni í bandaríska sjóhernum og
var í áhöfn flugvélamóðurskips á
Suður-Kyrrahafi. Hann var skot-
liði um borð í sprengjuflugvél, tók
þátt í meira en 30 árásarferðum
og var sæmdur heiðursmerki.
Hann særðist á fæti, en neitaði að
leggjast inn á sjúkrahús og hélt
áfram að taka þátt í njósna- og
árásarferðum.
Stríðshetja fer á þing
Árið 1946 var stríðshetjan Joe
McCarthy, sem hafði útskrifast úr
hernum með höfuðsmannstign,
kjörin til að taka sæti í öldunga-
deild Bandaríkjaþings fyrir
Repúblíkanaflokkinn og hlaut yf-
irgnæfandi meirihluta atkvæða.
Heimsstyrjöldinni var lokið og
Kalda stríðið hafið, tímabil sem
einkenndist af spennu og ótta í
samskiptum austurs og vesturs. Í
Bandaríkjunum komu upp njósna-
mál. Frægast þeirra er mál Ros-
enberg-hjónanna sem voru hand-
tekin og líflátin fyrir að hafa
stundað njósnir í þágu Sovétríkj-
anna.
Fræg ræða í kvenfélaginu
Árið 1950, það var 9. dag febr-
úarmánaðar, steig öldungadeild-
arþingmaðurinn Joe McCarthy
síðan inn í sviðsljós fjölmiðla þeg-
ar hann flutti fræga ræðu í
kvennaklúbbi Repúblíkanaflokks-
ins í Wheeling í Vestur-Virginíu-
fylki. Í ræðu sinni réðst McCarthy
harkalega á stefnu stjórnar
Trumans forseta og sagði að hún
tæki á kommúnistum með silki-
hönskum.
„Þótt ég geti ekki gefið mér
tíma til að nafngreina alla þá í ut-
anríkisráðuneytinu sem hafa ver-
ið greindir sem flokksbundnir
kommúnistar og félagar í njósna-
hring þá hef ég í hendinni lista
yfir 205 manns – lista yfir nöfn
sem utanríkisráðherrann þekkir
og sem, engu að síður, eru enn að
störfum og fást við að móta stefnu
utanríkisráðuneytisins,“ sagði
McCarthy við kvenfélagskonurn-
ar 275 á fundinum á McClure-hót-
elinu í Wheeling.
205 eða 57 eða 0?
Þetta vakti mikla athygli og
McCarthy var beðinn um að
ávarpa fleiri fundi, sem hann fús-
lega gerði. Næsti viðkomustaður
á fundaferðinni var Saltlækj-
arsitra, Salt Lake City, í Utah-ríki.
Þar mæltist honum ekki síður vel,
en að þessu sinni sagðist hann
hafa í hendinni lista með nöfnum
57 kommúnista í utanríkisráðu-
neytinu.
Þótt það sé ekki einstakt að
stjórnmálamenn fari frjálslega
með tölur hafa margir velt því
fyrir sér hvers vegna kommúnist-
unum á lista McCarthys hafi
fækkað svo mjög á milli funda, úr
205 á fundinum í Vestur-Virginíu
niður í 57 á fundinum í Utah. Sum-
ir sagnfræðingar telja að á þessu
sé sú einfalda skýring að
McCarthy var mikill alkóhólisti
og hafði því stórar minnisgloppur.
Vafasamur heimildarmaður
Víkur nú sögunni að blaðamann-
inum Willard Edwards, en hann
hafði um þessar mundir verið að
skrifa greinasyrpu í hið afturhalds-
sama blað Chicago Tribune, þar
sem hann varaði lesendur við „ógn-
inni af kommúnistum“. Edwards
hrökk í kút þegar fréttir tóku að
berast um að McCarthy öldungar-
deildarþingmaður færi eins og logi
yfir akur og segðist hafa undir
höndum lista með nöfnum þekktra
kommúnista sem störfuðu í banda-
ríska utanríkisráðuneytinu, og
stundum væru 205 nöfn á þeim
lista, en stundum 57.
Edwards bað um fund með Walt-
er Trohan, sem var stjórnmálarit-
stjóri Chicago Tribune með aðsetur
í Washington, og trúði ritstjóranum
fyrir því að McCarthy öldunga-
deildarþingmaður hefði leitað til
sín áður en fundaherferðin hófst og
spurt sig um fjölda kommúnista í
utanríkisráðuneytinu. Edwards
sagði að sig minnti að hann hefði
nefnt töluna 205 - og nú iðraðist
hann mistaka sinna.
Slúðurfrétt
Að sögn Trohans hafði Edwards
áhyggjur af því að þessar upplýs-
ingar voru í rauninni engar upplýs-
ingar heldur aðeins slúðurfrétt
sem Edwards hafði haft eftir ein-
hverjum öfgasinnuðum hægri-
manni. „Edwards var vínhneigður,“
segir Trohan, „og átti við fleiri
vandamál að stríða. Hann var rek-
inn af blaðinu, og ég bjargaði hon-
um og útvegaði honum vinnuna aft-
ur. Svo lenti hann aftur í vandræð-
um og þeir ætluðu að reka hann.
Þegar Edwards nefndi töluna við
McCarthy var hann sennilega und-
ir áhrifum.“
Trohan ritstjóri varð öskuvond-
ur út í Edwards, sem sjálfur var
skíthræddur um að McCarthy
mundi skýra frá því hver væri
heimildarmaður hans um kommún-
istana í utanríkisráðuneytinu. „En
það get ég sagt McCarthy til
hróss,“ segir Trohan, „að hann lét
aldrei uppskátt hver heimildar-
maður hans væri.“ Trohan hafði þó
áhyggjur af því að McCarthy væri
ekki áreiðanlegur og mundi draga
Chicago Tribune inn í málið. Sá ótti
reyndist þó ástæðulaus, þrátt fyrir
að McCarthy væri alkóhólisti. „En
auk þess var hann vitlaus í smá-
stelpur,“ sagði Trohan. „Helst
svona 18 ára gamlar. Ég var alltaf
þeirrar skoðunar að ef kommúnist-
ar vildu ná sér niðri á McCarthy
myndu þeir einfaldlega koma hon-
um í klípu með því að útvega hon-
um smástelpu.“
Í vinfengi við lögreglustjór-
ann, J. Edgar Hoover
En hvort sem nafnalistinn var
uppspuni eða ekki varð nafn
McCarthys brátt á allra vörum.
En án aðstoðar forstöðumanns
FBI, bandarísku alríkislögregl-
unnar, hefði sú frægð orðið
skammvinn. Forstöðumaðurinn,
John Edgar Hoover, var vinur og
velunnari McCarthys, en vináttu-
samband þeirra hófst þegar
McCarthy kom á fund forstöðu-
mannsins til að votta honum aðdá-
un sína og hollustu árið 1947 þeg-
ar hann hafði nýlega verið kjörinn
í öldungadeildina. Vinátta þeirra
var slík að áður en leið á löngu var
McCarthy orðinn fastagestur í
matarboðum hjá Hoover og var
meira að segja kynntur fyrir Tol-
son, unnusta og sambýlismanni
Hoovers, sem engir nema útvaldir
máttu þekkja til.
Vinur vina sinna
Þegar McCarthy kom aftur til
Washington úr fyrirlestraferðinni
hafði hann samband við Hoover
og sagði honum að ræðuhöldin
hefðu vakið mikla athygli. Það
vissi Hoover reyndar fyrir. En til
eru minnispunktar sem Hoover
skrifaði niður um þetta samtal.
McCarthy var nokkur vandi á
höndum, hann sagðist hafa
„spunnið upp nafnalistann“ þegar
hann var að flytja ávörp sín.
Hoover ráðlagði honum að forðast
að nefna nokkrar tölur um ná-
kvæman fjölda kommúnista í
framtíðinni. En til þess að greiða
götu vinar síns ákvað Hoover að
virkja alríkislögregluna í þágu
góðs málstaðar. „Farið yfir
skrárnar okkar og reynið að finna
eitthvað sem hann getur notað!“
Þannig hljóðuðu fyrirmæli
Hoovers til undirmanna sinna.
„Laumukommar“ og
„rússadindlar“
„Við höfðum engar sannanir
fyrir því að það væri svo mikið
sem einn einasta kommúnista að
finna í utanríkisráðuneytinu,“
sagði William Sullivan, starfsmað-
ur alríkislögreglunnar, sem síðar
varð þriðji æðsti maður FBI.
„Hvað þá 57 stykki!“
Engu að síður eyddu alríkislög-
reglumenn ótal vinnustundum í að
lesa leyniskýrslur um fólk og taka
saman ferilskrár handa McCarthy
að nota. Þegar fram liðu stundir
útvegaði alríkislögreglan
McCarthy einnig ræðuskrifara og
þar að auki mann að nafni Lou
Nichols til að leiðbeina honum um
almannatengsl. Nichols ráðlagði
Enn þann dag í dag á Joe McCarthy marga að
dáendur sem sjá í honum verndardýrling Bandaríkj
anna gegn hinum illa dreka kommúnismans.
Nornaveiðar að hætti hans hafa verið stundaðar
víða um lönd og viðgangast sums staðar jafnvel
enn þann dag í dag. Nú er hálf öld liðin frá því
að nornaveiðarinn frá Wisconsin reið um héruð
og frægðarsól hans reis hæst.
Nornaveiðarinn
frá Wisconsin
KOMMÚNISTAHATARINN JOE MCCARTHY
Alkóhólismi McCarthys er sagður hafa gert það að verkum að oftsinnis nefndi hann tölur af handahófi um fjölda kommúnista í utanríkis-
ráðuneytinu í ræðum sínum, án þess að hafa nokkuð fyrir sér né heldur muna hvaða tölur hann nefndi. Að endingu fór Hoover fram á
það við McCarthy að hann hætti að nefna nokkra slíka lista yfir kommúnista.
J. EDGAR HOOVER
Vinátta hans og McCarthys var slík að áður en leið á löngu var McCarthy orðinn fastagest-
ur í matarboðum hjá Hoover, og var meira að segja kynntur fyrir Tolson, unnusta og sam-
býlismanni Hoovers, sem engir nema útvaldir máttu þekkja til.
LILLIAN HELLMAN
Leikritaskáldið Lillian Hellman var sett á
svartan lista og í atvinnubann vegna þess
að sambýlismaður hennar, reyfaraskáldið
og handritshöfundurinn Dashiell Hammett,
var kommúnisti.
CHARLIE CHAPLIN
Meistari þöglu myndanna lenti á svörtum
lista McCarthys.
BERTOLT BRECH
Var á meðal þeirra fjölmörgu listamanna
sem McCarthy vildi koma í klandur.