Fréttablaðið - 26.10.2003, Blaðsíða 27

séu með 70% af launum karla. Það
er ansi mikill munur á báðum
þessum hópum í fullu starfi en
svo þegar við förum að skoða í
hverju þessi munur sem eftir
liggur, þá kemur í ljós að hann er
í þáttum sem líka eru kynbundnir,
eins og vinnutíma.“
Vinnutíma er oft skipt upp í
fasta yfirvinnu og breytilega yfir-
vinnu að sögn Stellu, sérstaklega
hjá hinu opinbera. „Þá sjáum við
ef við skoðum til dæmis fólk sem
er að fá yfirvinnu borgaða, að þá
eru karlarnir miklu frekar að fá
fasta yfirvinnu. Ef akstursstyrk-
ur er tekinn þá eru konur síður
með akstursstyrki og ef þær eru
með þá, þá er þær frekar með
hann samkvæmt bók en karlarnir
eru frekar með fastar greiðslur.“
Það er því margt sem gerir
það erfiðara en ella, að kanna
launamun á kynjunum og að út-
skýra hann, en það virðist þó
vera sama hvaða aðferðum er
beitt, niðurstaðan er alltaf sú að
konur fái lægri laun en karlar.
„Þrátt fyrir að við höfum aðferð-
ir til þess að útskýra þennan
launamun sem er á kynjunum og
við teljum kannski að sé eðlileg-
ur ef við gerum ráð fyrir því að
vinnutími sé mælikvarði á vinnu-
framlag fólks, að þá er samt
alltaf eitthvað eftir sem tengist
bara kyni. Það er eitthvað kynj-
að. Þessar breytur sem við höfum
eru alls ekki nákvæmar en eru þó
það nákvæmasta sem við höfum.
Þegar við erum búnar að taka
þær allar inn erum við samt að fá
launamun, eins og hjá VR núna,
þar sem það kemur í ljós að karl-
ar eru að jafnaði með 14% hærri
laun en konur og þá erum við að
tala um leiðréttan mun.“
Allir bera ábyrgð
Stella bendir einnig á að launa-
samningar sé í auknum mæli að
færast yfir á einstaklingana. „At-
vinnurekandinn er að semja per-
sónulega við launþegann eða
starfsmann sinn og við erum
stöðugt að fjarlægjast þessa hefð-
bundnu samninga. Þetta er eitt-
hvað sem við, sem erum að velta
fyrir okkur launamun kynjanna,
höfum óttast og sjáum fram á
þetta muni jafnvel auka launa-
muninn enn frekar. Þeir sem eru
að semja eru náttúrlega með ein-
hverjar hugmyndir og launamun-
ur kynjanna snýst ekki um það að
konur biðji ekki um nógu há laun.
Þetta eru tveir aðilar og ábyrgð
beggja megin. Öll þessi umræða
ýtir þó vissulega almennt undir
meðvitund fólks í samfélaginu,
bæði atvinnurekenda og starfs-
fólksins, um réttlæti í launasetn-
ingu en ég vil ekki tengja það kon-
unum sjálfum beint.“
thorarinn@frettabladid.is
27SUNNUDAGUR 26. október 2003
STELLA BLÖNDAL
Segir að ómálefnalegir þættir eins og hjú-
skaparstaða og barneignir eigi ekki að hafa
áhrif í launakönnunum. „Það getur hins
vegar verið að þessir þættir tengist eitt-
hvað launum en það er þá bara allt önnur
rannsókn.“
Jú, jú, þeir segja það sumir vin-ir mínir að þeir gætu gubbað
þegar ég byrja. En við skulum
bara segja að ég tali fyrir dóttur-
ina sem ég aldrei fékk að eiga,“
segir Ingvi Hrafn Jónsson frétta-
haukurinn skeleggi sem hefur lát-
ið til sín taka sem talsmaður sjón-
armiða sem femínistar hafa sett
fram. Ingvi Hrafn er einlægur
jafnréttissinni og Fréttablaðið
lagði fyrir hann eftirfarandi
spurningu: Hvað veldur því að
konur hafa lægri laun er karlar?
Ekki stóð á svörum.
„Þetta er landlægur ósiður, og
hefur verið í áratugi, að borga
konum lægri laun á þeirri for-
sendum að þær fari á túr, eignist
börn og standi í allskonar líf-
fræðilegum veseni sem þeir sem
míga standandi gera ekki. Í bland
hefur það kannski verið að konur
hafa ekki verið jafn harðar og
fylgnar sér. Það hefur hins vegar
breyst samkvæmt nýjustu könn-
un VR þar sem kemur í ljós að
launamunur hefur dregist saman
þar um fjögur prósentustig á und-
anförnum fjórum árum eða úr 18
prósentum í 14. Þar er líka unnið
skipulega að því að þjálfa konur í
launahækkunnarviðtölum.“
Fleiri konur í stjórnunar-
störf
Ingvi Hrafn segir hugsanlegt
að konur séu ragari við að sækjast
eftir meira álagi sem fylgir störf-
um, sérstaklega konur í barneign.
„Ofurkonan hefur nóg að gera við
að eiga tvö til þrjú börn, mennta
sig í háskóla og vinna kannski
með,“ segir hann. „Ég held fyrst
og fremst að þetta sé ósiður og um
leið fáfræði stjórnenda sem halda
að það sé fyrirtækjum eða stofn-
unum til framdráttar að halda
konum niðri í launum og starfs-
frama. Ég lýsi vantrausti á stjórn-
endur fyrirtækja sem skráð eru í
Kauphöll Íslands fyrir það að af-
þakka þann mannauð sem felst í
því að hafa konur til jafns við
karla í stjórnunarstöðum. Þær
hafa sagt það við mig vinkonur
mínar femínistarnir, og ég hlusta
nú mikið á þær, en þær flestar
gætu verið dætur mínar og jafn-
vel barnabörn, að þetta snýst um
að vita hvað þú vilt. En þessir
menn eru með 5% kvenna í stjórn-
unarstöðum. Ef þú hefur ekki kon-
ur í vinnu til jafns við karla miss-
irðu þann mannauð og þau verð-
mæti sem því fylgja. Dregur úr
mikilvægi og verðmæti fyrirtækj-
anna. Ég held að það sé hnýpin
þjóð í vanda sem ekki kann að nýta
sér konur í atvinnulífinu. Það er
vísvitandi verið að reka fyrirtæki
og semja um lægri laun við konur
en karla. Ég skora á félagsmála-
ráðherra, Árna Magnússon, áður
en undir honum verður sami rass-
inn og öllum þessum kerfiskörl-
um, að gera eins og sænski jafn-
réttisráðherrann, sem sagði við
sænska verslunarráðið þar sem
voru fimm prósent konur í stjórn-
unarstöðum: ‘Ég skal gefa ykkur
séns á að laga þetta sjálfir. Annars
set ég á ykkur kvótalög!’ Og þeir
fóru á tæpu ári úr fimm í 12 pró-
sent. Við erum í þessum fimm pró-
sentum og megum þar af leiðandi
teljast bananalýðveldi.“ ■
Ingvi Hrafn Jónsson, sá gamli fréttahaukur, er kannski ólíklegur liðsmaður
femínista í augum margra en er engu að síður einn einarðasti talsmaður jafn-
réttis á Íslandi:
Hnípin þjóð í vanda
INGVI HRAFN JÓNSSON
Hann sendir þeim sem vísvitandi halda launum kvenna niðri tóninn, líkir Íslandi við ban-
analýðveldi í þessum efnum og skorar á Árna Magnússon, „áður en það verður undir
honum sami rassinn og á þessum kerfiskörlum“ að gera eitthvað í málunum.
Rannsóknir hafa sýnt fram á aðkonur séu mun sjaldséðari í
fjölmiðlum en karlar þannig að
fjölmiðlafólki virðist almennt
tamara að leita til karla eftir við-
tölum og sérfræðiáliti. Margir úr
hópi blaða- og fréttamanna telja
sig þó ekki geta skrifað undir slíkt
og benda á móti á að konur séu
mun tregari í taumi en karlar þeg-
ar það kemur að því að veita fjöl-
miðlum viðtöl.
Rósa Erlingsdóttir, jafnréttis-
fulltrúi Háskóla Íslands, segir að
hlutirnir séu þó ekki svona ein-
faldir og bendir meðal annars á að
konur sem starfi á fjölmiðlum séu
færri en karlar og það hljóti að
hafa sitt að segja.
Gagnabankinn www.kvenna-
slodir.is er viðbragð við þessu
ástandi en þar getur fjölmiðlafólk
nálgast lista yfir konur, með sér-
fræðiþekkingu, sem eru tilbúnar
til að koma fram í fjölmiðlum.
Samkvæmt skýrslu sem nefnd á
vegum menntamálaráðuneytisins
skilaði af sér í febrúar árið 2001
kemur meðal annars fram að
hlutur kvenna í fjölmiðlum er
mun minni en hlutur karla og á
það jafnt við um fréttamenn, við-
mælendur, þáttastjórnendur,
greinahöfunda og svo framvegis.
Kynjahlutfallið er að jafnaði 70%
hlutur karla á móti 30% hlut
kvenna.
Nefndin lagði til að reynt yrði
að auka vitund fjölmiðlafólks um
málið og að komið yrði á fót
gagnagrunni sem innihéldi upp-
lýsingar um konur með sérþekk-
ingu á ýmsum sviðum. Þá var ein-
nig mælt með því að konur yrðu
hvattar til að skorast ekki undan
þátttöku í fjölmiðlum.
Þarf kannski að fara öðru-
vísi að konum
„Við þurfum líka að skoða
vinnubrögð fjölmiðlamanna við
að fá konur í viðtöl til sín. Það
þarf kannski að fara öðruvísi að
konum“, segir Rósa. „Konur virð-
ast þurfa lengri undirbúningstíma
fyrir viðtöl og það ætti þá að gefa
þeim hann. Þá er það rík tilhneig-
ing hjá fjölmiðlum að líta á við-
mælanda sinn sem óvin sinn og
stilla honum upp við vegg. Það er
spurning hvort ekki ætti að end-
urskoða þau vinnubrögð og keyra
viðtölin frekar þannig að báðir
hagnist á þeim, með meiri sam-
vinnu og samráði.
Þetta er meðal þess sem hef-
ur komið út úr erlendum rann-
sóknum sem hafa verið gerðar
með viðtölum við konur og karla
í áhrifastöðum um viðhorf þeir-
ra til fjölmiðla og reynslu af
þeim. Annars hefur það ekkert
endilega verið staðfest í rann-
sóknum að konur séu tregari til
þess að fara í viðtöl. Það er eitt-
hvað sem verður að gera hér-
lendis. Það þarf að skoða fjöl-
miðlana og gera á þessu úttekt
með stöðluðum viðtölum við úr-
tak fréttamanna og kvensér-
fræðinga, til dæmis kvenna í
ábyrgðar- og stjórnunarstörfum
og reyna þannig að komast að
því hvort þetta sé eitthvað sem
sé bara haft uppi eða notað sem
skýring sem á í raun og veru
ekkert við rök að styðjast þar
sem það er líka fullt af fjölmiðla-
fólki sem kannast ekkert við það
að það sé erfiðara að fá konur í
viðtal.“ ■
RÓSA ERLINGSDÓTTIR
„Þá er það rík tilhneiging hjá fjölmiðlum
að líta á viðmælanda sinn sem óvin sinn
og stilla honum upp við vegg. Það er
spurning hvort ekki ætti að endurskoða
þau vinnubrögð og keyra viðtölin frekar
þannig að báðir hagnist á þeim, með meiri
samvinnu og samráði.“
Konur eru ekki
óvinir fjölmiðla
Konur koma mun sjaldnar fram í fjölmiðlum en
karlar. Fjölmiðlafólk hefur bent á það að konur séu
almennt tregari til að mæta í viðtöl en karlar en
Rósa Erlingsdóttir, jafnréttisfulltrúi HÍ, bendir á
að þessi rök hafi ekki verið studd með almennilegri
rannsókn.
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/R
Ó
B
ER
T