Fréttablaðið - 24.04.2004, Blaðsíða 14

Hefur útgáfa Fréttablaðsins stuðl-að að fábreytni eða fákeppni á ís-
lenskum dagblaðamarkaði? Líklega
eru þeir fáir sem treysta sér til að
svara þessari spurningu játandi. En
leiddi það til fábreytni á sama mark-
aði að Frétt, útgáfufélag Fréttablaðs-
ins, skyldi ákveða að freista þess að
halda úti útgáfu DV í stað þess að láta
blaðið deyja drottni sínum þegar fyrri
eigendur komust í þrot? Ég veit ekki
með hvaða forsendum hægt væri að
svara þessari spurningu játandi.
Hvað þá með Íslenska útvarpsfélagið;
hefur endurfjármögnun þess og nýtt
hlutafé getið af sér meiri fábreytni á
ljósvakanum? Aftur efast ég um að
nokkur geti svarað játandi. Það er því
ekki að furða að ég eigi erfitt með að
skilja hvaða vá sé fyrir dyrum á ís-
lenskum fjölmiðlamarkaði sem kalli á
hraðsoðið frumvarp forsætisráðherra
og flýtimeðferð þess í gegnum Al-
þingi. Og að svo sé um hnútana búið
að efnisatriðum frumvarpsdraganna
– eða skýrslu nefndar sem upphaflega
átti að semja það – sé haldið leyndum
fyrir almenningi. Hvar er eldurinn
sem þetta slökkvilið vill slökkva?
Nefnd menntamálaráðherra var
ekki ætlað að skoða fjölmiðlamarkað-
inn á Íslandi eða bera starfsskilyrði
hans og lagaumhverfi saman við þau
lönd sem við viljum helst taka okkur
til fyrirmyndar. Ef svo hefði verið
hefði nefndin verið skipuð faglega en
ekki fulltrúum stjórnarflokkanna.
Skýrsla nefndarinnar getur því aldrei
verið annað en óvilhöll úttekt á fjöl-
miðlum á Íslandi. Hún er það sem hún
átti að vera; samantekt á því sem fært
gæti rök fyrir lagasetningunni sem
forsætisráðherrann þráði. Ef skoða
ætti vinnu nefndarinnar sem úttekt á
fjölmiðlamarkaði hefði hún orðið við
beiðni forsvarsmanna Norðurljósa að
mæta fyrir nefndina til að greina frá
fyrirtækinu, miðlum þess og ræða um
markaðinn í heild. Nefndin sinnti
þessari beiðni ekki – enda hefði sam-
tal við þá sem reka fjölmiðlafyrirtæki
á Íslandi aðeins tafið starf hennar. Og
það sem verra er: breytt niðurstöð-
unni.
Þótt það sé eðlilegt að í samkeppni
temji sumir menn sér óvild í garð
samkeppnisaðila þá efast ég stórlega
um að nokkur sá sem rekur fjölmiðla-
fyrirtæki á Íslandi í dag sé sammála
efnisatriðum frumvarpsdraga
forsætisráðherra. Ef horft er til eig-
endahóps þessara fyrirtækja og ráða-
gerða þeirra á markaðnum á umliðn-
um árum; þá uppfylla ekki margir –
jafnvel fæstir – eigendur þeirra
ákvæði um bann við að eigendur fjöl-
miðlafyrirtækja eigi í öðrum fyrir-
tækjum og öll hafa fyrirtækin á ein-
um eða öðrum tíma haft uppi ráða-
gerðir – og jafnvel framkvæmt þær –
um að tengja saman útgáfu dagblaða
og rekstur ljósvakamiðla. Frumvarps-
drögin eru því ekki aðeins alvarleg
fyrir fjölmiðla heldur allan fyrir-
tækjarekstur í landinu. Hverju geta
menn vænst af forsætisráðherra
næst? ■
Sumarið gekk í garð með brakiog blíðu á sumardaginn fyrs-
ta. Líklega hefur veðrið sjaldan
eða aldrei staðið jafnrækilega
undir nafni þessa séríslenska
frídags. Ég man eftir því að hafa
frosið fastur við trompetinn í
skrúðgöngu Lúðrasveitar Ár-
bæjar- og Breiðholts í hríðarbyl
á yngri árum. Eina sem varnaði
okkur hljóðfæraleikurunum frá
sjálfsvorkunn var að skátagrey-
in sem á undan okkur gengu
voru berleggjaðir.
Nú er öldin önnur. Og það er
ekki aðeins veðrið sem hefur
breyst. Í nýbyggingarhverfum
borgarinnar er nú nánast óþekkt
að umhverfi og garðar séu
órækt ein eða moldarflög árum
saman eftir að flutt hefur verið
inn. Borgarbúar hafa fyrir
löngu komið sér upp grænum
fingrum og líklega er Reykjavík
orðin stærsti samfelldi skógur á
landinu.
Átak á hverju ári
Engu að síður þarf sérstakt
átak á hverju ári til að um-
hverfið skarti sínu fegursta.
Þar veltur mest á framtakssemi
einstaklinga og samtakamætti
nágranna við að taka til hend-
inni. Líkt og fyrri ár vill
Reykjavíkurborg gera sitt til að
auðvelda íbúum vorverkin. Í
því skyni fengu öll heimili
skilaboð borgarstjóra og Gatna-
málastofu um vorhreinsun 2004
inn um lúguna í vikunni.
Einsog þar kemur fram
verða starfsmenn gatnamála-
stjóra á ferðinni frá og með
deginum í dag og fram til 3.
maí. Þeir fjarlægja garðaúr-
gang sem borgarbúar hafa sett
út fyrir lóðamörk sín. Í bæk-
lingnum er bent á hvert koma
má umhverfisspillandi efnum,
bílgörmum og kerrum auk þess
sem sérstök hvatning er til fyr-
irtækja um að fegra umhverfi
sitt.
Ekkert á því að vera að van-
búnaði að líta í eigin garð og ná-
grannans og bindast samtökum
um hreinni, fegurri og þar með
betri borg. Og ekki er vitlaust að
fylgja góðu dagsverki eftir með
fyrstu grillveislu sumarsins.
Stærsti skógurinn
Borgaryfirvöld hafa á und-
anförnum árum verið að herða
á hreinsun borgarinnar með
sérstakri áherslu á miðborgina.
Frá miðjum apríl fram í miðjan
nóvember eru götur og gang-
stéttar sópaðar og þvegnar dag-
lega frá klukkan fjögur til átta
á morgnanna. Fuglaskítur á
Tjarnarbakkanum er jafnframt
hreinsaður daglega á sumrin.
Kostnaður vegna þessara
hreinsana hefur aukist ár frá
ári í samræmi við auknar kröf-
ur og metnað eða úr 95 milljón-
um 2001 í 130 milljónir á síð-
asta ári. Þá er ónefnd einn
stærsti og mikilvægasti þáttur
fegrunarátaks þessa árs. Það
eru þeir hundruðir unglinga
sem leggja gjörva hönd á plóg í
Vinnuskólanum. Borgarbúar
eiga góða bandamenn í því unga
fólki við að gera Reykjavík
hreinustu höfuðborg norðurs-
ins. Það á hún að vera. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um skýrslu fjölmiðlanefndar
menntamálaráðherra og frumvarpsdrög
forsætisráðherra.
14 24. apríl 2004 LAUGARDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Umræðan um jafnréttismál aðundanförnu hefur einkennst
af hugtakaruglingi og misskilningi
sem nauðsynlegt er að leiðrétta.
Hugtökunum jákvæð mismunun
(e. positive discrimination) og sér-
tækar aðgerðir (e. affirmative eða
positive action) er ruglað saman til
mikils ógagns fyrir alla jafnrétt-
isumræðu. Hugtakið „jákvæð mis-
munun“ er hent á lofti og hver þyl-
ur upp eftir öðrum í vandlætingar-
tón að jákvæð mismunun sé niður-
lægjandi fyrir konur og mannrétt-
indabrot á körlum.
Það er afar mikilvægt að réttur
skilningur sé lagður í þessi hug-
tök. Jákvæð mismunun þýðir að
einstaklingur af því kyni sem hall-
ar á er ráðinn í starf, að því gefnu
að hann uppfylli
lágmarksskilyrði
sem gerð eru til
starfsins, jafnvel
þótt hæfari einstak-
lingur af hinu kyn-
inu sé meðal um-
sækjenda. Hugsum
okkur leikskóla-
kennarastarf þar
sem konur eru í yf-
irgnæfandi meiri-
hluta. Sjö umsækj-
endur eru um starf-
ið, sex konur og
einn karl. Ef karlinn uppfyllir lág-
marksskilyrði til starfsins, má
samkvæmt jákvæðri mismunun
veita honum starfið, jafnvel þótt
hæfari einstaklingur af hinu kyn-
inu sé meðal umsækjenda. Þetta er
heimilt skv. lögum í mörgum lönd-
um, t.d. í Svíþjóð og Noregi. Í Sví-
þjóð fylgja þessu ákvæði ströng
skilyrði og vandlega er fylgst með
framkvæmd þess, m.a. af sænska
vinnudómstólnum.
Jákvæð mismunun ekki á
Íslandi
Á Íslandi tíðkast jákvæð mis-
munun hins vegar ekki í jafnréttis-
starfi og viðtekin túlkun á jafn-
réttislögunum gefur ekki svigrúm
fyrir hana. Hugmyndum um já-
kvæða mismunun var hreyft á Al-
þingi 1980 og ollu miklum deilum.
Nefnd félagsmálaráðherra gerði
tillögu um jákvæða mismunun
árið 1988 og frumvarp um endur-
skoðuð jafnréttislög árið 1989 inni-
hélt ákvæði um jákvæða mismun-
un. Hugmyndin fékk litlar undir-
tektir og náði ekki fram að ganga.
Það er því útbreiddur misskilning-
ur að jákvæð mismunun sé viðhöfð
í jafnréttisstarfi á Íslandi. Túlkan-
ir á íslenskum jafnréttislögum og
sú dómahefð sem skapast hefur
gerir ráð fyrir að ráða skuli ein-
stakling af því kyni sem hallar á
einungis þegar hún eða hann er
jafnhæfur eða hæfari en umsækj-
andi af gagnstæðu kyni og þannig
er enginn afsláttur gefinn á hæfn-
iskröfum. Í nútímasamfélögum
þykir þetta eðlileg og raunhæf leið
til að leiðrétta kynjahlutföll. Á Ís-
landi myndi karlkyns leikskóla-
kennarinn í dæminu að framan
hljóta starfið því aðeins að hann sé
jafnhæfur eða hæfari en umsækj-
andi af gagnstæðu kyni. Það eru að
sjálfsögðu engin mannréttinda-
brot framin á þeim umsækjanda
sem ekki er ráðinn. Það er grund-
vallaratriði að umbjóðandi okkar
þurfa að gjalda kynferðis síns,
ekki frekar en þær konur sem
sækja um störf á hefðbundnum
karlasviðum.
Sértækar aðgerðir
Allt annað fyrirbæri er svo það
sem kallað er sértækar aðgerðir
(e. affirmative/positive action).
Heimild fyrir því er í lögum lang-
flestra landa sem við berum okkur
saman við og heimildarákvæði
þess efnis hefur verið í íslenskum
jafnréttislögum frá 1985. Í 22.
grein núverandi jafnréttislaga
segir: „Hvers kyns mismunun eft-
ir kynferði, hvort heldur bein eða
óbein, er óheimil. Þó teljast sér-
stakar tímabundnar aðgerðir sem
ætlaðar eru til að bæta stöðu kven-
na eða karla til að koma á jafnrétti
og jafnri stöðu kynjanna ekki
ganga gegn lögum þessum. Þá telj-
ast aðgerðir til að auka möguleika
kvenna eða karla sérstaklega til að
koma á jafnrétti og jafnri stöðu
kynjanna ekki ganga gegn lögum
þessum.“ Þetta ákvæði felur í sér
viðurkenningu á því að ekki er nóg
að ryðja úr vegi lagalegri mismun-
un til að ná jafnrétti. Margvíslegar
óbeinar hindrar standa þar í vegi.
Þær hindranir eru samofnar
menningu okkar og sögu og birtast
m.a. í því að kerfi og stofnanir
samfélagsins eru sniðnar að öðru
kyninu frekar en hinu. Almennt er
nú viðurkennt hjá alþjóðastofnun-
um og ríkisstjórnum flestra landa
að jafnrétti náist ekki nema þess-
um hindrunum sé rutt úr vegi með
markvissum aðgerðum. Dæmi um
aðgerðir í þessum anda er Auður í
krafti kvenna sem hafði það mark-
mið að styrkja konur í atvinnu-
rekstri og styrkir Félagsþjónust-
unnar til karla í félagsráðgjöf, en í
fyrra útskrifuðust t.d. þrír karlar
úr félagsráðgjöf frá Háskóla Ís-
lands sem allir höfðu notið þessara
styrkja.
Vilja réttlátt kerfi
Þá er enn einn misskilningurinn
sem nú gengur manna á milli að
konur kalli sérstaklega eftir já-
kvæðri mismunum á kostnað
karla. Á það hefur margsinnis ver-
ið bent og fyrir því er bæði
reynsluþekking og ítarleg rann-
sóknarrök að hin samfélagslegu
kerfi og stofnanir eru sniðin að
körlum frekar en konum. Ef eitt-
hvað, má halda því fram að við nú-
verandi ástand njóti karlar kyn-
ferðis síns. Því fyrirkomulagi vilja
konur á Íslandi breyta. En ekki
með jákvæðri mismunun – heldur
með sértækum aðgerðum og rétt-
látu kerfi. ■
Lokaorð um
landbúnað
Margrét Jónsdóttir svarar grein Jóhannesar
Geirs Gíslasonar frá 19. apríl og lýkur þar
með skoðanaskiptum þeirra í bili:
Flestu af því sem bréfritariræðir um, hef ég engu við að
bæta þótt ég sé hreint ekki sam-
mála öllu. Hins vegar langar mig
til að staldra við tvö atriði. Hið
fyrra er þetta: „Sauðfjárbúskapur
er til landbóta...“, segir hann, „og
þess vegna þarf hann þjóðar-
stuðning“. Þarna höfum við það.
Beingreiðslurnar er ekki til að
„lækka“ verð eða „halda uppi
byggð í landinu,“ eins og við höf-
um mátt hlusta á svo lengi, heldur
til að stuðla að landbótum með að-
stoð rollunnar. Dásamleg rök.
Ekki orð um þetta atriði meira.
Hið seinna: „Samanburðar-
þvæla um gróðurþekjuna á land-
námsöld er út í bláinn, ef fólk
heldur að vinna megi hana aftur
með því að loka allar rollur inni í
girðingum eða með afskipta-
leysi“. Þýðir þetta þá að ef við
samþykkjum að loka ekki rolluna
af þá sé „samanburðarþvæla um
gróðurþekjuna á landnámsöld“
ekki „út í bláinn“? Nei, ég bara
spyr. En án gamans. Hver hefur
látið þetta út úr sér? Ekki þó ég?
Ef bréfritari heldur því fram þá
hefur hann eitthvað misskilið mig
því ég hef meðal annars sagt að
við verðum að reyna að endur-
heimta eitthvað af fyrri landgæð-
um með öllum tiltækum ráðum,
ekki bara með beitarhólfum og
því síður afskiptaleysi, því land er
víða svo illa farið, þó hann hafi
hvorki lesið um það né séð, að það
nær sér aldrei aftur nema með
aðstoð landans. ■
Umræðan
ÞORGERÐUR
EINARSDÓTTIR
■
segir að jákvæð mis-
munun og sértækar
aðgerðir sé ekki sama
fyrirbærið.
Hvað næst?
■
Hugtökunum
jákvæð mis-
munun (e. posi-
tive discrim-
ination) og sér-
tækar aðgerðir
(e. affirmative
eða positive
action) er rugl-
að saman til
mikils ógagns
fyrir alla jafn-
réttisumræðu.
Ekki jákvæða mismunun
heldur réttlátt kerfi
Skoðundagsins
DAGUR B.
EGGERTSSON
■
skrifar um
vorhreingerningar.
Vorhreingerning í
hverfum borgarinnar
VORHREINGERNINGAR HAFNAR
Næstu daga verður gert átak til að hreinsa Reykjavík af rusli sem safnast hefur saman í vetur.
BÚSKAPUR
Þau eru mörg verkin í sveitum landsins.
■ Bréf til blaðsins