Fréttablaðið - 19.06.2004, Blaðsíða 16

16 19. júní 2004 LAUGARDAGUR
S ú ákvörðun Ólafs RagnarsGrímssonar, forseta Íslands,að neita umdeildum fjöl-
miðlalögum staðfestingar olli
uppnámi í íslensku þjóðfélagi og
málið mun fara í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Ólafur Ragnar segist
ekki sammála því að hann sé með
ákvörðun sinni að gera forseta-
embættið pólitískara en áður.
„Saga forsetaembættisins sýn-
ir að atburðarásin getur orðið á
þann hátt að forsetinn verður að
taka ákvarðanir sem falla ekki öll-
um í geð. Það er ekki þar með sagt
að embættið verði pólitískara eða
flokkspólitískara,“ segir Ólafur
Ragnar. „Menn mega ekki gleyma
því að forsetaembættið er hluti af
stjórnskipun landsins og hver sá
sem gegnir embætti forsetans
verður að vera reiðubúinn að axla
ábyrgð þótt það kunni að skerða
vinsældir hans. Ef forsetinn er
ekki reiðubúinn til þess þá er
hann ekki starfinu vaxinn. Forset-
inn er ekki bara puntudúkka.“
Er hlutverk forsetans þá að
hafa áhrif?
„Það gæti enginn gegnt þessu
embætti svo vel sé nema hafa eitt-
hvað að segja. Skoðanalaus forseti
myndi fljótlega einangrast. For-
setinn á hins vegar ekki að blanda
sér í daglegar umræður á vett-
vangi stjórnmála, Alþingis eða
flokkanna í landinu og hann er
ekki þátttakandi í valdabaráttunni
sem stjórnmálaflokkarnir heyja.
Atburðarásin getur orðið á þann
veg að forseti þurfi að koma að
verki, en þá er það oftast vegna
þess að aðrir hafa hagað atburða-
rásinni þannig að hún lendir í
fanginu á forsetanum. Allir fyrir-
rennarar mínir hafa lent í slíkri
aðstöðu og sumir í svo erfiðum
málum að ekki greri um heilt milli
þeirra og ýmissa forystumanna í
landinu lengi á eftir.
Þjóðin hefur í öllum forseta-
kosningum valið einstakling sem
hún treystir til að varðveita sjálf-
stæði forsetaembættisins og það
er eitt af hlutverkum forsetans að
standa vörð um þetta sjálfstæði.
Forseti getur ekki látið þrýsting
eða gagnrýni frá einstökum for-
ystumönnum flokkanna í landinu
hafa áhrif á gerðir sínar.“
Þessi ákvörðun þín hlýtur að
hafa áhrif á samskipti forseta og
ríkisstjórnar. Ríkisstjórn þessa
lands vill greinilega hafa þig sem
puntudúkku.
„Í átta ár hef ég í stórum drátt-
um átt farsælt samstarf við ráð-
herra ríkisstjórnarinnar. Við for-
sætisráðherra höfum átt marga
árangursríka og góða fundi hér á
Bessastöðum þar sem sitthvað
hefur verið rætt og mál verið
gaumgæfð. Umræður okkar hafa
verið fullkomlega eðlilegar og
málefnalegar. En stjórnskipunin
er þannig að það getur komið að
því að hagsmunir og áherslur sem
ríkisstjórn þarf að gæta annars
vegar og forseti hins vegar fara
ekki saman.“
Lýðræði er ekki bara form
Af hverju að synja þessu máli
staðfestingar en ekki Kárahnjúka-
málinu eða öryrkjamálinu?
„Það er ekki hægt að stunda
samanburðarfræði frá einu máli
til annars. Þau eru öll ólík og að-
stæður með svo mismunandi
hætti að forsetinn getur ekki bor-
ið þau saman við önnur mál í hans
tíð eða þau mál sem voru á dag-
skrá fyrirrennara hans. Mér
finnst rökstuðningur minn vera
mjög skýr í þeirri yfirlýsingu sem
ég gaf út. Fjölmiðlarnir eru
grundvallarþáttur í lýðræðisskip-
an nútímans og forsenda þess að
við getum lifað á árangursríkan
hátt í lýðræðislegu samfélagi.“
Sumir segja að þessi ákvörðun
þín muni leiða til þess að forsetinn
vísi málum til þjóðarinnar í aukn-
um mæli.
„Ekkert er sjálfgefið í þeim
efnum. Við höfum vanrækt að
skoða umræðuna sem varð í að-
draganda lýðveldisstofnunar og
hugmyndir og sjónarmið þeirra
sem ákváðu að stjórnarskráin
yrði á þennan veg. Það er ljóst að
málskotsrétturinn var alveg skýr
í þeirra huga og þeir ætluðust til
að hann yrði lifandi þáttur í okkar
stjórnskipan. Hann er það líka í
huga þjóðarinnar. Á þeim átta
árum sem ég hef setið hér hef ég
fengið tilmæli varðandi ýmis og
ólík mál frá 35-40.000 einstakling-
um um að beita málskotsréttinum
og Vigdís Finnbogadóttir fékk til-
mæli frá rúmlega 30.000 manns
varðandi EES-samninginn. Það er
ljóst að á rúmum áratug hafa um
70.000 Íslendingar beint þeim til-
mælum til forsetans að hann grípi
til málskotsréttarins. Hvernig er
hægt að halda því fram að tilmæli
frá 70.000 Íslendingum séu ekki
lifandi þáttur í lýðræðisvitund
þjóðarinnar?
Lýðræði okkar er ekki bara
byggt á textum, greinum í stjórn-
arskrá eða lögum heldur hvílir
það einnig á lýðræðislegri vitund
og lýðræðislegri siðmenningu
þjóðarinnar. Lýðræðið er ekki
bara form, það er líka samfélag.“
Finnst þér að þjóðaratkvæða-
greiðslur í umdeildum málum
ættu að vera algengari en verið
hefur?
„Ég var þeirrar skoðunar áður
en ég tók við embætti forseta að
þjóðaratkvæðagreiðslur væru
mikilvægur þáttur í nútíma sam-
félagi. Ég tel mikilvægt að um-
ræða um þetta fari fram. Hún á að
vera efnisrík, ítarleg og hleypi-
dómalaus og þar er nauðsynlegt
að menn beri virðingu fyrir skoð-
unum hvers annars. Það er líka
mikilvægt að menn hafi glöggan
og sameiginlegan skilning á lykil-
hugtökum því annars fer umræð-
an í hreina ruglandi. Mér hefur til
dæmis fundist miður að í umræð-
unni undanfarið hafa margir not-
að þingræðishugtakið í rangri
merkingu, eins og það merki að
Forsetinn er
ekki puntudúkka
Mér hefur alltaf
fundist nokkuð
sjarmerandi hvernig Styrmir
lítur á sig sem yfirdómara
yfir forsetaembættinu.
Hann hefur ekki bara gert
það í minni tíð heldur ein-
nig áður og var nú í vikunni
að ítreka að Morgunblaðið
hefði haft rétt fyrir sér árið
1978 þegar það gagnrýndi
Kristján Eldjárn harkalega.
Kannski skrifar Styrmir leið-
ara árið 2020 til að réttlæta
gagnrýni sína á mig.
,,
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/T
EI
TU
R
Ólafur Ragnar Grímsson segir það vera eitt af hlutverkum forsetans að standa vörð um sjálfstæði embættisins: