Fréttablaðið - 19.06.2004, Blaðsíða 18

18 19. júní 2004 LAUGARDAGUR
Ídag er nítjándi júní og alkunnaað þegar íslenskar konur vaxa
upp úr blöðru- og fánakæti júní-
mánaðar er það sá nítjándi, en ekki
sautjándi, sem fær hjarta þeirra til
að bærast hraðar. Þetta er dagurinn
þegar dætur Íslands finna til sam-
kenndar sem aldrei fyrr, hittast í
kaffiboðum, fara saman út að
ganga, hlaupa Kvennahlaup ÍSÍ,
knúsast, fara yfir stöðu kvenna,
klæðast bleiku og minnast þess að
þennan sama dag fyrir 89 árum
fengu íslenskar konur kosningarétt
og kjörgengi til Alþingis. Kosninga-
rétturinn takmarkaðist í fyrstu við
að konur hefðu náð fertugsaldri til
að mega ganga að kjörborðinu, en
fimm árum síðar öðluðust konurnar
kosningarétt til jafns við karla.
Það var Sighvatur Árnason sem
hóf baráttuna fyrir kosningarétti ís-
lenskra kvenna og bar fram frum-
varp þess efnis á Alþingi árið 1886.
Frumvarpið fól í sér breytingar á
stjórnarskránni og var vísað frá í
það skiptið. Það var svo árið 1891 að
konur hófu að halda opinbera fundi
þar sem þær kröfðust kosningarétt-
ar, auk þess að safna þúsundum und-
irskrifta til stuðnings baráttu sinni.
Öflug kvennabarátta einkenndi
þjóðlífið á þeim tíma, og þær konur
sem uppi höfðu háværustu raddirn-
ar áttu góða liðsmenn í röðum þing-
manna, eins og þá Ólaf Ólafsson,
Skúla Thoroddsen og Hannes Haf-
stein. Hið íslenska kvenréttindafé-
lag var stofnað 1894 og ári síðar
höfðu tvö kvennablöð litið dagsins
ljós í íslensku þjóðfélagi.
Árið 1907 fengu konur kosninga-
rétt og kjörgengi í bæjar- og sveit-
arstjórnarkosningum, og ári síðar
stóðu Kvenréttindafélag Íslands og
önnur kvenfélög í Reykjavík fyrir
kvennalista til framboðs við bæjar-
stjórnarkosningarnar sama ár. Víð-
tæk samstaða náðist um framboð
kvenna og náðu allar konurnar á
listanum, þær Bríet Bjarnhéðins-
dóttir, Guðrún Björnsdóttir, Katrín
Magnússon og Þórunn Jónassen,
kjöri í bæjarstjórn.
thordis@frettabladid.is
Nítjándi júní — sumardagur
þegar dætur Íslands sameinast
„Þegar ég uppgötvaði femínisma
fannst mér ótrúlega töff að vera
kvenréttindakona. En þegar ég fór að
berjast sem femínisti og verða meira
áberandi fór ég að finna fyrir ákveð-
inni mótstöðu. Þannig heyrði ég úti í
bæ að við værum Bríetarbeljur, en
samt fannst mér þá, og finnst enn,
töff að vera femínisti,“ segir Hólm-
fríður Anna Baldursdóttir, femínisti
og skrifstofustjóri Sameinuðu þjóð-
anna á Íslandi.
„Auðvitað gengur
femínismi í tísku-
bylgjum þótt stað-
almyndirnar séu að
því er virðist
ódrepandi, og þær
þarf að brjóta upp,
líkt og stöðu kven-
na í samfélaginu.
En femínismi er
lífsstíll; ekki í útliti
heldur hugsana-
gangi. Fyrstu kven-
réttindakonurnar
eru sterkar konur
og miklar fyrir-
myndir; enda flest-
ar þeirra sem lent
hafa í ábyrgðarfull-
um stjórnunarstöð-
um og inn á þing.
Að vera femínisti
er ímynd hinnar
sterku og sjálf-
stæðu konu sem
kemst áfram á eigin verðleikum.“
Hólmfríður Anna segir þörfina á
femínistahreyfingu hafa aukist í takt
við breytta samfélagsmynd. „Það
verður alltaf þörf fyrir sterkt afl sem
þorir, vill og getur barist fyrir mann-
réttindum kvenna. Baráttumálin eru
mörg, en þau brýnustu eru misrétti
launa, stjórnarstöðumisrétti, jafn-
rétti á vinnumarkaði, mansal og
hvers kyns kynlífsofbeldi. Þetta eru
góð og gild málefni sem þarf að gera
skurk í að koma til leiðar. Það er oft
sagt að þetta muni gerast í næstu
kynslóðaskiptum, en ég er ung kona
núna og mín framtíð er næstu tugir
ára. Ég ætla ekki að sitja þegjandi og
bíða eftir kynslóðaskiptunum. Ég vil
berjast og breyta strax því sem hægt
er að áorka. Þess vegna er svo mikil-
vægt fyrir okkur konur að halda
kvennadaginn hátíðlegan og minna á
baráttuna, sem á svo langt í land.“
Hólmfríður Anna er gallharður
femínisti, þótt í útliti flokkist hún síst
undir þá fölsku staðalímynd sem
margir hafa um femínista; eða ómál-
aða, pirraða og lufsulega mussukerl-
ingu og reiða femínistabelju. Og hún
segist oft hafa ósk-
að sér að hafa ver-
ið uppi á Rauð-
sokkuárunum því
barátta þeirra hafi
verið merkileg, en
til að mynda varð
andúð Rauðsokka á
f e g u r ð a r s a m -
keppnum til þess
að þær lögðust af
um tíma. „Fegurð-
arsamkeppnir eru
tímaskekkja og al-
veg fáránlegur at-
burður. Í dag hefur
orðið bakslag í
þessum málaflokki
þar sem fegurðar-
samkeppnir eru að
færast í aukana og
endalaus líkams-
dýrkun ríður hús-
um. Konur geta
vissulega notað
kynþokka sinn og
fegurð til að komast áfram og fegurð-
in sem slík er afbragðs vopn, þó tví-
eggjað sé. Því rannsóknir hafa sýnt
að þær komast á toppinn með útlitinu
einu saman, en fá engin raunveruleg
völd. Því vil ég alls ekki að konur noti
þá aðferð til framapots því með því
eru þær að viðurkenna að þær þurfi
að vera á ákveðinn hátt fyrir karlana
sem ráða. Það er undirlægjuháttur að
gangast við slíku, í stað þess að kom-
ast áfram á eigin verðleikum. Konur
verða að vera meðvitaðar þegar þær
nota kvenleika sinn, og passa að
lenda ekki í þeim vítahring að vera
bara sætar. Þá fyrst getum við öll
verið eins og við viljum vera, og samt
fengið völd.“ ■
[ FEGURÐIN ER TVÍEGGJAÐ VOPN ]
HÓLMFRÍÐUR ANNA BALDURSDÓTTIR, SKRIFSTOFUSTJÓRI SAMEINUÐU ÞJÓÐANNA
Í New York árið 1968 voru þær kallaðar New York
Redstockings. Á Strikinu í Kaupmannahöfn voru
þær kallaðar Rödströmperne tveimur árum síðar,
og í maí sama ár spratt fram hin íslenska Rauð-
sokkuhreyfing þegar þær marseruðu um götur
borgarinnar með ábúðarfulla konustyttu íklædd
borða sem á stóð: „Manneskja - ekki markaðsvara“.
„Og þau orð eru í gildi sem aldrei fyrr,“ segir
Kristín Ástgeirsdóttir, kvenréttindakona, fyrrum
þingmaður og liðsmaður Rauðsokkuhreyfingarinn-
ar frá 1976, sem reyndar lagði upp laupana 1982.
„Þörfin fyrir öfluga hreyfingu femínista hefur síst
minnkað því vaxandi andstaða gegn konum er
greinileg og margt hefur gerst síðan Rauðsokkur
háðu sín baráttumál. Fyrst ber að nefna klámvæð-
inguna í opinbera rýminu, vaxandi vandamál í
sambandi við mansal og til hliðar við það hinn
mikla flutning á vinnuafli kvenna, heimsálfa á
milli, sem búa við afar bágborin kjör, ef ekki
þrælahald, sem heimilis-, verksmiðju- og kynlífs-
þrælar. Þá breytist hinn kynskipti vinnumarkaður
afar hægt, launabil milli kynja, sem og hlutfall
kvenna í stjórnum og ráðum á þingi og í sveita-
stjórnum, en bakslag varð í þeim málum í síðustu
alþingiskosningum. Þannig að verkefnin eru ærin
og mikill misskilningur að halda að hægt sé að
setja lappir upp í loft því nú sé allt að koma, eða
muni koma af sjálfu sér. Breytingarnar gerast ekki
nema barist sé fyrir þeim, en baráttan snýst um að
breyta hugarfari, venjum og uppbyggingu sam-
félagsins. Kynjamisrétti er kerfislægt og vinnu-
markaðurinn byggir á því að greiða konum lægri
laun. Ýmsir sem eiga hagsmuna að gæta viðhalda
þessum félagslega arfi.“
Þegar Rauðsokkurnar börðust sem harðast voru
frjálsar fóstureyðingar eitt helsta baráttumálið, en
frumvarp þess efnis komst í lög 1975. Þá börðust
Rauðsokkur fyrir dagvistarmálum og máltíðum í
skólum, sem var stórt hagsmunamál vinnandi
mæðra, en baráttan fyrir styttingu vinnuvikunnar
bar lítinn árangur. „Bæði kynin vinna nú meira en
nokkru sinni og hugmyndin um samræmingu
einkalífs og atvinnu liggur mjög í láginni. Rauð-
sokkuhreyfingin var hreyfing útivinnandi kvenna
sem lagði áherslu á bættar aðstæður á vinnumark-
aði, sem og heima við, og að virkja þær meira í
þjóðlífinu. Konur eru í dag langþreyttar á miklu
álagi, en svarið snýst ekki um að þær fari heim,
heldur í því að jafna heimilisábyrgðina og stytta
vinnutímann til muna því þetta óhóflega vinnuálag
bitnar á fólkinu sjálfu, börnunum og samfélaginu.
Menntabyltingin og aukin menntun kvenna virðist
ekki vera nóg til að fá þeim meiri völd, sem skrif-
ast á innbyggða andstöðu kerfisins. Nóg er að
nefna nefnd til undirbúnings þjóðaratkvæða-
greiðslu, en þar er engin einasta kona. Það var
heldur engin kona í nefndinni sem samdi fjölmiðla-
skýrsluna og manni er spurn hvernig standi á
þessu. Af hverju virða ráðamenn ekki sín eigin lög
og þær reglur sem þeir hafa sett fyrir sín ráðu-
neyti? Hvers vegna virða þeir ekki sjálfir jafn-
réttisáætlanir ráðuneytanna, framkvæmdaáætlun
ríkisstjórnarinnar og jafnréttislögin?“
Kristín segir langt í frá púkalegt að vera
femínisti. „Að vera femínisti er þvert á móti fram-
sækið og róttækt. Femínistar hafa mikinn hljóm-
grunn. Það kann vel að vera að öðrum finnist
femínismi púkalegur, en hann er fyrst og fremst
stuðandi, sem sýnir að femínistar hrista upp í sam-
félaginu. Frá upphafi kvennahreyfingarinnar
hefur verið reynt að gera femínista hlægilega og
verið búnar til staðalímyndir af þeim sem ljótum
og reiðum kellingum. En þessi umræða hefur nú
staðið samfellt á fjórða áratug, og orðin vel þekkt.
Femínistahreyfingin er fyrst og fremst lifandi og
síbreytileg, með hugmyndir sínar í stöðugri endur-
skoðun.“
Kristín segist og vita að fegurð og kynþokki séu
vopn kvenna og að því samhengi séu kvenréttinda-
konur orðnar umburðarlyndari gagnvart kvenlegu
útliti femínista. „Fegurð er ævagamalt vopn, sam-
anber Helenu fögru, og konur hafa oft verið í þeirri
stöðu að hafa orðið að beita því vopni. En að
fegurðin skuli skipta svo miklu máli endurspeglar
samfélagið sem við búum í, þar sem lögð er meiri
áhersla á líkamlegt útlit en andlegt atgervi. Mér
finnst einkennandi fyrir þá tíma sem við lifum
núna hvað þeir eru andlausir í þessari yfirþyrm-
andi líkamsdýrkun.“
Og Kristín segir
kynin eiga að vera
samherja. „Þar
liggur breyting-
in á kvenrétt-
indahreyfing-
unni að nú horf-
um við á bæði
kynin og samspil-
ið þar á milli. Karl-
ar bera vissulega
ábyrgð á stöðu og kúg-
un kvenna, en ekki
einir. Við konur
berum líka þá
ábyrgð að
rísa upp og
beita okk-
ur fyrir
b r e y t -
ingu.“ ■
[ KONAN ER EKKI MARKAÐSVARA ]
KRISTÍN ÁSTGEIRSDÓTTIR KVENRÉTTINDAKONA