Fréttablaðið - 27.06.2004, Blaðsíða 32

22 27. júní 2004 SUNNUDAGUR
Í hinum bjarta og fagra júnímánuði kynnti Höfuðborgarstofa stefnu Reykjavíkurborgar í ferðamálum til næstu sex ára. Út frá
henni var slagorðið „Reykjavík – hrein orka“ kynnt, en meðal annars er stefnt að því að höfuðborg Íslands hljóti titilinn
„hreinasta höfuðborg Evrópu“. En hversu hrein er prinsessan Reykjavík? Helgarútgáfan leitaði svara hjá Lúðvíki Gústafssyni
hjá mengunarvörnum Umhverfis- og heilbrigðisstofu Reykjavíkur.
Reykvíkingar eiga hátt í 90 þúsund
ökutæki og flotinn stækkar stöðugt.
En þótt gatnakerfið sé í stöðugri
endurskoðun myndast ósjaldan um-
ferðarhnútar og á sumum aðalæð-
um borgarinnar er bílaumferðin
stöðug og þétt allan daginn. Um-
ferðarmengun er gífurlegt vanda-
mál í stórborgum heims og vaxandi
vandamál í Reykjavík líka, en helsta
áhyggjuefni borgaryfirvalda er
mengun af völdum svifryks og
köfnunardíoxíðs (NO2), sem stefnir
í að fara oftar en áður yfir viðmið-
unarmörk ef ekkert er að gert.
Gul slikja
„Það er greinilegur árstíðamun-
ur á loftmengun í Reykjavík. Frá
apríl til október er loftmengun
aldrei vandamál, nema hvað við
fáum náttúrulegt ryk yfir okkur á
sumrin, eins og moldrok í sterkum
norðaustanáttum og salt í lofti í
sterkum vestanáttum. Varla hægt
að kalla þannig ryk loftmengun, þó
tæknilega fari gildin upp fyrir við-
miðunarmörk,“ segir Lúðvík Gúst-
afsson hjá mengunarvörnum og
bætir við að tvö efni af sex valdi
orðið talsverðum áhyggjum. „Þetta
eru svifryk og köfnunardíoxíð af
völdum bílaumferðar. Mengunin
verður áberandi á vetrum sem gul
slikja sem margir taka eftir á köld-
um vetrardögum. Umferðarmengun
má fara yfir viðmiðunarmörk sjö
sólarhringa á ári áður en hún er tal-
in algjörlega óviðunandi. Í janúar-
mánuði einum mælist hún í fimm
sólarhringa og þá er allt árið eftir;
næsta haust og vetur. Það sem
bjargar okkur er hve veðurfar er
óstöðugt, en kyrrstaða lofts er
fremur sjaldgæf, sem betur fer.
Myndi veðurfar breytast og logn
verða algengara mundi það koma
fram strax. Í mörgum borgum Evr-
ópu hefur umferð verið takmörkuð
og jafnvel bönnuð í vissum borgar-
hverfum. Þá er mikið rætt um
tækniúrræði eins og að draga úr
eldsneytisnotkun, framleiða bíla
sem nota minna eldsneyti og vélar
sem draga úr útblæstri.“
Útblástursskattur
Þess má geta að í Lundúnum
borga ökumenn hátt gjald fyrir að
keyra um ákveðna borgarhluta og í
París stendur til að leggja skatt á
jeppaeigendur sem samsvarar um
300 þúsund krónum á ári, en yfir-
völd vilja jeppana út úr borginni
strax, enda staðreynd að útblástur
jeppa er miklum mun meiri en
venjulegra fólksbíla. Lúðvík segir
ýmsa möguleika til að stemma stigu
við umferð vegna loftmengunar,
meðal annars með því að efla al-
menningssamgöngur og lækka há-
markshraða. „En þetta er þungt mál
að eiga við. Það er nógu erfið um-
ræðan um nagladekkin sem valda
mikilli svifryksmyndun í lofti, því á
móti kemur umræða um öryggi í
hálku og snjó. Við búum auðvitað
ekki við sömu kringumstæður og
íbúar Mið-Evrópu, en einkaumferð
hefur náð því stigi í Reykjavík sem
leiðir til alvarlegrar loftmengunar
um leið og kyrrstaða í lofti og frost
er í borginni.“
Íslendingar einir um að drepa ekki
á bílum í lausagangi
Þegar kemur að öðrum loftteg-
undum sem mældar eru sem meng-
unarvaldar eru gildin lág. Lúðvík
segir gildi mælinga á brennisteins-
díoxíði (SO2) haldast í hendur við
álagspunkta í umferðinni, en alltaf
mælast innan viðmiðunarmarka.
Breyting á því gæti þó verið fyrir-
séð ef umferð dísilbíla eykst að ráði,
en meira brennisteinsdíoxíð slepp-
ur út í andrúmsloftið frá dísilknún-
um ökutækjum. Þá er kolmónoxíð
ekki vandamál sem mengunarvald-
ur á götum úti, en frekar í lokuðu
rými og þegar verið er nálægt öku-
tæki sem er í gangi.
„Loftmengun er mest á Miklu-
braut, Sæbraut, Kringlumýrar-
braut, Hringbraut og þessum aðal-
umferðaræðum borgarinnar,“ segir
Lúðvík, en svifryk myndast meðal
annars vegna slits og ryks á götum.
Svifryk er samsett af örlitlum ögn-
um sem stundum eru minni en síur
efri öndunarfæra ráða við og fara
því ofan í lungu og þaðan út í blóð-
rásina. „Fyrstu áhrif eru minna
mótstöðuafl og veikara ónæmis-
kerfi. Þá verða hvítu blóðkornin
upptekin í glímu við rykið og ekki
virk í öðru. Þá er fólki hættara á að
leggast í flensu, því meira er að
gera á vígvelli varnarkerfis líkam-
ans. Hvorki svifryk né köfnunar-
efnisdíoxíð eru bráðdrepandi en
hafa slæm langtímaáhrif og krabba-
meinsvaldandi efni finnast í svif-
ryki. Í miklum styrk köfnunarefnis-
díoxíðs er um hrein eituráhrif að
ræða, og getur valdið bráðadauða,
líkt og kolmónoxíð sem veldur
dauða ef því er andað að sér í lokuðu
rými.“
Lúðvík segir óskiljanlegt hve
margir láti bíla sína ganga í lausa-
gangi án þess að vera inni í þeim
eða meðan biðið er. „Ef til stendur
að gera Reykjavík að hreinustu
borg Evrópu er tímabært að taka
hart á þessu. Hvergi annars staðar
láta menn bíla sína ganga og víða er
drepið á þeim á umferðarljósum.
Við þurfum því að gera fólk meðvit-
aðra um mengunarvandann. Kol-
mónoxíð er til dæmis vandamál í
bílastæðahúsum, eins og Kringlunn-
ar. Stundum eru þar bílar og leigu-
bílar í röðum; margir í gangi. Börn
eiga ekki að fara þar í gegn vegna
þess að þau eru minni, kannski 50 til
80 sentimetra frá jörðu og upplifa
mengunaráhrifin á mun verri hátt
en hinir stærri.“
Enn þrjú klóakrör stutt frá byggð í
Grafarvogi
Reykjavík stendur við Kollafjörð
og inn í hana renna Elliðaár, Úlfarsá
og Leirvogsár, ásamt því sem Elliða-
vatn og vatnsból Reykvíkinga eru
inni í borgarlandinu. Ekki er nema
um áratugur síðan allt klóak frá
Reykvíkingum fór aðeins stutta
vegalengd frá landi og út í sjóinn
umhverfis strandlengjuna. Mikið
átak hefur verið gert í að breyta
gamla kerfinu og nú sjá tvær skólp-
hreinsistöðvar um að hreinsa skólp-
ið áður en það er sent út um nýjar
leiðslur um fimmtíu kílómetra leið
út í Kollafjörðinn. Þó eru þrír gaml-
ir og stuttir klóakstútar enn í notk-
un í Reykjavík en til stendur að loka
þeim í ár. Þessi þrjú rör skila frá sér
mannlegum úrgangi í sjóinn
skammt frá byggðinni í Grafarvogi
og Grafarholti, en eitt þeirra liggur
fyrir utan Hamrahverfið, þar sem
fundist hefur og sést áberandi
klóakmengun. Annað klóakrör er
fyrir vestan Rimahverfi í Gufunesi,
og það þriðja í Eiðsvík milli Geld-
inganess og Gufuness, en þar er
stútur í miðri víkinni á vinsælum
útivistarstað með fallegri fjöru. Að
öðru leyti mælist gerlagróður og
mengun við strandlengju Reykja-
víkur í góðu ástandi, og það sama
má segja um vötn og vatnsföll.
Að sögn Lúðvíks fara milljónir
tonna af skólpi í gengum skólp-
hreinsistöðvar á ári hverju, en
skólpið í Reykjavík er frábrugðið
öðru þar sem við það blandast frá-
veita frá hitaveitunni, sem þynnir
frárennslið. „Skólplagnir í Reykja-
vík eru tvískiptar; annars vegar fer
skólp til skólphreinsistöðvar, og þá
ofanvatn af götunni í sérstökum
leiðslum beint til sjávar. Ofanvatn
sem rennur frá Breiðholti og byggð-
inni í kringum Elliðaárnar stoppar
við í nýlega gerðum settjörnum
áður en það fer út í árnar sjálfar.
Við fundum út að gamla aðferðin
væri vafasöm, ekki síst þar sem
nokkuð ber á því að skólptengingar
eru rangar. Við vitum af skólpi sem
á að fara eftir skólpleiðslum úr hús-
um en gerir það ekki vegna þess að
menn hafa tengt þetta vitlaust, bæði
í blokkum og minni húsum. Þá fer
úrgangur úr klósettum sem og ann-
að skólp í árnar, en nú er í gangi út-
tekt á fráveitukerfi borgarinnar til
að finna rangar tengingar sem
valda þessari mengun. Þá hella
menn stundum í niðurföll gatna
bæði olíu, málningu, fitu og sýrum,
sem hefur áhrif á fráveitukerfið og
sést sem mengun í ám og árósum.“
Settjarnir þær sem Lúðvík talar
um má sjá á víða við Elliðaárnar og
eins í Grafarholti, þar sem reynt er
að vernda Úlfarsá fyrir vaxandi
byggð. Mikil prýði er af settjörn-
unum og auðvelt að telja sér trú um
að þær séu til busls og baða, viti
menn ekki betur. Lúðvík segist
sjálfur hafa séð þann möguleika og
því máski rétt að merkja þær sér-
staklega.
„Vatn í settjörnum er tiltölulega
tært ennþá þar sem þær eru frekar
nýjar, en botninn verður forarpytt-
ur með tímanum þar sem öll óhrein-
indi falla á sandbotninn. Þar safnast
fyrir skólp og efni sem annars færu
út í árnar. Hins vegar geta settjarn-
ir ekki gegnt sínu hlutverki ef menn
eru viðstöðulaust að nota olíuefni,
Stórborg með vafasama
UMFERÐIN ER FREK ÞEGAR KEMUR AÐ MENGUN
Miklabraut og Kringlumýrarbraut eru meðal þeirra gatna sem mæla hvað hæstu útblásturs- og hávaðamengun innan borgarinnar. Svifryk
og köfnunardíoxíð mega ekki fara yfir viðmiðunarmörk nema sjö sólarhringa á ári, en í janúarmánuði einum fóru þessi efni fimm sinnum
yfir leyfileg mörk og þá er allt árið eftir.
HROSSATAÐSVANDINN
Hestum hefur fjölgað gífurlega í Reykjavík
og skilja eftir sig þúsundir tonna hrossa-
taðs sem vandi er að losna við.
SETTJÖRN Í ELLIÐAÁRDAL
Til að koma í veg fyrir að óleyfilegt og vit-
laust tengt skólp renni beint í Elliðaárnar
hafa verið búnar til fallegar settjarnir sem
sía mestu óhreinindin á sandbotninn.
TEIKN Á LOFTI
Byggðin í Reykjavík færist sífellt austar og
nær vatnsverndarsvæðinu í Heiðmörk.
Teikn eru á lofti um að fara þurfi varlega
til að fyrirbyggja mengun í vatnsbólum.
Umferðarmengun
verður áberandi á
vetrum sem gul slikja sem
margir taka eftir á köldum
vetrardögum. Sú mengun má
fara yfir viðmiðunarmörk sjö
sólarhringa á ári áður en
hún er talin algjörlega óvið-
unandi. Í janúarmánuði ein-
um mælist hún í fimm sólar-
hringa og þá er allt árið
eftir; næsta haust og vetur.
Einkaumferð hefur náð því
stigi í Reykjavík sem leiðir til
alvarlegrar loftmengunar um
leið og kyrrstaða í lofti og
frost er í borginni.
,,