Tíminn - 08.07.1973, Blaðsíða 13

Sunnudagur 8. júlí 1973.
TÍMINN
13
Frelsishernum, þrir karlmenn og
tvær konur. Fleiri liðsforingjar
áttu að koma siðar.
— Við hófumst þegar handa við
að koma upp gistihúsum og
greiðasölum fyrir frelsuðu fang-
ana i Cayenne. Húsgagnaverk-
stæði var sett af stað, og einnig
yfirtókum við eyðibýli úti á hinni
frjósömu Montjoly-skaga. A
þessum stöðum gátu hinir
frelsuðu eða leystu
fangar starfað.
— Margir okkar veiktust.
Sjálfur féll ég dag einn niður á
götu I Cayenne með sólsting.
Farið var með mig á herspitalann
og læknirinn sagði við mig:”
Farið heim! Annars áttu um
aðeins tvennt að velja: að deyja
eða vera brjálaður það, sem eftir
er ævinnar” — En eins og þér
sjáið, er ég ekki enn dauður, og ég
kenni ekki mikillar brjálsemi að
heldur, segir Péan og brosir
breitt.
— Hver kostaði starfsemi ykkar
i Frönsku Guyana?
— Já, það er von, að þú spyrjir!
Við áttum i stöðugum peninga-
vandræðum. Allt kostaði peninga,
og það var afar erfitt að safna
peningum i Frakklandi til hjálpar
föngunum, glæpamönnum, sem
voru þúsundir milna i burtu. Og
hver hafði áhuga á þvi að fá þjófa
og morðingja heim til Frakk-
lands? Starf okkar mætti
mótstöðu og andúð á öllum
vigstöðvum. Landstjórinn og æðri
liðsforingjar i Guyana voru að
visu fremur vingjarnlegir og
hjálpsamir, en við vorum ekki
vinsælir meðal varðmannanna.
Samfeág, sem samanstendur af
10 þúsund föngum , tvö þúsund
frelsuðum föngum og 4 hundruð
varðmönnum er dálitið fjárhags-
legt mál. Um leið og við
börðumst fyrir þvi, að fanga-
nýlendan yrði lögð niður,
ógnuðum við lifsgrundvelli fjölda
manns bæði i Guyana og Frakk-
landi. Tökum kaífið sem dæmi.
Samkvæmt öllum útreikningum
mætti ætla, að hægt hefði verið að
kaupa kaffið hjá nágrönnunum i
Brasiliu. Þess I stað var kaffið,
sem framleitt var á Guyana, selt
til Frakklands, en þaðan var það
siðan selt dýru verði aftur til
Guyana. Margir lifðu af slikum
og þvilikum furðulegheitum. Og
eins og kunnugt er, vekur fátt
meiri ótta manna, en þegar
hreyft er við pyngju þeirra.
— ókunnugum kynni að hafa
fundizt allar aðgerðirnar hreinn
skripaleikur. Hópur Frelsisher-
manna eyddi beztu árum ævi
sinnar til að hjálpa leystum
föngum til að komast heim og
fyrir þvi að fá fanganýlenduna
lagða niður. En á sama tima
sendi franska rikisstjórinin 500
nýja fanga á ári til Guyana.
Þannig stóð fangafjöldinn i stað,
þar sem árlega létust nefnilega
um 500 fangar.
— En áróður Frelsishersins
heima i Frakklandi hafði ekki
verið til einskis. Bæði blöðin og
almenningsálitið pressuðu mjög
að rikisstjórninni. Um leið jókst
jarðræktin á Guyana mjög.
Margar ekrur voru te'nar i
notkun. Kókoshnetur, ananas og
bananar voru ræktaðir i stórum
stil. Fleiri og fleiri leystir fangar
fengu nú eitthvað við að vera, og
þeir fengu lika eitthvað til að
vinna að: Að stiga fæti á franska
grund einn góðan veðurdag.
Charles Péan fór aftur til
Frakklands. Hann skrifaði nýja
bók, ,,Le Salut des Parias”
(„Frelsun úrhraksins”)Rikis-
stjórnin lét undan. Péan var
Henri Charriére, — Papiilon,
bæði frægur og rikur af.
skipaður til að stjórna starfinu
við að fá leystu fangana
heim. Arið 1936 kom fyrsta
skipið með leysta fanga til
Marseille. Þeir voru alls 67. En
það var fyrst árið 1938, sem
frumvarpið um að leggja niður
Djöflaey gekk i gegnum franska
þjóðþingið.
— Heiinflutningur fanganna
hlýtur að hafa kostað gifurlegt
starf. Er ekki svo?
— Hann tók langan tima, mjög
langan. Striðið brauzt út, áður en
við komumst almennilega af stað,
og gat starfið ekki hafizt aftur
fyrr en 1946. Stjórnin gat látið
okkur i té svokallað Liberty-skip
á þriggja til fjögurra mánaða
fresti. Tók skipið 250 manns i
einu, en 7 þúsud manns voru enn
eftir á Djöflaey. Það tók okkur
fimm ár að flytja 4 þúsund fanga
heim. Hinir, alls um 3 þúsund
fangar, dóru á þessum sama
tima. Ýmsir erfiðleikar voru við
flutningana, meðal annars við að
flytja fangana út til skips. En
þetta tókst þó einhvern veginn.
— Hvað varð svo um fangana,
er til Evrópu kom?
— Við (i Frelsishernum eða
Hjálpræðishernum franska)
gátum að sjálfsögðu ekki látið þá
afskiptalausa. Allir leystu
fangarnir hlutu athvarf i mið-
stöðvum okkar um allt Frakka-
land og i Norður-Afriku, og þar
voru þeir mánuðum saman. Þér
getið rétt ímyndað yður þessa
menn. Sá yngsti, sem til baka
kom, hafði dvalið 15 ár á Djöfla-
ey, en sá elzti hvorki meira né
minna en 52 ár . Eftir að þeir
höfðu dvalið nokkurn tima i mið-
stöðvum okkar, reyndum við að
hjálpa þeim til að komast heim til
heimkynna sinna. Við reyndum
að hafa upp á hugsanlegum fjöl-
skyldum þeirra, eða öðru sem
batt þá við fortiðina. En það var
oft og tiðum mikil hætta fyrir þá
að snúa heim til heimabæja
sinna. Glæpurinn hafði kannski
verið framinn þar, og ef til vill
átti hinn myrti einhverja ættingja
þar. Við slíkar aðstæður gat nýr
harmleikur orðið. Allt þetta varð
að skipuleggja fyrir hvern ein-
stakan fanga, mörgum mánuðum
áður en hann steig fæti á franska
grund.
— Var yfirleitt nokkur mögu-
leiki fyrir þessa menn að snúa
aftur til eðlilegs lifs?
— Það gekk betur en nokkurn
hafði órað fyrir. Sterkar raddir
höfðu risið i Frakklandi gegn þvi,
að við flyttum „úrhrak landsins”
aftur heim. Af þeim 800 föngum,
sem fluttir voru heim fyrir strið,
fóru aðeins 30 i fangelsi. 1 heild
séð er útkoman ekki eins góð. Sé
litið á heildarfjöldann, allan
fangahópinn, þá stóð þriðjungur
þeirra sig áægltlega. Þeir fundu
ef til vill aftur fjölskyldu sina eða
þeir giftu sig og stofnuðu nýja
fjölskyldu. Þeir fengu allir góð
störf. Fyrir þrem vikum hitti ég
einn af þessum fyrrverandi
föngum. Hann gaf mér þetta úr
sem ég er með hér. Hann hafði
verið með það á Djöflaey og bað
mig að þiggja það sem minja-
grip. Hafði hann gift sig, eignazt
mörg börn og hafði prýðilega
vinnu.
Við þennan hóp, þ.e.a.s. þá sem
stóðu sig svo vel, misstum við
smám saman sambandið.það var
aðeins eðlilegt. Frelsisherinn
(Hjálpræðisherinn) og allt annað,
sem hægt var að setja i samband
við Frönsku Guyana, var nokkuð,
er þeir vildu umfram allt má úr
huga sér. Þriðjungur fanganna
gat ekki bjargað sér sjálfur
Þessir fangar gengu inn og út um
stofnanir okkar, en þeir voru lög-
hlýðnir, og hjálpuðum við þeim
um mat og klæði. Siðasti
þriðjungurinn snéri sér meira og
minna aftur að gömlu synda-
liferni. Þeir reikuðu milli
stofnana okkar og fangelsánna.
En mjög fáir þeirra frömdu
alvarlega glæpi.
— Hvernig litið þér á frelsis-
skerðingu sem refsingu, Péan?
— Það er sama sagan hvar-
vetna i heiminum, — fangelsið
drepur niður frumkvæði fang-
anna. Þeir eru algerlega úrræða-
lausir, er þeir sleppa út. Hafi þeir
ekki verið glæpahneigðir, er þeir
voru settir inn,eruþeirorðnirþað,
áður en þeim var sleppt aftur.
Eftir þvi sem ég bezt veit, koma
80% þeirra, sem einu sinni hafa
verið settir I fangesli, þangað
aftur. Fangelsið skapar glæpa-
menn. Það gagnar ekki að
byggja fangelsi eins og hallir,
með sjónvarp, bað og hvaðeina i
fangaklefunum. Fangelsið drepur
hið góða i manninum og leysir
engin vandamál, er-til lengdar
lætur. Ég held raunár, að þetta
stefni I rétta átt hjá Svium. Þeir
eru búnir að leggja niður mörg
fangesli og hafa komið upp stofn-
unum, þar sem fangarnir geta
gengið út og inn, en er ekki rig-
haldið innan hinna gráu veggja.
Og þarna er reynt að grafast fyrir
um vandamál hvers einstaks
fanga.
—Hvernig litið þér á ofbeldis-
hneigðina um allan heim, sem
rikir á þessum timum?
— Það skapar hættu'legt
andrúmsloft fyrir framtiðina.
Það er erfitt fyrii unga fólkið,
sem á að „taka við heiminum”
eins og sagt er. Ég held, að fólk
verði að snúa sér meir til Guðs.
Ekki Guðs á himninum, heldur
Guðs niðri á jörðinni, ef þér
skiljið, hvað ég á við. Sann-
leikurinn og réttlætið er það, sem
fólk á að elska og meta. Gildir það
einkum um hin ábyrgu yfirvöld.
Það virðist stundum, sem þeir
noti fólk til þess að skara eld að
sinni köku og gleymi algerlega
hagsmunum þess sjálfs. Litið á
þetta veslings fólk i Vietnam.
Þrjátiu ára stið hefur hrjáð það,
en fólkið i þorpinu skilur ekki,
hvers vegna er strið
—Svo við hverfum aftur að
Guyana. Hittuð þér nokkurn tima
Henri Charriére,, — Papillon, —
þarna úti?
— Ég var þar staddur, er hann
kom þangað ásamt 66 öðrum.
Hann var ekki hinn mikli Papillon
þá, — aðeins vesalingur meðal
hinna. Ég gaf honum gaum, þar
sem mér var kunnugt um, að
hann var frá þvi héraði i Frakk-
landi,þarsem meirihluti fólksins
er mótmælendatrúar. Nokkru
seinna æskti ég þess að fá að tala
við Charriére. Þar sem hann var
mótmælandi, þarfnaðist hann ef
til vill hjálpar. Það var mjög fátt
um mótmælendur þarna úti, — ef
til vill tylft af tiu þúsund. Biskup-
inn hafði tjáð, mér, að allir i
Frönsku Guyana væru
kaþólikkar, og ég hafði svarað þvi
til, að það væri ekki góð auglýsing
fyrir kaþólsku kirkjuna. En er ég
spurði eftir Charriére, var mér
sagt, að hann lægi á sjúkrahúsi.
Við fórum til Djöflaeyjar einu
sinni i mánuði, og þar sá ég hann
stunda landbúnaðarstörf, plægja
og þess háttar með uxa. Er ég
frétti næst af honum, hafði hann
flúið frá Djöflaey.
— Hvers konar fangar voru
það, sem sendir voru til Djöfla-
eyjar?
— Það voru allir frægustu
glæpamennirnir, — þeir sem allt
Frakkland þekkti. Menn eins og
Charriére. Ég minnist einnig
frábærs læknis, sem hafði drepið
konu sina vegna peninga. Þessir
menn voru sendir til Djöflaeyjar,
vegna þess að flótti þaðan var
talinn útilokaður. Tækist þessum
föngum að komast undan, náðu
blöðin i söguna og beindu þar með
sviðsljósinu mjög óþægilega að
hinum frönsku yfirvöldum i
Guyana.
Það voru engar moskitóflugur
þarna á Djöflaey, og það var lika
það eina jákvæða. Raunar var
loftslagið ekki svo ýkja slæmt
heldur.
— Eru lýsingar Charriére’s frá
Djöflaey og Guyana sannar og
réttar?
— Allt það, sem Papillon skrif-
ar um Djöflaey, er rétt. Annað
mál er það, hvort hann hefur
upplifað það allt sjálfur, segir
Péan og hlær. — En enginn vafi er
á þvi, að hann kann að skrifa.
Hann hitti mig raunar að máli i
Genf ekki alls fyrir löngu og bauð
mér til rikulegs miðdegisverðar
á finasta og dýrasta hóteli
borgarinnar. Við höfðum um
margt að ræða. Bók hans hefur
selzt i milljónum eintaka. Og
hvað sem öðru liður, er ánægju-
legt til þess að vita, að einn af
fyrrverandi föngum Djöflaeyjar
hefur náð að verða rikur og
frægur af reynslu sinni, lýkur
Péan máli sinu og glottir.
(Þýtt/endursgat — Stp)
Viðtal við Frakkann Charles
Péan, manninn, sem átti mestan
þátt í því að uppræta hina
illræmdu fanganýlendu Frakka í
Frönsku Guyana á sínum tíma
Charles Péan. — Ég held, aö þetta stefni i rétta dtt hjd Svium. — Það er
segin saga, aðfangelsin drepa þaðgóða i manninum.