Fréttablaðið - 28.09.2004, Blaðsíða 16

Undanfarna daga hefur í fjölmiðlum
verið fjallað um sérsamning, sem
útgerðarmaður Sólbaks EA og skip-
verjar skipsins hafa gert sín í milli,
sem felur í sér önnur og lakari
ákvæði en kjarasamningar segja til
um. Hefur þetta verið gert m.a. á
þeim forsendum, að útgerðarmaður-
inn, sem er félagsmaður LÍÚ, stofn-
ar nýtt fyrirtæki sérstaklega um
skipið til þess að geta haldið málinu
að því er hann telur utan þeirra sam-
taka og losnað undan févítisákvæði
kjarasamninganna. Þá hefur skip-
verjunum verið gerð grein fyrir því,
að samþykki þeir ekki þennan sér-
samning, missi þeir starfið. Ég læt
öðrum eftir að fjalla betur um þessa
furðulegu röksemdafærslu útgerð-
armannsins, að þessi sérsamningur
færi áhöfninni betri kjör en gildandi
kjarasamningar segja til um, heldur
beini augum að þeirri spurningu,
sem málið stendur og fellur með. Er
þessi sérsamningur útgerðar Sól-
baks EA og áhafnar lögmætur?
Hann er það alls ekki og eins ólög-
mætur og hugsast getur, sama
hvernig litið er lögfræðilega á mál-
ið, og skiptir þá ekki neinu, hvort
heldur þessi sérsamningur er kall-
aður kjarasamningur eða ráðningar-
samningur, sem hefur verið mjög á
reiki.
Gildistími kjarasamnings LÍÚ og
Vélstjórafélags Íslands er til 31.
desember 2005. Kjarasamningar
LÍÚ annars vegar og Farmanna- og
fiskimannasambands Íslands og Sjó-
mannasambands Íslands hins vegar
eru lausir. Þrátt fyrir það eru þeir
bindandi fyrir samningsaðila og fé-
lagsmenn þeirra, unz þeir sömu
samningsaðilar gera með sér nýjan
kjarasamning eða verkfall skellur á,
eins og Félagsdómur hefur dæmt og
vinnuréttur segir til um. Enginn
munur er á gildi kjarasamninga
samtaka sjómanna og útvegsmanna
að þessu leyti.
Félagafrelsi gildir á Íslandi. Er
launþegum heimilt að stofna nýtt
stéttarfélag og segja sig lögform-
lega úr því stéttarfélagi, sem þeir
hafa verið í, telji þeir það henta sín-
um hagsmunum betur. Þrátt fyrir
það eru þessir launþegar bundnir af
þeim kjarasamningi, sem þeirra
fyrrum stéttarfélag hafði gert, unz
það sama stéttarfélag gerir nýjan
kjarasamning eða verkfall skellur á.
Þeir losna ekki undan ákvæðum
þess kjarasamnings, sem þeir hafa
hingað til starfað eftir. Sá kjara-
samningur bindur þá í báða skó
meðan hann er í gildi.
Ákvæði kjarasamninga sjó-
manna og útvegsmanna eru bind-
andi fyrir samningsaðila og félags-
menn þeirra, nema sjálfir kjara-
samningarnir heimili frávik, sem er
ekki í því tilviki, sem hér er fjallað
um. Rétt er þó að nefna í þessu sam-
hengi, að í kjarasamningum aðila er
ákvæði, sem segir, að komi fram
nýjar veiði- eða verkunaraðferðir
eða um verði að ræða breytingar á
gildandi veiði- eða verkunaraðferð-
um er horfa til verksparnaðar og
hagræðingar, skulu samningsaðilar
gera um það sérstakan samning,
þ.ám. um mannafjölda og skiptapró-
sentu án uppsagnar á kjarasamningi
aðila. Þar sem Sólbakur EA stundar
hefðbundnar veiðar með hefðbundn-
um hætti, kemur ekki til að kjara-
samningsaðilum beri skylda til að
semja sérstaklega vegna Sólbaks
EA. Engar tæknibreytingar eða nýj-
ungar eiga sér stað um borð í þessu
skipi.
Eins og er alkunna, er í kjara-
samningum samið um lágmarkskjör.
Óheimilt er að semja um lakari kjör
í ráðningarsamningi, eins og skýrt
kemur fram í hinum ýmsu lögum.
Er þetta líka áréttað sérstaklega í
ákvæðum kjarasamninga sjómanna,
þar sem segir að sérsamningar milli
einstakra útgerðamanna og sjó-
manna, er hljóða upp á lakari kjör
en tekið er fram í kjarasamningn-
um, séu ógildir.
Á hinn bóginn er heimilt að
semja um kaup og kjör sem eru
launþegum hagstæðari en lág-
marksákvæði kjarasamningsins
greina. Sjómenn gætu t.d samið um
hærri skiptaprósentu, meiri frí, tíð-
ari launauppgjör, fjölgun í áhöfn
o.s.frv. Það fellur ekki undir hag-
stæðari kjör í þessu sambandi, ef
mönnum er stillt upp við vegg og
sagt annað hvort sættir þú þig við
þennan sérsamning eða þú missir
plássið eða skipinu verður lagt.
Sérsamningur sá sem útgerðar-
maður Sólbaks EA býður skipverj-
um sínum nú upp á er skipverjunum
óhagstæðari en lágmarksákvæði
kjarasamninganna mæla fyrir um.
Er ekki torskilið, hvers vegna stétt-
arfélög sjómanna vilja ekki sam-
þykkja þennan svokallaða ráðning-
arsamning. Það eina í þessum sér-
samningi sem er skipverjunum hag-
stæðara er það að greiða skuli þeim
lágmarkslaun upp í hlut þeirra í
einu lagi í byrjun mánaðar í stað
þess að þeir fái fjórðung hennar
greiddan vikulega, eins og kjara-
samningar segja.
Kjarni málsins er sá, að vilji
menn að kjarasamningar séu öðru-
vísi en þeir eru, þá gerist það ekki
nema í kjarasamningum milli við-
komandi samtaka sjómanna og út-
vegsmanna. Ekki með því að riðlast
á gildandi kjarasamningum eða með
því að stofna sjómannafélag um
borð í hverju skipi, hvert með sinn
sérkjarasamninginn.
Eitt þýðingarmesta ákvæði
vinnuréttar er ákvæðið um friðar-
skyldu aðila, ákvæði sem skyldar fé-
lög og samtök aðila vinnumarkaðar-
ins að virða kjarasamninga og
vinnufriðinn á gildistíma viðkom-
andi kjarasamnings, unz verkfall
skellur á, ef til þess kemur. Þessi
friðarskylda nær jafnt til athafna
sem athafnaleysis. Er um það skýrt
ákvæði í vinnulöggjöfinni þar sem
segir, að samningsaðilum sé skylt að
stuðla að því, að félagsmenn þeirra
virði gerða kjarasamninga. Þessa at-
hafnaskyldu hefur LÍÚ brotið með
því að láta viðgangast og taka ekki
undir, að félagsmaður þeirra, út-
gerðarmaður Sólbaks EA, virði ekki
gildandi kjarasamninga. Breytir
engu þótt sá hinn sami hafi stofnað
sérstakt fyrirtæki utan LÍÚ um
þennan togara til þess eingöngu að
freistast til þess að brjóta gildandi
kjarasamninga. Má í þessu sam-
bandi nefna, að í Danmörku hafa
gengið fjölmörg mál gegnum tíðina,
þar sem bæði félög og samtök at-
vinnurekenda jafnt sem launþega
hafa verið sektuð, bæði vegna at-
hafna sem athafnaleysis að vinna
ekki að því, að fá félagsmenn sína
ofan af ólögmætum aðgerðum gagn-
vart viðsemjanda sínum á vinnu-
markaðnum. Menn eiga rétt og bera
skyldur og er skylt að reyna að hafa
taumhald á félagsmönnum sínum.
Er það miður, ef talsmenn LÍÚ
líta svo á að þeim komi málið ekkert
við, meðan þeir sjálfir taka ekki
fullan þátt í kjarasamningsbrotum
félagsmanna sinna, heldur amast í
þess stað við því, að sjómannasam-
tökin beiti gildandi févítisákvæðum
kjarasamninganna til þess að reyna
að stoppa einstaka útgerðarmenn af
í því að brjóta ákvæði kjarasamn-
inganna.
Kjarasamningsákvæði eru ekki
sett til að brjóta þau og breytir
engu, þótt einstaka útgerðarmaður
og Íslandsbanki beini augunum
fyrst og fremst að því að ná fram
hagræðingu í rekstri fiskiskipa með
lækkun launa. Menn verða að fara
að gildandi lögum og reglum vilji
menn fá fram breytingar á kjara-
samningunum.
Það sem vekur manni furðu er,
hvers vegna þetta mál þróaðist í
þennan farveg, sem það fór í. Hvers
vegna leitaði útgerðarmaður Sól-
baks EA sér ekki lögfræðiaðstoðar
hjá samtökum atvinnurekenda eða
annars staðar til að fá leiðbeiningar
um réttarstöðu sína varðandi lög-
mæti þess að gera slíkan sérsamn-
ing við skipverjana á þessu skipi? Á
sama hátt varðandi dragnótabát
hans Sólborgu RE og frystitogarann
Guðmund í Nesi RE, þar sem sér-
samningar hafa líka verið gerðir.
Maður spyr sig. Hver var til-
gangurinn með þessari tilefnislausu
uppákomu útgerðarmanns Sólbaks
EA? Séu menn að þjóna eðli sínu
með því að setja allt í bál og brand
milli samtaka útgerðarmanna og
sjómanna vegna yfirstandandi
kjarasamningaviðræðna þeirra, þá
er það sjónarmið út af fyrir sig. Út-
gerðarmaðurinn gat samt sem áður
kynnt sér hvaða rétt menn eiga og
hvaða skyldur menn bera í þessum
efnum, áður en göslast var af stað
með gerð þessa sérsamnings með
óskhyggjuna að leiðarljósi í nafni
hagræðingar. ■
28. september 2004 ÞRIÐJUDAGUR16
Sólbakssamningurinn
Flokkspólitík ræður
Svo virðist sem Sjálfstæðisflokkurinn fylgi
mjög markvissri stefnu í ráðningu embætt-
ismanna í mikilvægar stöður í stjórnkerf-
inu. Stefnan tekur ekki mið af hæfni,
reynslu eða jafnréttissjónarmiðum, heldur
flokkspólitískum skoðunum umsækjenda.
Erfitt er að verjast þeirri hugsun að verið sé
að koma upp konunglegri hirð Sjálfstæðis-
flokksins sem gegnir engu sérstöku hlut-
verki, nema að vera útsendarar Flokksins á
öllum vígstöðvum. Davíð er kóngurinn,
Halldór er uppáþrengjandi frændinn sem
fær að sitja í hásætinu um stund og hirðin
þorir ekki að ögra hinu konunglega valdi.
Og ef Jón Steinar verður skipaður hæsta-
réttardómari í stað Péturs Hafstein er það
væntanlega vegna þess að kónginum
fannst kominn tími til að fá konunglegt
hirðfífl.
Finnur Dellsén á vg.is/postur
Syndug samviska
Hvað er í gangi? Nýkrýndur forsætisráð-
herra ýjar að því að Íraksstríð hafi verið
háð á röngum forsendum. Allir vita
hvernig ráðherrann hagaði sér þegar
ákveðið var að ráðast inní Írak, Ísland átti
svo sannarlega að vera eitt af staðföstu
ríkjunum. Hvar er staðfestan í dag? Var
verið að hafa þjóð okkar að fífli? Ekki
verður annað séð en svo hafi verið gert.
Kristbjörn H. Björnsson á uf.xf.is
Af „óhóflegum
kröfum“
Margt hefur verið rætt og ritað um
„óhóflegar kröfur“ grunnskóla-
kennara í yfirstandandi verkfalli.
Margir telja að kröfurnar byggi á
flóknum útreikningum þannig að
óhugsandi sé fyrir leikmann að
skilja. Með því að einfalda málið er
hægt að útskýra langstærsta hluta
kröfugerðarinnar með því að skip-
ta henni í þrennt; 1. Að grunnlaun
hækki, 2. Að kennsluskylda lækki,
3. Að gera starfið sveigjanlegt.
Flestir viðmælendur fjölmiðl-
anna virðast vera á einu máli um að
starf grunnskólakennarans sé eitt
af því mikilvægasta í samfélaginu
og að greiða beri vel fyrir það. En
þegar þeir eru spurðir um kröfur
grunnskólakennara kemur annað
hljóð í strokkinn, þær sagðar vera
óyfirstíganlegar og glaðbeittur for-
stöðumaður Hagfræðistofnunar
Háskólans fenginn til að telja fólki
trú um að sveitarfélögin fari á
hausinn ef gengið verði að kröfum
kennara. Benda má á að gunnskóla-
kennari undir þrítugu er með
160.000 kr. í laun eftir þriggja ára
háskólanám! Er það heimtufrekja
að krefjast þess að 30 ára grunn-
skólakennari verði með 230.000 kr.
í lok samningstímans árið 2007?
Eru 230.000 kr. árið 2007 langt yfir
því marki að greiða eigi vel fyrir
hið mikilvæga starf sem grunn-
skólakennarar inna af hendi? Þeg-
ar sveitarstjórnarmenn og aðrir
segja að greiða eigi vel fyrir starf
grunnskólakennarans, eru þeir þá
að tala um upphæðir undir 200.000
kr.? Hvað þýðir að greiða vel fyrir
einhver störf?
Grunnskólakennarar krefjast
þess einnig að kennsluskylda lækki
úr 28 stundum í 26 stundir. Þess má
geta að kennsluskylda framhalds-
skólakennara er 24 stundir og er
það nær því að vera æskileg
kennsluskylda. Hægt er að finna
rök sem segja að nemendahópur
grunnskólakennara sé fjölbreytt-
ari og getumunur meiri en í nem-
endahópum framhaldsskólanna.
Það eitt ætti að kalla á minni
kennsluskyldu. Að lækka kennslu-
skylduna hækkar ekki laun kenn-
ara en minnkar hið mikla álag sem
viðurkennt er að aukist hafi veru-
lega í kjölfar síðasta kjarasamn-
ings. Einnig vilja kennarar ráða
meira yfir þeim tíma sem skóla-
stjóri ræður núna, þ.e. þeir vilja
gera starfstíma sinn sveigjanlegri.
Öll framsækin fyrirtæki með fjöl-
skylduvæna stefnu eru sífellt að
auka sveigjanleika vinnutíma
starfsmanna sinna.
Þetta þrennt er uppistaðan í
kröfugerð grunnskólakennara. Er
kröfugerð grunnskólakennara
óraunhæf og ósanngjörn?
Einnig heyrist það víða að kjör
grunnskólakennara hafi batnað
mikið í síðustu kjarasamningum.
Það er einfaldlega ekki rétt.
Langstærsti hluti þeirrar launa-
hækkunar sem grunnskólakennar-
ar fengu var í formi þess að þeir
þurftu að vinna meira (rúmlega 15
virka daga) og allir fastir yfir-
vinnupóstar s.s. heimavinnuyfir-
vinna o.fl. fóru inn í launin og
reiknuðust sem hækkun. Af þessu
sést að raunverulegar launahækk-
anir, þar sem hækkanir koma án
þess að vinnuframlag aukist, voru
nær engar og sumir urðu fyrir
kjararýrnun. Enginn atvinnustétt
kallar slíka aukavinnu og yfir-
færslur launahækkun. Auk þess
var stigið risaskref frá þeirri fjöl-
skylduvænu stefnu sem felst í
sveigjanlegum vinnutíma þegar
grunnskólakennarar misstu for-
ræði yfir stórum hluta vinnutím-
ans. Látum ekki talnaleiki Launa-
nefndar sveitarfélaganna og ann-
arra blekkja almenning heldur
hvet ég alla til að kynna sér sann-
gjarnar og hófsamar kröfur grunn-
skólakennara. ■
Nú er það aðalbaráttumál ríkis-
stjórnarinnar að selja Símann en
ríkið á mestallt hlutaféð í því fyrir-
tæki. Eins og menn muna var Sím-
inn ríkisfyrirtæki en síðan var fyrir-
tækinu breytt í hlutafélag. Átti ríkið
þá allt hlutaféð en þegar misheppn-
uð tilraun var gerð til þess að selja
Símann einkaaðilum eignuðust ein-
staklingar lítilsháttar af hlutafé.
Hvers vegna þarf að selja Símann?
Þarf ríkið að losa sig við taprekstur
vegna þess að fyrirtækið sé illa rek-
ið? Nei, Síminn er vel rekið fyrir-
tæki sem skilar miklum gróða. Svo
var einnig þegar Síminn var hreint
ríkisfyrirtæki og því hafði ekki ver-
ið breytt í hlutafélag. Það hafa því
aldrei verið nein rök fyrir því að
selja Símann til einkaaðila. Rök
einkarekstursmanna um að einka-
fyrirtæki séu betur rekin en ríkis-
fyrirtæki eiga ekki við um Símann.
Hér er dæmi um fyrirmyndar ríkis-
fyrirtæki sem er og hefur verið
mjög vel rekið. Það eru engin rök
fyrir því að selja Símann til einkaað-
ila og best er fyrir ríkið að eiga
fyrirtækið áfram. Á þann hátt getur
það einnig tryggt allri landsbyggð-
inni góða þjónustu og eflt dreifikerfi
Símans úti um allt land. Aðalatriðið í
sambandi við Símann er að það
starfi á sama grundvelli og önnur
fyrirtæki í þessari grein, þ.e. njóti
engra forréttinda þó ríkið eigi mest-
allt hlutaféð. Ef Síminn sem hlutafé-
lag nýtur engra forréttinda frá rík-
inu og verður að keppa á heilbrigð-
um samkeppnisgrundvelli við önnur
fjarskiptafyrirtæki eins og Og Voda-
fone þá skiptir engu máli hvort ríkið
á meirihluta hlutafjár eða einhverjir
einkaaðilar. Það er ekkert skilyrði
frá ESB að ríkið eigi ekki hlutafé í
slíku fyrirtæki. Það er hins vegar
meiri hætta á því að einkaaðilar
svíkist um að veita landsbyggðinni
næga þjónustu og það er meiri
hætta á því að einkaaðilar í þessari
grein stofni til verðsamráðs og
reyni að halda verðinu uppi á þjón-
ustunni, ef ríkið er alveg komið út úr
greininni.
Fyrir skömmu keypti Síminn
fjórðung í Skjá 1. Er talið að með
þeirri ráðstöfun hafi Síminn viljað
komast inn í sjónvarpsrekstur. Fjár-
hagsstaða Skjás 1 mun hafa verið
mjög slæm. Þessi ráðstöfun Símans
gagnast því báðum aðilum: Hún
bætir fjárhag Skjás 1 og veitir Sím-
anum aðild að sjónvarpsrekstri.
Sumir hafa gagnrýnt það, að „ríkis-
fyrirtæki“ væri að kaupa stóran hlut
í einkasjónvarpsstöð. En ég sé ekk-
ert athugavert við það. Síminn er
hlutafélag og keppir á samkeppnis-
grundvelli. Norðurljós svöruðu með
því að kaupa 35% í Og Vodafone. Þar
með eru Norðurljós komin inn í stórt
fjarskiptafyrirtæki. Áður voru
Norðurljós í viðræðum við Símann
um samstarf en þær viðræður fóru
út um þúfur. Ljóst er að samkeppni
milli þessara tveggja risa á fjar-
skipta- og fjölmiðlamarkaði verður
mjög hörð. Samkeppnin er trygg á
fjarskipta- og fjölmiðlamarkaði. Það
er því engin þörf á einkavæðingu
Símans til þess að tryggja hana. Með
fyrri reynslu í huga má telja víst að
stjórnvöld mundu ekki standast þá
freistingu að hafa áhrif á það hver
fengi að kaupa Símann. Ef stjórn-
völd ætla að afhenda Símann ein-
hverjum gæðingum svo þeir geti
braskað með fyrirtækið er verr af
stað farið en heima setið. Það er best
að hafa Símann óbreyttan í því
formi sem hann er í nú, þ.e. hlutafé-
lag að mestu í eigu ríkisins. ■
Engin þörf á því að selja Símann
BJÖRGVIN GUÐMUNDSSON
VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
EINKAVÆÐING SÍMANS
Einnig heyrist það
víða að kjör grunn-
skólakennara hafi batnað
mikið í síðustu kjarasamn-
ingum. Það er einfaldlega
ekki rétt.
JÓN PÉTUR ZIMSEN
GRUNNSKÓLAKENNARI
UMRÆÐAN
KENNARAVERK-
FALLIÐ
,,
AF NETINU
Er þessi sérsamning-
ur útgerðar Sólbaks
EA og áhafnar lögmætur?
Hann er það alls ekki og
eins ólögmætur og hugsast
getur, sama hvernig litið er
lögfræðilega á málið, og
skiptir þá ekki neinu, hvort
heldur þessi sérsamningur
er kallaður kjarasamningur
eða ráðningarsamningur,
sem hefur verið mjög á
reiki.
JÓNAS HARALDSSON
HÆSTARÉTTARLÖGMAÐUR
UMRÆÐAN
FRIÐARSKYLDA OG
KJARASAMNINGAR
,,