Fréttablaðið - 05.10.2004, Blaðsíða 30

Halldór Ásgrímsson forsætisráð-
herra hélt á dögunum ræðu á Ak-
ureyri á ráðstefnu Íslandsbanka
um sjávarútvegsmál. Í ræðunni
gagnrýndi Halldór sjávarútvegs-
stefnu Evrópusambandsins harð-
lega og sagði að Íslendingar gætu
aldrei gengið í ESB að óbreyttri
sjávarútvegsstefnu sambandsins.
Sumir hafa túlkað orð Halldórs á
þá lund að um kúvendingu sé að
ræða í afstöðu hans til ESB en
Halldór hefur til þessa verið frek-
ar jákvæður gagnvart hugsan-
legri aðild Íslands að sambandinu.
Í gegnum tíðina hafa margir
kveðið sér hljóðs um sjávarút-
vegsstefnu ESB og fundið henni
allt til foráttu. Margt sem sagt
hefur verið ber hins vegar merki
um vanþekkingu og hroka gagn-
vart sjávarútvegi í ESB og á ekk-
ert skylt við málefnalega um-
ræðu. Ekki má skilja orð mín
þannig að sjávarútvegsstefnan sé
hafin yfir gagnrýni. Það er hún
ekki, ekki frekar en fiskveiði-
stjórn okkar Íslendinga. Það er
hins vegar ljóst að það er full þörf
á sameiginlegri stefnu í einhverri
mynd þar sem um sameiginlega
stofna er að ræða og lögsögur
ríkja afmarkast við miðlínu.
Norðmenn eiga t.d. í árlegum við-
ræðum við ESB um ákvörðun há-
marksafla í deilistofnum í
Norðursjó þrátt fyrir að standa
fyrir utan ESB. Einhliða stjórnun
strandríkja við þessar aðstæður
myndi ekki leysa nein vandamál
heldur yrði slík aðgerð skref aft-
ur á bak og einungis ávísun á alls-
herjar þorskastríð. Það er því al-
rangt hjá Halldóri að sjávarút-
vegsstefnan sem slík leiði til of-
veiði, slæmrar fjárfestingar, rík-
isstyrkja og brottkasts. Það er
mikil einföldun að gefa í skyn að
þessir annmarkar myndu hverfa
eins og dögg fyrir sólu við það eitt
að færa stjórnun alfarið í hendur
strandríkja. Íslendingar – með
sína staðbundnu stofna og vel af-
markaða fiskveiðilögsögu –
þekkja af eigin raun alla þessa
annmarka sem Halldór taldi upp.
Erum við þó ekki háðir sameigin-
legri stefnu ESB!
Bretland er oft tekið sem erki-
dæmi um fórnarlamb misheppn-
aðrar stefnu ESB. Oftar en ekki
eru hinir ýmsu sótraftar á sjó þar
í landi dregnir fram í dagsljósið
og leiddir í vitnastúku til að bera
vitni gegn skaðvaldinum í Brus-
sel. Hagsmunaaðilar í breskum
sjávarútvegi kvarta sáran yfir því
að fá ekki að fiska eins mikið og
þeir mögulega geta hvar og
hvenær sem þeir vilja. Úr vitna-
stúkunni benda þeir á ESB sem
sökudólg og almenningi er talin
trú um að ESB vinni markvisst að
því að leggja stein í götu breskra
sjómanna. Það er alveg ljóst að
allir sjómenn – utan sem innan
ESB – vilja fiska meira en þeir fá
að taka úr sjó. Það er fásinna að
halda því fram að Bretar séu sér-
stök fórnarlömb sjávarútvegs-
stefnunnar. Bretar þurfa hins
vegar að vinna með öðrum þjóð-
um á sviði sjávarútvegs og sæta
takmörkunum í veiðum líkt og
aðrir. Breskir hagsmunaaðilar og
stjórnmálamenn hafa ekki látið
sitt eftir liggja í því að koma ár
sinni lengra fyrir borð í Brussel.
Þessir sömu aðilar – sem eru
ábyrgir fyrir þeim ákvörðunum
sem teknar eru á vettvangi sam-
bandsins – kenna hins vegar ESB
um órækt í eigin garði í þeim til-
gangi að styrkja pólitíska stöðu
sína heima fyrir. Bretar, líkt og
flestar aðrar þjóðir sem stunda
sjávarútveg af einhverju viti,
hafa þurft að hagræða í greininni
og hagræðing kallar oftar en ekki
á breytingar sem eru umdeildar
og þá benda menn á Brussel til að
koma sér undan ábyrgð.
Í ræðu sinni líkti Halldór sjáv-
arútvegsstefnu ESB við „nútíma
nýlendustefnu“ og hélt því fram
að ESB hefði það að markmiði að
ná yfirráðum yfir auðlindum
nýrra aðildarríkja! Stundum
þurfa stjórnmálamenn að fara
frjálslega með staðreyndir. Hér
fer Halldór hins vegar út fyrir öll
velsæmismörk. Ef líkja má stefnu
ESB við nýlendustefnu þá má
líkja stefnu Íslendinga við innrás-
arstefnu.
Þrátt fyrir að það hafi löngum
þótt óþjóðlegt að gagnrýna fram-
göngu Íslendinga í sjávarútvegs-
málum á alþjóðavettvangi ætla ég
að nefna dæmi um innrásarstefnu
Íslendinga. Á sínum tíma leystu
íslenskir togarar landfestar og
tóku stefnu norður í höf – nánar
tiltekið í svokallaða Smugu. Þar
dönsuðu togararnir línudans rétt
fyrir utan norsku landhelgislín-
una og mokfiskuðu þorsk í óþökk
Norðmanna. Allmargir landar
vorir höguðu sér eins og minnkar
í hænsnabúi við veiðarnar og er
þá vægt til orða tekið. Fleiri
hundruðum, ef ekki þúsundum
tonna, var „lensportað“ í þessum
atgangi engum til gagns. Hegðun
okkar í Smugunni – þar sem við
fórum ránshendi um auðlindina –
er okkur til ævarandi skammar.
Íslendingar fóru síðan fram á
veiðiheimildir á svæðinu og í
norskri lögsögu. Norðmenn töldu
vænlegra að semja við þessa villi-
menn frekar en að láta þá leika
lausum hala í Smugunni. Þannig
tróðum við okkur inn í norska lög-
sögu með frekju og yfirgangi. Það
er ekki hægt að kalla þessa aðferð
annað en innrás.
Við Íslendingar eigum að líta
okkur nær áður en við bendum á
aðra með ásakanir um nýlendu-
stefnu. Við erum ekki sú góða
fyrirmynd sem við teljum okkur
vera á alþjóðavettvangi eins og
ofangreint dæmi sannar. Þar að
auki eigum við langt í land með að
sníða af agnúa á borð við brott-
kast og löndun framhjá vigt í okk-
ar eigin lögsögu. Þrátt fyrir harða
gagnrýni Halldórs Ásgrímssonar
á ESB í Akureyrarræðunni tel ég
engar líkur á því að hann sé á
nokkurn hátt búinn að snúa við
blaðinu í afstöðu sinni til ESB. Það
má hins vegar segja að það sé
pólitískt klókt hjá Halldóri að
beita þessari orðræðu í Evrópu-
umræðunni á meðan hann stendur
í pólitískum vígaferlum innan
Framsóknarflokksins og rétt á
meðan hann kemur sér fyrir í
stóli forsætisráðherra vitandi að
valdasmiðju Sjálfstæðisflokksins
er ekki skemmt yfir Evrópudaðri
hans.
Höfundur er aðjúnkt í stjórn-
málafræði við Háskóla Íslands.
5. október 2004 ÞRIÐJUDAGUR22
Ræða Halldórs um ESB
Batnandi mönnum er bezt að lifa
Það hefur sennilega ekki farið
framhjá þeim, sem eitthvað
fylgjast með umræðunni um
Evrópumálin hér á landi, að
undanfarið hafa íslenzkir Evr-
ópusambandssinnar verið iðnir
við að gangast við ýmsu sem
þeir hafa hingað til þvertekið
fyrir að væri satt og rétt. Þetta
er auðvitað hið bezta mál og er
alltaf ástæða til að fagna því
þegar fólk gengst við röngum
yfirlýsingum sínum og viður-
kennir staðreyndir málsins.
Í þessu sambandi má t.a.m.
nefna að á fundi í Norræna hús-
inu með Denis MacShane, Evr-
ópumálaráðherra Breta, þann
22. júlí sl. viðurkenndi Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir að ljóst væri
að ekki fengjust neinar varan-
legar undanþágur frá sameigin-
legri sjávarútvegsstefnu Evr-
ópusambandsins. Þetta er eitt-
hvað sem Evrópusambandssinn-
ar á Íslandi höfðu fram að því
harðneitað að væri raunin.
Andrés Pétursson, formaður
Evrópusamtakanna, viður-
kenndi síðan að sjávarútvegs-
stefna Evrópusambandsins
væri á margan hátt meingölluð í
grein í Morgunblaðinu þann 12.
september sl., sem er auðvitað
eitthvað alveg nýtt af hálfu
þeirra Evrópusambandssinna,
og í Silfri Egils þann 26. sama
mánaðar viðurkenndi Eiríkur
Bergmann Einarsson, stjórnar-
maður í Evrópusamtökunum,
loks að ýmsar af reglugerðum
sambandsins væru vitlausar.
Eins og fyrr segir er alltaf gam-
an þegar fólk sér að sér og
kemst í betra samband við raun-
veruleikann. Batnandi manni er
bezt að lifa segir á góðum stað
og það á svo sannarlega við í
þessu tilviki.
Nú verður bara fróðlegt að
sjá hvert framhaldið verður.
T.a.m. væri ekki úr vegi að í
kjölfar viðurkenningar á því, að
ýmsar reglugerðir Evrópusam-
bandsins séu vitlausar, komi
viðurkenning á því að samband-
ið sé reglugerðabákn. Eitthvað
sem flestum er sennilega orðið
löngu ljóst. Nú svo gæti það
gerzt að íslenzkir Evrópusam-
bandssinnar viðurkenndu það
loks, sem hver ráðamaðurinn
innan Evrópusambandsins hef-
ur staðfest á undanförnum mán-
uðum, að hagsmunum okkar í
sjávarútvegsmálum væri ekki
borgið ef til aðildar að sam-
bandinu kæmi og því síður að
við myndum halda yfirráðunum
yfir Íslandsmiðum ef sú yrði
raunin.
Og síðast en ekki sízt gætu
þeir svo viðurkennt það, sem
margir forystumenn Evrópu-
sambandsins hafa meira eða
minna gengizt við, að stefnt sé
að því leynt og ljóst að breyta
sambandinu í sambandsríki, þá
einkum með fyrirhugaðri
stjórnarskrá þess. Með öðrum
orðum Bandaríki Evrópu.
Höfundur er stjórnarmaður í
Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðis-
sinna í Evrópumálum.
Skrumskæling Hæsta-
réttar í skjóli þingræðis
Fyrir rúmlega ári síðan fannst
undirrituðum tilefni til að velta upp
með grein í þessu sama blaði hvort
skipun Hæstaréttardómara væri
ekki betur komið með öðrum hætti
en nú er. Tilefnið var nýleg skipun
Ólafs Barkar. Síðar spruttu upp
miklar deilur um ráðninguna í kjöl-
far álits umboðsmanns Alþingis og
kærunefndar jafnréttismála fyrr á
þessu ári. Enn er tilefni til að efast
um núverandi fyrirkomulag við
skipan einnar af þremur stoðum
ríkisvaldsins í kjölfar þess að Jón
Steinar Gunnlaugsson var skipaður
í embætti Hæstaréttardómara.
Óhætt er að kalla aðdragandann
skrípaleik sem stjórnmálamenn og
nafntogaðir lögmenn hafa dregið
Hæstarétt inn í með ósmekklegum
hætti. Í stað þess að bregðast við
göllum sem Björn Bjarnason opin-
beraði á núverandi kerfi og stoppa í
götin með lagasetningu í þinginu
síðasta vetur hafa menn agnúast út
í Hæstarétt, sem þó reyndi að
bregðast við fyrir sitt leyti með
mun vandaðri og faglegri umsögn
um umsækjendur en áður hefur
tíðkast. Útbreiddur misskilningur
virðist ríkja um að pólitískum ráð-
herra skuli veitt sem mest svigrúm
til geðþóttaákvörðunar um val úr
hópi umsækjenda og að þar skuli
lögbundinn umsagnaraðili segja
sem minnst til að þrengja ekki að
geðþótta ráðherra með faglegum
sjónarmiðum.
70. gr. stjórnarskrár sem mælir
fyrir um óháða dómstóla kom ný inn
árið 1995 að fyrirmynd samsvar-
andi greinar í mannréttindasátt-
mála Evrópu. Sú grein hefur verið
útskýrð nánar með tilmælum ráð-
herranefndar Evrópuráðsins frá
1994, meðal annars með þeim orð-
um að „Ákvörðunarvald við veit-
ingu dómaraembætta skuli vera
óháð ríkisstjórn og stjórnvöldum“.
Óhjákvæmilegt er að líta til þessara
tilmæla við skýringu á 70. gr. ís-
lensku stjórnarskrárinnar. Ljóst
virðist vera að stjórnarskráin stenst
kröfur um sjálfstæði dómstólanna.
Öðru virðist gegna um lög nr. 15
frá árinu 1998 sem fjalla um dóm-
stóla á Íslandi. Með þeim voru fest-
ar í lög reglur sem virðast sauma all
hressilega að stjórnarskrárákvæði
70. gr. Helsti gallinn á lögunum felst
í að ríkisstjórninni er falinn ótak-
markaður réttur til ráðstöfunar
dómaraembætta á æðsta dómstigi
þvert á eðlilegan skilning stjórnar-
skrárinnar. Í fyrrnefndum tilmæl-
um ráðherranefndarinnar er gefin
undanþága hvað þetta varðar að því
gefnu að óháður aðili gefi ríkis-
stjórninni bindandi álit eða að ein-
staklingar hafi áfrýjunarrétt til
sjálfstæðs valdhafa. Í dómstólalög-
um eru einungis ákvæði um óskuld-
bindandi álit Hæstaréttar sem ráð-
herra hefur nú lýst yfir að hann vilji
ekki og ætli ekki að taka mark á.
Það virðist því augljóst að lög
15/1998 standist ekki 70. gr. stjórn-
arskrár og því vafamál hvort ís-
lensk dómstólaskipan uppfylli skil-
yrði þess sem telst þurfa í réttar-
ríki.
Ljóst er að ábyrgðin er pólitísk.
Björn Bjarnason kom auga á galla í
kerfinu og notaði. Ríkisstjórnin
brást ekki við og lagaði brestinn
heldur gekk á lagið og notaði sér
hann aftur. Mun Alþingi standa hjá
og snúa blinda auganu að tilraunum
framkvæmdarvaldsins til að sölsa
undir sig dómsvaldið í gegnum gall-
aða löggjöf sem að öllum líkindum
stenst hvorki stjórnarskrá né mann-
réttindasáttmála Evrópu? Ekki er
um málskotsrétt eða synjunarvald
forseta að ræða að því er þetta varð-
ar eins og með lagasetningu. Al-
þingi hefur hinsvegar samkvæmt
þingræðisvenjunni vopnin til að
grípa inn í og koma þeim mönnum
frá sem með þessum hætti gera lít-
ið úr grundvallarhugmyndum um
lýðræði. Þrígreiningarkenningu
Montesquieu sem rætur á í and-
rúmslofti frönsku byltingarinnar
árið 1789 var ætlað að tryggja að at-
burðir á borð við þá sem við höfum
nú orðið vitni að í tvígang gerðust
ekki. Alþingi ber skylda til að grípa
í taumana. ■
Utanríkisstefna til sölu?
Ægir Magnússon skrifar:
Því meir sem maður hugsar um stríðs-
reksturinn í Írak, og hinn hræðilega eft-
irleik þess, afhjúpast enn skýrar hvað
stefna íslenskra stjórnvalda í því máli er
dapurleg. Að Ísland skuli vera á sérstök-
um stuðningslista Bandaríkjastjórnar
við stríðið er að mínum dómi harmleik-
ur í sögu utanríkismála á Íslandi. Utan-
ríkisráðherrann okkar fyrrverandi sýndi
gott fordæmi og tók þátt í söfnun RKÍ til
stuðnings stríðsþjáðum börnum. En er
það samt ekki svolítið kaldhæðnislegt,
að maðurinn sem setti okkur Íslend-
inga á lista hinna viljugu og ber því
móralska ábyrgð á þjáningum þúsunda
barna, skuli ganga um með baukinn,
sakleysið uppmálað, eins og ekkert hafi
í skorist? Hafi hinn nýi forsætisráðherra
einhvern raunverulegan áhuga á mál-
efnum stríðsþjáðra barna ætti hans
fyrsta verk að vera, að taka Ísland af
lista hinna staðföstu og biðja írösku og
íslensku þjóðirnar afsökunar.
Það er löngu orðið tímabært að skipta
um utanríkisstefnu á Íslandi. Við þurf-
um stefnu sem byggist á réttlæti og
baráttu fyrir betri heimi. Stefnu sem
ekki er til sölu, hvorki fyrir störf í Kefla-
vík né atkvæði til kosningar í öryggis-
ráð Sameinuðu þjóðanna. Þegar for-
sendur Íraksstríðsins brustu sögðu
stjórnarherrarnir að það skipti engu
máli, aðalatriðið væri að koma á lýð-
ræði í Írak. Saddam hafði það nefni-
lega þannig, að þeim sem ekki voru
með honum í liði var komið fyrir katta-
nef. Þetta er ekki ósvipuð hugmynda-
fræði og lýðræðissinnarnir í Framsókn
beita. Að vísu er aðferð framsóknar-
manna mun mannúðlegri. Þeir sem
ekki eru í liðinu eru „bara“ lagðir í ein-
elti og útskúfaðir. Þarf að segja fleira,
er ekki kominn tími á tvíburana í brún-
ni. Í það minnsta fyrir mitt leyti, svo
mikið er víst.
HJÖRTUR J. GUÐMUNDSSON
SAGNFRÆÐINEMI
UMRÆÐAN
EVRÓPUSAMBANDIÐ
Mun Alþingi standa
hjá og snúa blinda
auganu að tilraunum fram-
kvæmdarvaldsins til að
sölsa undir sig dómsvaldið í
gegnum gallaða löggjöf sem
að öllum líkindum stenst
hvorki stjórnarskrá né
mannréttindasáttmála Evr-
ópu?
HAUKUR LOGI KARLSSON
FORMAÐUR SUF
UMRÆÐAN
HÆSTIRÉTTUR
,,
Við Íslendingar
eigum að líta okkur
nær áður en við bendum á
aðra með ásakanir um ný-
lendustefnu. Við erum ekki
sú góða fyrirmynd sem við
teljum okkur vera á alþjóða-
vettvangi eins og ofangreint
dæmi sannar.
ÚLFAR HAUKSSON
STJÓRNMÁLAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
ÍSLAND OG EVR-
ÓPUSAMBANDIÐ
,,DÓMARAR HÆSTARÉTTAR Greinarhöfundur vekur athygli á tilmælum ráðherranefndarEvrópuráðsins frá 1994 um að ákvörðunarvald við veitingu dómaraembættis skuli veraóháð ríkisstjórn og stjórnvöldum.
BRÉF TIL BLAÐSINS