Fréttablaðið - 05.11.2004, Blaðsíða 18

18 30. október 2004 LAUGARDAGUR
Gæslan? Friðargæsla er samheiti yfir
fjölþættar aðgerðir alþjóðastofnana til
að tryggja frið á átakasvæðum. Þessar
aðgerðir miða allar að því að koma í
veg fyrir átök, koma á friði og skapa
skilyrði til að varanlegur friður ríki.
Utanríkisráðuneytið skiptir friðargæslu í
fjóra meginflokka. Í fyrsta lagi er hefð-
bundin friðargæsla sem miðar einfald-
lega að því að halda hættuástandi í
skefjum með her- og lögregluliði. Í öðru
lagi eru eftirlits- og þjálfunarstörf, svo
sem þjálfun lögreglumanna, og í þriðja
lagi er mannúðar- og neyðaraðstoð.
Fjórði liður friðargæslu er svo uppbygg-
ing stjórnmála- og efnahagslífs, efling
fjölmiðla og uppbygging veitukerfa eru
dæmi um það. Íslendingar hafa helst
látið til sín taka í síðastnefnda liðnum
enda fara þar borgaralegir sérfræðingar
með aðalhlutverk.
Þróun? Sameinuðu þjóðirnar hafa alla
tíð verið leiðandi í friðargæslu í heimin-
um. Á tímum kalda stríðsins voru verk-
efnin fá enda háð samþykkis öryggis-
ráðs SÞ þar sem stórveldin hikuðu ekki
við að beita neitunarvaldi. Miðað var
við að friðargæslulið væri hlutlaust, vera
þess í viðkomandi löndum væri með
vilja allra stríðandi fylkinga og það beitti
eingöngu vopnavaldi í neyð. Á síðustu
árum hefur friðargæsla tekið nokkrum
breytingum. Sveitir eru sendar til að
stilla til friðar í flóknum innanlandsátök-
um í stað milliríkjaátaka, oft í löndum
þar sem alger upplausn ríkir. Friðar-
gæsluliðar hafa lent í vandræðum í
löndum eins og Sómalíu árið 1993 og
ekki var um nokkurn frið að ræða til að
gæta. Í raun má segja að friðargerð sé á
stundum komin í stað friðargæslu.
Margir telja að með þessu séu alþjóða-
stofnanir komnar út á hála braut þar
sem hætt er á að hlutleysi þeirra sé
dregið í efa.
Liðarnir? Stærstur hluti friðargæsluliða
eru lögreglu- eða hermenn þátttökuríkj-
anna en borgaralegir gæsluliðar eru í
minnihluta. Þannig störfuðu 67.000
manns á vegum SÞ við friðargæslu í
júní á þessu ári, þar af 56.000 her-
menn. Á sama tíma voru 6.500 gæslu-
liðar í Afganistan á vegum NATO, þar af
17 Íslendingar. Gæsluliðar úr hópi borg-
ara bera vopn, ganga í einkennisbún-
ingum og hafa réttarstöðu hermanna.
Meðal krafna sem gerðar eru til ís-
lenskra friðargæsluliða eru háskólapróf,
enskukunnátta, hæfni í mannlegum
samskiptum og þolgæði undir álagi.
HVAÐ ER? FRIÐARGÆSLA
Björk Vilhelmsdóttir, borgarfulltrúi VG,
brást reið við þegar fréttamenn þrá-
spurðu hana um málefni borgarstjóra í
vikunni. Hún kallaði þá hrægamma.
Af hverju þessi hvefsni?
Eins og þú sást voru þetta ekki yfirveg-
uð ummæli. Ég er tilfinningamann-
eskja og læt stundum allt flakka. Mér
var ungri sagt að oft megi satt kyrrt
liggja en það tókst ekki betur að ala
mig upp en þetta.
Fannst þér fréttamenn vera of að-
gangsharðir?
Mér finnst fjölmiðlar vanmeta dálítið
það sem við erum að gera. Að sjálf-
sögðu munum við alltaf tala við fjöl-
miðla þegar við getum og þegar við
höfum eitthvað að segja. Það er hins
vegar ekki hægt að elta okkur inn og út
af fundum.
Sérðu eftir þessu?
Já, auðvitað hefði ég viljað vera róleg
og tala um hlutina eins og þeir eru.
BJÖRK VILHELMSDÓTTIR
Sér eftir
öllu saman
BORGARFULLTRÚI BYRSTIR SIG
SPURT & SVARAÐ
Friðarpostular í fullum herklæðum
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/V
IL
H
EL
M
STJÓRNMÁL Sprengjutilræðið á
svokölluðu Kjúklingastræti í
Kabúl var að öllum líkindum til-
ræði við „herlið“ ISAF, friðar-
gæslulið NATO í Afganistan sem
íslenska friðargæslan er hluti af.
Þetta er niðurstaða fréttaskýring-
ar hinnar virtu alþjóðlegu fjöl-
miðlastofnunar Institute for War
and Peace Reporting (IWPR). Þrír
afganskir blaðamenn, Muhammad
Jawad Sharifzada, Abdul Baseer
Saeed og Hafizullah Gardesh,
kryfja sprengjutilræðið í nýrri
grein í vefriti IWPR.
Þar segir að klukkan 3.30 að
staðartíma 23. október hafi árás-
armaður sprengt margar sprengj-
ur fyrir utan teppaverslun á
„Kjúklingastræti“ og 12 ára af-
gönsk stúlka og 23 ára amerísk
kona hafi látist auk tilræðis-
mannsins. „Margir aðrir, þar á
meðal hermenn frá International
Security Assistance Force, ISAF,
særðust,“ segir IWPR.
Noorulhaq Ulimi, fyrrverandi
hershöfðingi og hernaðarsérfræð-
ingur, segir IWPR að útlendingar
séu aðalskotmark hryðjuverka-
manna: „Hryðjuverkamenn setja
útlendinga efst í forgangsröðina
því þeir vilja losna við öll erlend
árhif. En afleiðingin er sú að Afg-
anir hafa orðið fórnarlömb.“
Kaupmennirnir í Kjúklinga-
stræti óttast nú mjög um sinn hag
eftir tilræðið. Gatan er í hjarta
Shahr-e-Naw-hverfisins, aðal-
ferðamannahverfis Kabúl. Hún
dregur nafn sitt af því að hún
hýsti áður fiðurfjármarkað
basarsins og var mjög vinsæl
meðal bakpokaferðalanga sem
flykktust til Afganistans áður en
borgarstríð braust út á níunda
áratugnum.
Ferðamannastraumur til
Afganistans hætti algjörlega en
teikn hafa verið á lofti um að hann
væri að aukast. Jamie Michalsky,
23 ára bandarísk kona sem lést í
sprengjutilræðinu við Íslending-
ana í Kabúl, var einmitt ferða-
maður. Hún starfaði sem túlkur í
Úsbekistan og var að leita sér
lækninga í Kabúl þegar hún fór í
hina örlagaríku verslunarferð á
Kjúklingastræti. Fariba, tólf ára
gömul afgönsk stúlka, lét líka lífið
en hún var eitt af götubörnunum
sem lifa á að selja ferðamönnum
bækur, ferðamannabæklinga og
ýmiss konar glingur.
Kaupmennirnir í Kjúklinga-
stræti óttast nú að útlendingarnir
hverfi algjörlega á brott af ótta
við árásir. IWPR segir að öryggis-
málaráðgjafar í einkageiranum
hafi varað útlendinga við
Kjúklingastræti sem og öðrum
stöðum sem hermenn stundi.
Ajmal er 25 ára og rekur versl-
un með listmuni sem fjölskylda
hans hefur rekið í 35 ár. Sprengj-
urnar sprungu fyrir utan verslun
hans. „Ég var að sinna viðskipta-
vinum þegar þrjár sprengjur
sprungu á innan við einni mínútu.
Allt gler brotnaði og verslunin
fylltist af reyk.
IWPR segir að viðskiptavin-
irnir hafi verið tveir háttsettir
foringjar í ISAF. Tilræðismaður-
inn hafi reynt að komast inn í
verslunina en öryggisvörður hafi
stöðvað hann. Þá hafi sprengjurn-
ar sprungið.
Ghulam Seddiq, 62 ára, rekur
einnig verslun í Kjúklingastræti.
Hann óttast að missa einu tekjur
sínar: „Við erum hrædd en útlend-
ingarnir óttast ekki síður um
öryggi sitt.“
„Útlendingarnir hafa hleypt
lífi í basarinn, en eftir árásina
gætu viðskiptin horfið,“ segir
Ajmal, 22 ára gamall gullsmiður.
„Við treystum á Guðs vilja.“
Ajmal krefst þess að ríkis-
stjórnin bæti öryggi í viðskipta-
hverfinu og vill láta loka betlara
inni eins og gert var í tíð fyrri
ríkisstjórna.
Najibullah Najib, talsmaður af-
ganska innanríkisráðuneytisins,
segir að mikil öryggisgæsla hafi
verið á öllum stöðum sem útlend-
ingar stunda, sérstaklega
Kjúklingastræti. „Það er öryggis-
viðbúnaður alls staðar í Afganist-
an, ekki bara í Kjúklingastræti.
Tilræðið þýðir ekki að öryggi sé
ábótavant, en það er engin 100%
trygging gegn sjálfsmorðsárás-
um.“
a.snaevarr@frettabladid.is
Hermenn skotmark
á Kjúklingastræti
Afganskir blaðamenn sem fjallað hafa um tilræðið við íslensku friðargæsluliðana telja íslensku
friðargæsluliðana vera hermenn. Þeir segja friðargæsluliða í Kabúl svo líklegt skotmark að út-
lendingum sé ráðlagt að forðast þá staði sem þeir stunda.
TILRÆÐIÐ MEÐ ORÐUM AFGANA
Í frásögn IWPR kemur fram að afganska stúlkan sem lést í árásinni á Íslendingana hafi
heitið Fariba og verið tólf ára gömul. Bandaríska konan, Jamie Michalsky, var 23 ára rúss-
neskutúlkur og bjó í Úsbekistan. Hún var að leita sér lækninga í Kabúl þegar hún fór í
hina örlagaríku verslunarferð á Kjúklingastræti.
Skiptar skoðanir eru um hvort 114. grein hegningarlaga kunni
að ná yfir störf íslenskra friðargæsluliða í Kabúl, eins og Ög-
mundur Jónasson alþingismaður hélt fram á Alþingi í umræð-
um utandagskrár á fimmtudag. Sigurður Líndal, fyrrverandi
prófessor í lögum við Háskóla Íslands, segist efast um að það
fái staðist að ákvæðið eigi við: „Ég tel, þó að ég hafi ekki rann-
sakað málið, að skýring Ögmundar sé nokkkuð langsótt.“ Sig-
urður sagðist telja eðlilegt að Íslendingarnir sem gegndu ýms-
um störfum eins og við slökkvilið og rekstur flugvallar, féllu
undir skipulag og lögsögu NATO enda hefðu stjórnvöld gefið til
kynna að annað væri ekki mögulegt. „Mér finnst það oftúlkun
að segja að þar með séu þeir orðnir hluti af her.“
Ögmundur Jónasson segist telja 114. greinina mjög skýra: að
það sé bannað að ráða Íslendinga til starfa til hermennsku er-
lendis. „Þeir bera tákn hermanna, þeir eru búnir þungavopn-
um og í umræðum á þingi kom fram hjá utanríkisráðherra að
þeir heyri undir lögsögu NATO-hermann. Ég vil að utanríkis-
málanefnd skoði málið.“
Ögmundur segir að röksemdafærsla íslenskra stjórnvalda sé á
þá leið að vegna þess að her sé ekki á Íslandi, séu mennirnir
ekki hermenn: „Þetta gengur ekki upp. Við þurfum að skil-
greina hver munurinn sé á hermanni og friðargæsluliða.“
114. greinin í almennu hegningarlögunum er frá 1940 eins og
lögin sjálf. Þau eru hins vegar að langmestu leyti þýðing á
dönsku hegningarlögunum sem sett voru tíu árum fyrr.
- ás
114. GREIN HEGNINGARLAGA:
Hver, sem ræður menn innan íslenska ríkisins til erlendrar herþjónustu, skal sæta fangelsi allt að 2 árum.