Tíminn - 21.10.1973, Blaðsíða 2

2
TÍMINN
Sunnudagur 21. október 1973.
1. Stóri Dalur I Svínadal, Húnavatnssyslu.
Ingólfur Davíðsson:
Byggt og búið
í gamla daga
Ekki er langt siðan að viðast
var byggt og búið á tslandi á
þann hátt, sem myndirnar
sýna. Mörgu ungu fólki virðist
það undarlegt, eða trúir þvi
varla. Eftir nokkra áratugi
finnst sennilega fólki þess
tima, búskaparlag okkar æði
fornaldarlegt. Breytingarnar
eru svo tiðar nú. Litið á mynd-
irnar og reynið að setja ykkur
i spor afa og ömmu, já, og
raunar foreldra ykkar
margra. Gamla myndin af
Munkaþverái Eyjafirði, sýnir
reisulegan „burstabæ”. Vegg-
ir og þak úr torfi, timburþil að
framan. Myndin er sennilega
um hálfrar aldar gömul, en
e.t.v. getur einhver gefið ná-
kvæmar upplýsingar um hana
3. Stóru-Hámundarstaðir á Arskógsströnd.
og tilefni myndatökunnar?
Þetta er sögufrægur staður.
Svipað byggingarlag er á
bænum Stóra-Dal i Svinadal i
Húnavatnssýslu, sem einnig
er stórbýli. Þar er komiö
timburþil einnig i húshliðinni,
ofan á torfvegg. Bill er kominn
i hlaðið, þegar myndin er tek-
in árið 1960.
Á Stóru-Hámundarstööum á
Arskógsströnd er byggingar-
lagið annað, en sá bær var
byggður laust fyrir siðustu
aldamót. Þarna eru þrjár hús-
lengjur, þ.e. fremst stórt lang-
hús úr timbri, bak við það búr
og eldhús, og oftast baðstofa i
þremur hólfum úr torfi með
timburgafli. Torfveggir mjög
þykkir. Bæjardyr voru fyrir
miðju langhúsinu, og göng
þaðan milli búrs og eldhúss til
baðstofu, og þar tröppur upp
að ganga. Myndin er tekin
snemma sumars 1931.
A Stóru-Hámundarstöðum
var rekin útgerð i gamla daga,
bæði þorsk- og hákarlaveiðar.
Mun stóra framhúsið byggt
fyrir hagnað af útgerðinni.
Sama, eða svipað, byggingar-
lag var á ýmsum bæjum á Ar-
skógsströnd.
Myndin af Ytri-Reistará
Galmaströnd við Eyjafjörð er
tekin sumarið 1947 og sýnir
framhúsið þar á bænum, en
það var byggt 1904. Bak við
stóðu búr, eldhús og baðstofa,
byggð 1884.
Allir þessir gömlu bæir eru
nú horfnir og hentugri hús
komin i staðinn.
Það vildi verða æði kalt i
flestum gömlu bæjunum á
vetrum, enda upphitun litil.
Gamla fræga þjóðsöguorðtak-
iö „Sjaldan hef ég flotinu neit-
aö”, ber vott um húskuldann
og lélegan fatnað fyrri tima.
Menn þurftu feitmeti til að
halda á sér hita.
Fyrir tæpri öld léku sér
krakkar á vetrarkvöldum að
baðstofubaki frammi i Eyja-
firði. Konunni þótti gaman að
leik þeirra og rétti þeim
stundum sælgæti út um bað-
stofugluggann, einkum þegar
kalt var i veðri. Og hvert hald-
ið þið að sælgætið hafi verið?
Ekki súkkulaði eða brjóstsyk-
ur, nei, nei, heldur var það
hangiflotsmoli með smjöri of-
an á. Krökkunum þótti þetta
fyrirtak og sungu visur fyrir
utan gluggann i þakklætis-
skyni.
Margir gömlu torfbæirnir
voru fallegir og fóru prýðilega
i landslaginu. En þeir voru
margir hverjir kaldir og rakir
og entust illa,einkum i miklum
útkomusveitum. í þurrviðra-
sömum dölum entust þeir
miklu lengur. Sæmilega þurr
torfbær gat verið hinn þrifleg-
asti — utan og innan. Harð-
troðið, gljáandi moldargólf
var sópað með hrisvendi, t.d. i
búri og eldhúsi, en baðstofur
voru viðast þiljaðar, a.m.k. á
„betri bæjum”. Torfþökin
vildu leka i stórrigningum.
Viða voru veggirnir svo þykk-
ir, að talsvert gluggaskot var
að utanverðu. Byggingarefnið
var sótt út i mýrarnar —
stokkhnausar, strengir,
klömbrur o.s.frv., og torf á
þökin. Gott hleðslugrjót þótti
og mikils virði og hellutak á
þökin, en það var óviða til.
Timbrið var sparað sem mest,
nema helzt á rekaviðarjörð-
um, þar var nóg af ásum, súl-
um, röftum, rám, t.d. á Sléttu
og Ströndum. Bæjargöngin
voru viða dimm og þröng. í
baðstofunni var lesið og unnið
við skin lýsislampans. Hann
lýsti lika bókmenntamönnum
við ritstörfin, allt frá land-
námsöld og fram undir siðustu
aldamót. Svo kom oliulampinn
og siðar rafmagnið — og hver
veithvaö þar á eftir tekur við?
'^7' 4. Munkaþverá i Eyjafirði.