Tíminn - 21.10.1973, Blaðsíða 29

Sunnudagur 21. október 1973.
TÍMINN
29
Taugastrið: Kafari gefur háhyrningi að eta úr lófa sér.
Allir eru i miklu uppnámi. Það
er heiðskýr himinn og litur út fyr-
ir að verða góður dagur. Það
virðast vera 8 háhyrningar sam-
an i hóp og greinilegt er, að dýrin
vita Um nærveru okkar. Fyrir
hópnum syndir griðarstórt karl-
dýr, sem hlýtur að vega mörg
tonn. Sporður hans er mun stærri
en hinna. Við sjáum einnig litið
karldýr, sem er sennilega sonur
foringjans, en hitt eru kvendýr.
Fyrr eða siðar munu faðir og son-
ur berjast um „kvennabúrið’'.
Hópurinn reynir að forðast okk-
ur, greinilega eftir „skipunum”
frá forustuhvalnum. „Calypso”
er of hægfara til að geta haldið i
við hvalina, svo að tveir af áhöfn-
inni fara i gúmmibátnum á eftir
þeim. „Calypso” fylgir á eftir i
rólegheitunum.
Eftir eltingaleik, sem varir um
einn og hálfan tima á 15-20 milna
hraða, skýtur skyndilega upp
svart-hvitri ófreskju við hliðina á
gúmmibátnum.
Skutlinum er kastað og háhyrn-
ingurinn þýtur af stað, með rauða
linu á eftir sér. Þessi dýr geta
synt með allt að 30 milna hraða á
klst., en þar sem þau eru ekki
sköpuð sem dráttardýr minnkar
hraðinn fljótlega.
Hvalahópurinn hefur nú tekið
eftir, að félagi þeirra fer sér hæg-
ar en venjulega og hægir þvi ferð-
ina i um tiu minútur, til þess að
gefa honum tækifæri til að ná sér.
En þega'r fyrirliðinn viröist telja,
að þeir hafi beðið nógu lengi,
hverfur allur hópurinn á mikilli
ferð. Einn af áhöfninni kennir I
brjósti um fórnardýrið, og sker á
linuna, Hinn litli skutull mun af
sjálfsdáöum detta úr húð hvals-
ins.
Eitt hvað að
15. apríl: Kallið kemur aftur kl.
8. Gúmmibáturinn er sjósettur,
en hann kemur fljótlega aftur til
baka. Dýrin sem við sáum i
vatnsskorpunni voru höfrungar.
Nokkrum minútum seinna sjá-
um við vöðu grindhvala. Við elt-
um vöðuna i tvo tima, án þess að
komast nærri þeim. Þessir hvalir,
sem venjulega hræðast ekki
manninn, flýja hratt, greinilega
hræddir. Hvað er að?
Stór og mikill hákarl fylgir i
kjölfar „Calypso” en þegar við
hægjum ferðina, forðar hann sér.
Eftir hádegisverð reynum við
aftur að nálgast höfrunga, en þeir
eru hræddir og hverfa. 011 þau
dýr, sem við höfum séð siðustu
þrjá dagana, hafa virzt hrædd. Er
mögulegt að einhvers staðar
nærri séu stórar torfur af háhyrn-
ingum? Er það ástæðan fyrir þvi
að dýrin virðast svona hrædd?
Seinni hluta dags rekumst við á
stóran hóp háhyrninga. Gúmmi-
báturinn er settur á flot, og
eltingaleikurinn hefst. t hópnum
eru stórt karldýr, um 30 feta
langt, kvendýr, sem er næstum
eins stórt, en með minni sporð, og
átta miðlungsstór kvendýr. Einn-
ig eru sex eða átta ungar með i
förinni.
Það er greinilegt, að i hverjum
hóp er aðeins eitt karldýr og það
er fyrirliðinn. Hin karldýrin hafa
annað hvort verið drepin eða ver-
ið gerð útlæg. Hvalur sem er út-
lægur gerr úr flokknum, hefur
ekki mikla lifsmöguleika sérstak-
lega hvað varðar fæðuöflun.
Stórkostleg veiðiferð
Til að byrja með virðast
hvalirnir öruggir með sig. Þeir
kafa þriðju eða fjórðu hverja
minútu og koma siðan aftur upp
fleiri hundruð metra i burtu.
Venjulega væri þetta nóg til þess
að hrista af sér þá sem elta, en
gúmmibáturinn gengur 20 hnúta,
og sjórinn er eins og spegill. Um
leið og hvalurinn kemur úr kafinu
heyrir hann suðið i vél gúmbáts-
ins rétt hjá sér. Bráðlega breyta
þeir um aðferð. Þeir koma upp á
yfirborðið aðra eða þriðju hverja
minútu og setja siðan á fulla ferð.
En við fylgjum fast á eftir.
Hvalirnir virðast finna það
greinilega, að nú er kominn timi
til að gera eitthvað sniðugt: Þeir
taka 90 gráðu beygju til vinstri og
siöan til hægri. Þvi næst snúast
þeir 180 gráður og spila út tromp-
inu: Karldýrið reynir að vekja á
sér athygli með þvi að stökkva af
og til upp úr sjónum. Stærsta
kvendýrið fylgir honum.
Tilgangurinn er augljós, sem
sagt að láta bátinn elta á meðan
flokkurinn syndir i öfuga átt og
reynir að komast undan. Þegar
gúmmibáturinn er kominn alveg
að karldýrinu, stingur það sér
skyndilega. Hann syndir siðan i
kafi beint i átt til hinna eftir hljóð-
um þeirra^sem hann heyrir. Viö
fylgjumst með þessu öllu frá
„Calypso” og skyndilega sjáum
við honum skjóta upp i miðjum
hópnum, greinilega stoltum yfir
þessari velheppnuðu undankomu.
Viö gætum vel verið sammála
honum um það, að vel hefði til
tekizt, ef hann hefði ekki álpazt til
að koma úr kafinu rétt við borð-
stokk „Calypso”..
Þessi eltingarleikur hefur
kennt okkur ýmislegt um hegðan
háhyrninganna, auk þess sem við
höfum náð mörgum góðum
myndum. En okkur tekst ekki að
ná foringjanum, þvi að skutullinn
missir marks hvað eftir annað.
óvinurinn
Háhyrningurinn er eini raun-
verulegi óvinur annarra hvala-
tegunda. Arásir sinar gera þeir
ávallt margir saman og gefa
fórnarlambinu enga möguleika,
en ráðast á það úr öllum áttum.
Oft ráðast þeir á unga, en reyna
jafnframt mjög slæglega, að ráð-
ast á móðurina.
Ekki er vitað til þess, að há-
hyrningar hafi ráðizt á menn.
Kafarar hafa uppgötvað það, að
háhyrningar virðast ekki hættu-
legir mönnum, og það undarleg-
asta er, að auðvelt er að temja þá
og þeir geta orðið mjög hændir að
mönnum.
„Tigrisdýr hafsins”
i búri
Ef hafa á dýr i búri, verður að
sýna þvi vissa virðingu og að-
stæður allar verða að vera eins og
bezt verður á kosið.
Fyrsti háhyrningurinn sem
sýndur var i búri, fékk nafnið
Moby Doll. Hún var i sædýrasafni
i Vancouver i Brezku Columbiu
og sagan um það, hvernig hún
hafnaði þar, er æði furðuleg.
Kanadiskur myndhöggvari
fékk árið 1965 þaö verkefni, að
gera mynd af háhyrningi. Hann
fékk leyfi til að drepa eitt dýr,
sem hafa skyldi sem fyrirmynd.
Eftir tveggja mánaða veiðiferð,
tókst honum að skutla háhyrning.
Þegar hann ætlaði að greiða hon-
um náðarskotið, var eitthvað sem
hélt aftur af honum. Hann hætti
við að aflifa hvalinn. Þess i stað
fékk hann skepnuna flutta á Sæ-
dýrasafn, og meðhöndlaði hana
þar með Pencillin.
Hann gaf hvalnum nafnið Moby
Doll, og öllum til undrunar urðu
þau tvö mjög góðir vinir. Moby
Doll öðlaðist brátt frægð, og
margir komu til að sjá hana. Þeg-
ar húsbóndi hennar skrúbbaði á
henni magann, var hin mesta
skemmtun.
Moby Doll gerði háhyrninginn
vinsælan. Sædýrasafnið i Seattle
tryggði sér eitt eintak af tegund-
inni og borgaði fyrir stóra upp-
hæð. Hvalurinn var 23 fet á lengd
og vó um 4 tonn. Til að geta flutt
ferlikið varð að notast við geysi-
stórt net. Fjörutiu stórar oliu-
tunnur voru notaðar sem baujur,
en siðan var hvalurinn dreginn til
Seattle frá Namu, en þar var
hann geymdur til að byrja með.
Hvalurinn var siðan skirður
Namu, og settur i stórt ker i Sæ-
dýrasafninu i Seattle. Þar lifði
hann ekki nema i eitt ár.
Hrifnir af tónlist
Um tiu háhyrningar hafa verið
teknir og settir i sædýrasöfn viðs
vegar i Bandarikjunum og Kan-
ada. Amerikani sem eytt hefur
miklum tima i návist þessara
hvala segir, að þeir séu nánast
mjög hrifnir af mönnum. Það er
einkennandi fyrir ást hvalanna til
sinna tvifættu vina, aðhún er ekki
háö þvi skilyrði, að mennirnir
gefi þeim mat.
Háhyrningarnir kunna einnig
að meta tónlist. Einn af áhöfn
„Calypso” fór kvöld eitt með
gitarinn sinn i sædýrasafnið i Se-
attle, og lék á hann fyrir háhyrn-
ingana sem þar voru. Um leið og
fyrstu hljómarnir heyrðust, þutu
hvalirnir i átt til hljómlista-
mannsins. Það var augljóst að
þeir kunnu að meta tónlistina.
Þeir hlustuðu á konsertinn og
þökkuðu siðan fyrir sig með þvi
að sprauta vatni á gitaristann.
Meöan hvalirnir hlustuðu á tón-
listina útfærðu þeir hreinustu
ballett-listir.
Fyrst eftir að háhyrningarnir
koma i búrin eru þeir eirðarlausir
og styggir, en eftir svolitinn tima
láta þeir klappa sér. Eftir að isinn
hefur verið brotinn, eru engin
vandræði með að umgangast þá
og þeir valda engum erfiðleikum.
Gáfaðri en
höfrungurinn
Háhyrningarnir lifa góðu fjöl-
skyldulifi. Venjulega eiga þeir
aöeins eitt afkvæmi i einu, sem
fær óskipta athygli móöurinnar.
Hún fylgist með honum, gælir við
hann og talar við hann, og verði
hún vör við einhverja hættu legg-
ur hún lif sitt i sölurnar fyrir af-
kvæmið. Háhyrningsmóðir, sem
hafði verið særð til ólifis, notaði
slna siðuslu krafta til að hring-
sóla I kringum ungann sinn til aö
verja hann eins lengi og mögulegt
væri. önnur móðir hélt sig i þrjá
sólarhringa á þeim stað, sem
unginn hennar hafði verið drep-
inn.
Höfrungurinn er þekktur fyrir
gáfur sinar og hæfileika til að
læra. Rannsóknir hafa sýnt, að
háhyrningurinn er miklu gáfaðri
en frændur hans. Hann er um hel-
mingi fljótari að læra. Meðal ann-
ars kom þetta fram, þegar einn af
áhöfn „Calypso” kafaði niður i
tanka, þar sem i voru tveir há-
hyrningar. Har.n gerði margar
tilraunir með dýrin óg viðbrögð
þeirra reyndust hin gáfulegustu.
Mennirnir skilja ekki þýðingu
hljóðanna sem háhyrningurinn
gefur frá sér'. Margir hafa reynt
að þýða þau, en hingað til hefur
þaö ekki borið árangur.
Það er hins vegar skemmtileg
tilhugsun, að ef til vill geta menn
og hvalir skilið hver annan i
framtiðinni.
þýttogendursagt
—hs—