Tíminn - 30.12.1973, Blaðsíða 19

Sunnudagur 30. desember 1973.
TÍMINN
19
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Helgason, Tómas Karlsson.
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aöalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusimi 12323 — aug-
j iýsingasimi 19523. Askriftagjald 360 kr. á mánuði innan lands,
i lausasöiu 22 kr. eintakiö.
Blaðaprent h.f.
Við áramót
Á árinu, sem nú er að liða, hafa skipzt á skin
og skúrir i islenzku þjóðlifi, eins og oftast áður.
Náttúruhamfarirnar i Vestmannaeyjum verða
íslendingum eftirminnilegasti atburður ársins,
þótt tjón af völdum þeirra yrði sem betur fer
minna en óttazt var um skeið. Allar horfur eru
nú á, að Vestmannaeyjar muni aftur skipa
sama mikilvæga sessinn i atvinnulifinu og
áður. Þess mun lengi minnzt, að Vestmanna-
eyingar mættu erfiðleikunum af miklum
manndómi. Þjóðin sýndi einnig mikla sam-
stöðu, þegar verst horfði, eins og samhljóða
ályktun Alþingis um Viðlagasjóðinn bar merki
um. Þess ber að vænta, að þannig bregðist
þjóðin jafnan við, þegar mest reynir á.
Ekki verður annað sagt, en að liðna árið hafi
i heild verið þjóðinni farsælt til lands og sjáv-
ar. Verðlag erlendis var einnig hagstætt
sjávarútveginum og mun afkoma hans hafa
orðið góð á árinu. Hins vegar hefur það orðið
mikið áfall fyrir þjóðarbúið, að verðlag á að-
fluttum vörum hefur hækkað miklu meira en
áður eru dæmi um, og valdið mikilli verðbólgu.
Verðbólguvöxtur hefur þvi orðið meiri hér en
viða annars staðar, þar sem íslendingar verða
að byggja meira á innflutningi en flestar
þjóðir aðrar. Það hefur svo ýtt undir verðbólg-
una, að framkvæmdir hafa verið með mesta
móti, m.a. vegna Vestmannaeyjagossins.
Nú við áramótin blasir svo framundan ný og
mikil verðhækkunaralda vegna þeirrar
ákvörðunar oliuframleiðslulandanna að hækka
hráoliuverðið nú um áramótin úr 5.11 dollara
tunnuna i 11.65 dollara, eða meira en tvöfalda
það. Til samanburðar má geta þess, að fyrir
þremur árum var sambærilegt verð 1.80
dollarar og hefur verðhækkunin siðan orðið
aðallega á þessu ári. Þetta mun valda hér
gifurlegri verðhækkun á oliu næstu mánuðina,
auk mikilla verðhækkana á f jölmörgum öðrum
aðfluttum vörum. Engin von er til þess, að
hliðstæðar hækkanir geti orðið á islenzkum út-
flutningsvörum.
Hér er þvi um mikið vandamál að ræða, sem
vel getur orðið stórum erfiðara viðfangs en
erfiðleikar þeir sem glimt var við á árunum
1967-’68. Þeim erfiðleikum var mætt af þáver-
andi stjórn með stórfelldri kjaraskerðingu og
samdrætti, sem leiddi til mikils atvinnuleysis.
Nú verður að forðast að mæta erfiðleikunum á
þann hátt. En til þess að svo geti orðið, verða
menn að stilla kröfum sinum i hóf, og auka ekki
verðbólguna með þvi,að knýja fram ótimabær-
ar hækkanir. Þetta hafa fulltrúar opinberra
starfsmanna gert sér ljóst, eins og nýir
kaupsamningar þeirra og rikisins eru merki
um.
Þjóðin getur hæglega sigrazt á þeim
erfiðleikum, sem eru framundan, ef hún sýnir
nægan samhug og skilning. Viðbrögð hennar og
Alþingis, þegar Heimaeyjargosið stóð sem
hæst, er gott dæmi um, hvernig ber að mæta
örðugleikum.
Það ætti lika að gera þjóðinni auðveldara að
mæta erfiðleikum, að flestir búa nú við betri
kjör en nokkru sinni áður. Nú skiptir mestu
máli að tryggja það, sem áunnizt hefur en
glata þvi ekki i nýju verðbólguflóði.
ERLENT YFIRLIT
Olíumálin settu
svipinn á 1973
Sadat var öðrum fremur maður ársins
Sadat
HÆGLEGA getur farið svo,
að árið 1973 eigi eftir að verða
talið eitt mesta breytinga- og
byltingaár i sögu 20. aldarinn-
ar. Hér er átt við framleiðslu-
takmörkun oliulandanna og
hinar miklu verðhækkanir,
sem orðið hafa á oliunni, og
enn er ekki séð fyrir endann á.
Þótt takmörkun oliufram-
leiðslunnar reki að vissu leyti
rætur til styrjaldar tsraels og
Arabarikjanna, standa þær
miklu dýpra. Umrædd tak-
mörkun hefði komið til sög-
unnar fyrr en siðar. Orsökin er
hið mikla kapp, sem iðnaðar-
veldin hafa lagt á hagvöxtinn
og þau lifsgæði, sem hann get-
ur veitt. Þetta hefur aukið
eftirspurn eftir orku úr hófi
fram, og hefði þessu haldið
áfram, hefðu oliulindirnar
gengið til þurrðar á skömmum
tima. Oliulöndin hlutu þvi að
neyðast til þess fyrr eða siðar
að takmarka framleiðsluna.
Annars hefði þessi náttúru-
auður þeirra gengið til þurrð-
' ar og þau setið fátæk eftir, en
mörg þeirra búa ekki yfir öðr-
um náttúruauðlindum.
Það má segja um þá breyt-
ingu eða byltingu, sem hér
hefur orðið, að á skammri
stund skipast veður i lofti. Sið-
ustu áratugina hefur velmeg-
un iðnaðarþjóðanna byggzt að
verulegu leyti á þvi að arð-
ræna vanþróuðu löndin með
þvi að greiða óhæfilega lágt
verð fyrir orku þeirra og hrá-
efni, en selja þeim iðnaðar-
vörur dýru verði i staðinn.
Oliubyltingin er að gerbreyta
þessu og er vonandi upphaf að
eðlilegu jafnvægi. Þróunar-
löndin hafa hér komizt á það
spor að selja þennan náttúru-
auð sinn dýru verði. 1 kjölfar
hækkunarinnar á oliuverðinu,
munu fylgja samtök um hækk-
un ýmiss konar hráefna, og
þannig munu þróunarlöndin
reyna að bæta aðstöðu sina
gagnvart iðnaðarveldunum.
Þessi þróun, sem er likleg til
að jafna lifsgæöin, getur i bili
orðið allþungbær fyrir
iðnaðarþjóðirnar. Hagvöxtur-
getur minnkað og lifskjörin
staðnað, jafnvel versnað. En
þegar til lengdar lætur, getur
þetta orðið mjög gagnleg lexia
fyrir þær. Þær þurfa, a.m.k. i
bili, að temja sér meiri sparn-
að og ráðdeild, og þó einkum i
skiptum sinum við móður
náttúru. Það er ekki hægt að
ganga eins hömlulaust á gjafir
hennar og gert hefur verið eft-
ir siðari heimsstyrjöldina.
Annars getur mannkynið búið
við eymd og neyð eftir ótrú-
lega stuttan tima, og þó eink-
um, ef fólksfjölgun eykst með
sama hraða og verið hefur sið-
ustu áratugina. 1 staö þess að
ofmeta þau þægindi, sem
tæknin getur veitt, verða
menn að læra að meta önnur
mikilsverðari lifsgæði, eins og
hreint og hollt umhverfi og
óskemmda náttúru.
AÐ SJÁLFSÖGÐU getur
enginn fullyrt á þessum tima-
mótum, hvaða breytingum
oliubyltingin á eftir að valda.
Hitt er ótvirætt, að verði rétt
haldið á málum af iðnaðar-
þjóðunum, eiga áhrif hennar
eftir að geta orðið til góös, þótt
vissir efnahagsorðugleikar
fylgi henni um sinn. Hún á að.
geta orðið upphaf að réttlátari
tekjuskiptingu milli þeirra
þjóða, sem nú skiptast i rikar
þjóðir og fátækar, en þá þarf
einnig að koma til nýtt alþjóð-
legt samstarf, sem stuðlar að
þvi að tryggja þetta. Hún á að
geta kennt hinum eyðslusömu
ráðdeild og sparnað og hvatt
til skynsamlegri nytja
náttúrugæða og aukinnar
náttúruverndar. Þetta getur
þó þvi aðeins orðið, að
iðnaðarþjóðirnar læri af þeim
reynsluskóla, sem þær eru nú
settar i.
MESTI stjórnmálaviðburð-
ur ársins er án efa styrjöldin
milli Israelsmanna og Araba
og sú friðarráðstefna, sem
hefur fylgt i kjölfarið. Horfur
eru nú betri á þvi en nokkru
sinni fyrr, að samkomulag
geti náðst i þessari miklu
deilu, sem hefur ógnað heims-
friðnum meira en nokkur önn-
ur um langt skeið. Vegna
þeirra rökstuddu vona, að
þessi hættulega deila sé loks
að leysast, eru friðarhorfur i
heiminum nú meiri og betri en
þær hafa nokkru sinni verið
siðan siðari heimsstyrjöldinni
lauk. Ef þessi deila leysist,
verður það fyrst og fremst að
þakka aukinni og bættri sam-
vinnu risaveldanna tveggja,
sem veita friðarráðstefnunnni
i Genf forstöðu. Batnandi
sambúð risaveldanna kom
glöggt i ljós, þegar Breshneff
endurgalt heimsókn Nixons til.
Moskvu á fyrra ári, og heim-
sótti Bandarikin i júnimánuði
siðastliðnum. Þá voru undir-
ritaðir margir samningar,
sem munu stuðla að aukinni
samvinnu þessara rikja.
Batnandi sambúö risaveld-
anna getur verið Islendingum
sérstakt fagnaðarefni, þar eð
hún dregur úr striðshættu á
þvi svæði, þar sem tsland er.
Það styður þær vonir, að brátt
geti lslendingar búið einir i
landi sinu.
MÖRGUM kann aö þykja
það undarlegt, að meðan sam-
búð Bandarikjanna og Sovét-
rikjanna hefur batnað, hefur
vi/zt sem sambuð Bandarikj-
anna og Vestur-Evrópu yrði
stirðari. Þetta á sér þó aug-
Ijósa skýringu. Sambúö
Bandarikjanna og Vestur-
Evrópu var náin meðan hætt-
an af Sovétrikjunum var talin
mest, en siöan hún fór að
minnka, hafa bæði Banda-
rikjamenn og Vestur-Evrópu-
menn talið sér leyfilegt að
vera meira ósammála en áður
um ýmis atriði. En þetta er
áreiðanlega ekki eins alvar-
legt og margir virðast halda.
Hin ósýnilegu bönd frændsemi
og menningar milli Banda-
rikjanna og Vestur-Evrópu
eru svo sterk, að þau munu
halda, þegar á reynir. Breyttir
timar krefjast breyttra starfs-
hátta, og þetta gildir ekki sizt
um samvinnu Bandarikjanna
og Vestur-Evrópu. Það er t.d.
óeðlilegt, að Vestur-Evrópu-
menn krefjist þess af Banda-
rikjamönnum, aö þeir hafi
fjölmennan her i Vestur-
Evrópu, enda vex þeirri stefnu
óðum fylgi i Bandarikjunum,
að þeir kalli þennan her heim.
Nýr timi krefst þess, að
varnarsamstarf verði leyst
með öðrum hætti en erlendum
herstöðvum. Þetta þarf Var-
sjárbandalagið einnig að
skilja, og þvi eiga hinar rúss-
nesku hersveitir að hverfa frá
Austur-Þýzkalandi, Tékkó-
slóvakiu, Ungverjalandi og
Fóllandi.
EIGI að nefna nokkuð eitt,
sem hefur verið sameiginlegt
éinkenni ársins 1973 hjá öllum
þjóðum, verður það sennilega
það, að verðbólga hefur aldrei
verið meiri siðan siðari
heimsstyrjöldinni lauk. Hvar-
vetna hefur hún orðiö miklu
meiri en sérfræðingar spáðu
fyrirfram. Þannig hefur verð-
lag hækkað þrisvar sinnum
meira i Bandarikjunum á ár-
inu 1973 en sérfræðingar
stjórnarinnar spáðu um sið-
ustu áramót. Verðlagið hefur
hækkað þar um 9%, en spá-
dómar hljóöuðu upp á 3%. A
áratugnum l961-’70 varð árleg
verðhækkun i Bandarikjunum
til jafnaðar rúm 2%. Svipaðar
tölur má nefna frá flestum
öðrum löndum, að þvi við-
bættu, aö veröhækkanir hafa
viðast orðið miklu meiri en i
Bandarikjunum.
Eigi að nefna einhvern
mann sérstaklega mann árs-
ins 1973, veröur það sennilega
Sadat Egyptalandsforseti.
Hann er i senn helzti hvata-
maður oliubyltingarinnar og
upphafsmaður styrjaldarinn-
ar milli Araba og Israels-
manna, sem hefur leitt til
friðarráðstefnunnar i Genf.
Þ.Þ.
Þ.Þ.