Tíminn - 30.12.1973, Blaðsíða 29

Sunnudagur :10. desember 1973. TÍMINN 29
stöð verði mun ódýrara en jafnvel
frá stærstu vatnsaflsorkuverum.
Með Kröfluvirkjun skapast veru-
leg aukning orku á Norðurlandi.
Auk þess er ráðgert að leggja
tengilinu, áður en langt um liður,
frá Kröflustöð til Austurlands,
þar sem að vitað er að afl i Lagar-
fossvirkjun verður mjög fljótlega
fullnotaðeftir að stöðin hefur ver-
ið tekin i notkun að ári liðnu.
Auk þessara virkjana er nú
unnið að viðáttumiklum
virkjunarrannsóknum. Á Norður-
landi eru t.d. rannsakaðir
virkjunarmöguleikar i Blöndu i
Húnavatnssýslu og i Jökulsá
eystri i Skagafirði.
Raforkuframkvæmdirnar og
áætlanir um frekari rafvæðingu
eru nauðsynlegar fyrir framtið
iðnaðar i landinu og uppbyggingu
islenzkra atvinnuvega. bar að
auki er mikilvægt fyrir okkur að
hagnýta sem mest raforku og
heittvatn, þar sem hitaveituskil-
yröi eru, til húsahitunar, til þess
að spara okkur oliukaup. betta á
ekki aðeins við i dag vegna oliu-
kreppunnar, heldur er notkun
innlendra orkugjafa til húsa-
hitunar mikilvæg og góð fjárfest-
ing frá þjóðhagslegu sjónarmiði.
Leggur rikisstjórnin þvi sérstaka
áherzlu á það nú, að örva hita-
veituframkvæmdir og frekari
nýtingu raforku bæði til húsa-
hitunar og iðnaðar.
Verzlun
Athuganir á veltubreytingum i
verzlunargreinum benda til þess,
að umsvif i heildverzlun hafi auk-
izt um 7-8% að magni árinu 1973
og að smásala hafi aukizt um
6-7% að magni á árinu. Einnig
virðist vera um nokkra magn-
aukningu að ræöa i þeim verzl-
unargreinum, þar sem saman fer
heildsala og smásala, þ.e. i oliu-,
byggingavöru- og bflaverzlun, og
virðist aukningin mest i bygg-
ingavöruverzlun.
Innflutningur
Fram yfir mitt ár var búizt við
fremur takmarkaðri magnaukn-
ingu hins almenna vöruinnflutn-
ings á þessu ári, en hins vegar var
spáð talsverðri hækkun innflutn-
ingsverðlags. 1 reynd hefur inn-
flutningurinn aukizt mjög veru-
lega á siðari hluta árs, og eru nú
horfur á, að almennur vöruinn-
flutningur aukist á árinu um 8-9%
að magni og upp undir 40% að
verðmæti og verði yfir 22.000
millj. kr. f.o.b. Innflutningsverð-
lag hefur hækkað mjög verulega
á þessu ári, bæði af völdum al-
mennra verðhækkana i helstu
viðskiptalöndum og gengis-
breytinga Evrópumynta gagn-
vart krónunni. Aætlað er, að inn-
flutningsverðlag hækki að meðal-
tali á árinu um rúmlega 12% i er-
lendri mynt, en um 25-26% i krón-
um. Aukning hins sérstaka vöru-
innflutnings verður mjög veruleg
á þessu ári, aðallega vegna mik-
illa fiskiskipakaupa erlendis frá
svo og vegna húsainnflutnings
Viblagasjóðs, en einnig er um að
ræða verulega aukningu
rekstrarvöru til Isal. Áætlað er,
að sérstakri innflutningurinn
aukist um 168% að verðmæti og
nemi um 7.500 m. kr. f.o.b., en
samkvæmt þvi gæti f.o.b. verð-
mæti heildarvöruinnflutningsins
numið um 29.500 m. kr. á árinu
1973.
Útflutningur
Horfur eru nú á, að verðmæti
vöruútflutningsins verði um 49%
meira i ár en i fyrra. bessi mikla
aukning i krónutölu byggist aðal-
lega á miklum verðhækkunum út-
flutningsvöru, en gert er ráö fyrir
að heildarverðhækkun útflutnings
verði um 42%. Útflutningsverð-
hækkun er mest á sjávarvörum
eða um 51 1/2%.
t heild má búast við, að útflutn-
ingsframleiðslan aukist að magni
um 12% á þessu ári, en vegna
mikillar birgðaminnkunar út-
flutningsvöru á s.l. ári verði
aukning vöruútflutningsins
nokkru minni eða 5-5 1/2% að
magni og um 49% að verðmæti og
nemi nálægt 24.900 m. kr. f.o.b. á
árinu 1973.
Viðskiptajöfnuður —
greiðslujöfnuður
Ætla má, að vöruskiptajöfnuð-
ur verði óhagstæður á árinu um
nálægt 4.600 m.kr., en hins vegar
er gert ráð fyrir hagstæðum
þjónustujöfnuði um e.t.v. 400
millj. kr., þannig að viðskipta-
jöfnuðurinn yrði samkvæmt þvi
óhagstæður um 4.200 m.kr. Hins
vegar mun viðskiptahallinn meir
en jafnaður vegna mikils fjár-
magnsinnstreymis, en þar gætir
mest erlendra lána til langs tima
til fjármögnunar skipakaupa og
erlendra framlaga vegna
náttúruham faranna i Vest-
mannaeyjum. Má þvi búast viö
jákvæðum greiðslujöfnuði um eða
yfir 1.000 m.kr. Gjaldeyrisvara-
sjóðurinn heldur þvi áfram að
aukast.
Framkvæmdir
Verklegar framkvæmdir munu
sjaldan eða e.t.v. aldrei hafa ver-
ið meiri en árið 1973. Blasa þær
við á nær öllum sviðum og um
land allt. Má t.d. nefna skóla-
byggingar, vegagerð, hafnarbæt-
ur, ibúðabyggingar, flugvelli og
margt fleira. bessar fram-
kvæmdir hafa stuðlað að velmeg-
un og blómlegu athafnalifi um allt
land. Atvinnuleysisskráning nam
að meðaltali 0,5% af mannaflan-
um 1973, og er hæpið að i þvi efni
verði komizt neðar. Hinu er ekki
að leyna, að þessar miklu fram-
kvæmir hafa ýtt undir þenslu-
ástand, sem á sumum sviðum
hefur verið helzt til mikið.
Þróun kaupmáttar
Tekjur launþega á árinu réðust
fyrst og fremst af hinni almennu
grunnkaupshækkun i marz s.l. og
af hækkun verðlagsbóta á laun
eftir þeim reglum, sem um þær
hafa gilt á hverjum tima. Nú er
áætlað, að kauptaxtar launþega
hækki um 23-24% að meðaltali
milli áranna 1972 og 1973, en tekj-
ur sjómanna hafa hækkað nokkru
meira vegna hækkana fiskverðs,
þrátt fyrir rýrnandi afla á þrosk-
veiðum. 1 heild má gera ráð fyrir,
að brúttótekjur einstaklinga
hækki um 29% á árinu 1973 að
meðtalinni fólksfjölgun og ráö-
stöfunartekjur heimilanna um
28%. Miðað við siöustu áætlanir
um verðtag einkaneyzlu felur
þetta i sér nálægt 4% kaup-
máttaraukningu á árinu 1973, en
einkaneyzla mun sennilega hafa
aukizt heldur meira, eða um 6%.
A árunum 1971, 1972 og 1973 hefur
kaupmáttur ráðstöfunartekna
heimilanna i heild aukizt um 35%,
en á sama tima hefur raunveru-
leg aukning þjóðartekna numið
um 28%. bessi aukning kemur i
kjölfar 15% aukningar kaupmátt-
ar ráðstöfunartekna árið 1970.
Ekkert samfellt fjögurra ára
timabil siðasta aldarfjórðung
hefur skilað meiri, almennri
aukningu kaupmáttar.
Gengismál
1 stefnuræðu minni á Alþingi i
haust gerði ég allitarlega grein
fyrir þróun gengismála. Hef ég
ekki nú neinu þar við að bæta.
Birti ég þvi hér á eftir það, er ég
þá sagði:
,,Um miðjan febrúar tilkynnti
Bandarikjastjórn, að gengi
dollarans yrði lækkað um 10%.
bessari gengisbreytingu fylgdu
viðtækar gengisbreytingar i
heiminum, sem voru tslendingum
óhagstæðar og áhrif þeirra á
greiðslujöfnuð okkar, að öðru
óbreyttu, sams konar og þeirra
gengisbreytinga, sem urðu i árs-
lok 1971 — þ.e. hækkun á verði
helztu innflutningsmynta, en
lækkun þeirrar myntar — dollar-
ans — er þyngst vegur i gjald-
eyristekjunum. Með tilliti til
þessa og þeirrar óvissu, sem rikti
i efnahagsmálum á þessum tima
bæði vegna eldgossins á Heimaey
og ört hækkandi innflutnings-
verðlags, þótti ekki annað fært,
en að gengi krónunnar fylgdi
gengi dollars og kom þessi breyt-
ing til framkvæmda 15. febrúar.
Gengi krónunnar fylgdi siðan
gengi dollars fram til 30. april
1973.
t lok fyrsta ársfjórðungs 1973
varð ljóst, að sú mikla hækkun á
hráefnum matvælaiðnaðar á
heimsmarkaði, sem vart varð
undir lok ársins 1972, myndi halda
áfram fram eftir árinu 1973 og
valda verulegri hækkun á öllum
helztu útflutningsafurðum
sjávarútvegs umfram það, sem
við hafði verið búizt, þegar
ákvörðun var tekin um að fylgja
gengi dollars um miðjan febrúar.
Sérstaklega tók að gæta örra
verðhækkana á frystum fiski á
Bandarikjamarkaði. bessi hækk-
un bætti i senn horfur um afkomu
sjávarútvegs og greiðslujöfnuð
þjóðarbúsins gagnvart útlöndum.
Á móti þessum breytingum til
batnaðar á afkomu sjávarútvegs
komu að nokkru kostnaðar-
hækkanir heima fyrir. 1 kjölfar
12-13% hækkunar kaupgjalds 1.
marz 1973 var útlit fyrir allt að 8%
hækkun 1. júni 1973 vegna verð-
lagsuppbóta á laun. Jafnframt
gætti vaxandi eftirspurnar á
flestum sviðum innanlands ekki
sizt á húsnæðis- og bygginga-
markaðinum og áttu afleiðingar
jarðeldsins i Vestmannaeyjum
nokkurn þátt i þvi. Við þessar að-
stæður var eðlilegt, að gengis-
skráning krónunnar kæmi til
endurskoðunar. Rikisstjórnin
féllst á tillögu bankastjórnar
Seðlabankans, sem studd var at-
hugunum hagrannsóknardeildar
Framkvæmdastofnunar rikisins,
aö rétt væri að nota það svigrúm,
sem hækkun útflutningsverðlags
veitti, til þess að hækka gengi
krónunnar um 6%, þann 30. april
1973, og hamla þannig gegn verð-
bólgunni. Samtimis var ákveðið
að gripa til hliðarráðstafana til
þess að hvetja til sparnaðar og
draga úr peningaþenslu með 2-3%
hækkun vaxta og aukningu inn-
lánsbindingar i Seðlabankanum
úr 20% i 21% af innstæðum, auk
þess sem sett voru bráðabirgða-
lög um 2% niðurfærslu verðlags
strax I kjölfar gengishækkunar-
innar. 1 mai hélt gengi dollarans
'áfram að lækka á erlendum
gjaldeyrismarkaði, þannig að
nokkur hluti gengishækkunar
krónunnar eyddist. Hinn 14. júni
s.l. voru siðan sett bráðabirgða-
lög, sem heimiluðu skráningu
gengis islenzku krónunnar ofan
við hið leyfða 2 1/4% frávik frá
stofngengi. Markaðsgengi krón-
unnar var siðan hækkað smám
saman samkvæmt þessari heim-
ild gagnvart dollar. Fram til
ágústloka voru þessar hækkanir
miðaðar við það, að lækkun á .
gengi dollars heföi ekki i för með
sér lækkun á gengi krónunnar
miðaö við mikilvægi hinna ýmsu
mynttegunda i útflutnings-
tekjum. begar leið á sumariö,
varö ljóst, aö hin hagstæöa þróun
útflutningsverðlags — ekki sizt á
frystum fiskafuröum i Bandarikj-
unum — héldi enn áfram og færði
sjávarútveginum verulegan
tekjuauka umfram fyrri spár.
bessi þróun haföi einnig hagstæð
áhrif á viöskiptajöfnuöinn þrátt
fyrir ört hækkandi innflutnings-
verðlag og aukinn innflutning. I
septemberbyrjun var talin
ástæða til að láta þessa þróun
hafa áhrif á markaðsgengi krón-
unnar, og var það hækkaö þann
13. september um 3,6% gagnvart
öllum myntum. Tilgangur
þessarar breytingar var að draga
úr áhrifum gengisbreytinga og
verðbreytipga erlendis á
verölagsþrounina hér á landi.
Með gengishækkun þeirri, sem
framkvæmd hefur verið á árinu
1973 og hliðarráðstöfunum þeim,
sem henni hafa fylgt, er farið inn
á nýjar brautir i stjórn efnahags-
mála. Gengi krónunnar hefur
ekki verið hækkað i næstum hálfa
öld þar til i ár. Gengishækkunin i
ár felur i sér tilraun til þess að
dreifa ávinningum af óvæntum
útflutningstekjum að nokkru leyti
i formi lækkaðs verðlags og þar
með hækkaðra rauntekna i staö
þess að láta aukningu útflutnings-
tekna — sem stundum getur
reynzt skammvinn — dreifast um
allt hagkerfið með hækkun pen-
ingatekna og verðlags. Jafnframt
er aö sjálfsögðu ljóst, að gengis-
hækkunin veldurnokkrum öröug-
leikum hjá þeim greinum útflutn-
ingsframleiðslu, sem ekki hafa
notið erlendra verðhækkana til
jafns við sjávarútveg. Hér er i
reynd um þann almenna vanda að
ræða, að tryggja farsælt jafnvægi
milli hinna hefðbundnu útflutn-
ingsgreina, sem eru háðar mikl-
um sveiflum i árferði, og nýrra
útflutningsgreina, sem eiga að
geta fært okkur aukinn stööug-
leika útflutnings. Verður þvi að
leita allra skynsamlegra ráða til
þess að mæta þessum vanda eins
og hann birtist nú”.
Gengishækkun krónunnar yfir
árið mjih beinlinis hafa valdið
þvi, að verðlag i landinu er 4%
lægra en ella, en til viðbótar
koma óbein og afleidd áhrif.
Vafalaust má og telja, að gengis-
hækkunin og hækkun innláns-
vaxta eigi sinn þátt I þeirri spari-
fjáraukningu, sem orðið hefur.
Ilorfur i
efnahagsmálum
Eins og endranær er erfitt að
meta með vissu grundvallarskil-
yrði efnahagsmála á næsta ári,
t.d. rikir veruleg óvissa um þróun
matvælaverðs á heimsmarkaði á
næsta ári. Flestir virðast þó búast
við, að hið geysiháa matvæla-
verðlag, sem nú rikir i veröldinni
muni fremur lækka en hækka,
þegar kemur fram á næsta ár, þó
að enn sjáist þess fá merki. En
sizt mun það ofsagt, að óvissan i
ýmsum efnum sé nú meiri en oft-
ast áður. Veldur ástandið i oliu-
málunum þar miklu um. Engu að
siöur virðist ástæða til að vona, að
hið hagstæða verðlag á helztu
þorskafuröum haldist fram eftir
næsta ári. Aflahorfur eru ekki
sérlega bjartar, að þvi er þorsk-
aflann varðar, en útfærsla land-
helginnar og aukinn og bættur
skipastóll færir okkur vonandi
einhverja aflaaukningu á næsta
ári. A næsta ári ættu þvi að vera
forsendur til aukningar þjóðar-
framleiðslu og tekna um 4-5%, og
er þá ekki gert ráð fyrir, að oliu-
skorturinn, sem nú vofir yfir
heiminum, valdi neinum umtals-
verðum truflunum i framleiðslu-
kerfi okkar. Ekki verður séð, að
von sé á viðskiptakjarabót á
næsta ári. bvert á móti sýnist nú
liklegast, að viðskiptakjör okkar
út á við muni versna vegna fyrir-
sjáanlegra geysilegra hækkana á
oliuverði á næstu mánuðum.
Ýmsar aðrar mikilvægar fram-
leiðsluvörur hækka og ört i verði
nú. bessar horfur ásamt hinni öru
verðbólguþróun innanlands á sið-
ustu mánuðum geta stefnt hvoru
tveggja i hættu, þegar fram i sæk-
ir, greiðslujöfnuði og sam-
keppnisstöðu útflutnings og ann-
arra greina, sem mæta erlendri
samkeppni. bað er augljóst mál,
að brýn þörf er á þvi, að halda
verðlags- og kostnaðarþróuninni
innanlands i skefjum, til þess að
atvinnuvegir okkar standist sam-
keppni við önnur lönd. Hinir al-
mennu kjarasamningar, sem nú
standa yfir, ráða miklu um það,
hversu' til tekst i þessu efni á
komandi ári.
Mikil kaupmáttaraukning á
siðustu árum ætti að vera góð
undirstaða hófstillingar við
kjaraákvarðanir i þetta sinn.
Eins virðist sérstök ástæða til að
fara með fyllstu gát við kaup-
gjaldsákvarðanir fyrir næsta ár
vegna þeirrar viðskiptakjara-
skerðingar, sem þjóðarbúið i
heild hlýtur að þola á næstunni