Tíminn - 30.12.1973, Blaðsíða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur :!G. deseinber 1973,

I
1
M
Ólafur Jóhannesson,
f orsætisróðherra:
■
I
I
?m
1
m
ÁRIÐ 1973 hefur verið ár
mikilla og örlagarikra
atburða bæði á innlend-
um og erlendum vett-
vangi. Af innlendum at-
burðum ársins eru mér
efst i hug eldgosið i
Heimaey, landhelgis-
deilan við Breta og
bráðabirgðalausn henn-
ar, viðræðurnar um
endurskoðun varnar-
samningsins, hin öra
efnahagsþróun og vax-
andi velmegun i landinu,
og heimsóknir margra
erlendra gesta, sem
bera þvi vitni, að hin öra
! þróun samgöngutækni
hefur fært ísland úr
einangrun i þjóðbraut.
Af erlendum málefnum ársins
1973, má m.a. nefna „frið” i Viet-
Nam, þótt enn kraumi þar undir,
átök Araba og tsraelsmanna og
beitingu oliuvopnsins með vax-
andi áhrifum um allan heim,
lokastörf hafsbotnsnefndar Sam-
einuðu þjóðanna og upphaf haf-
réttarráðstefnu S.þ. i New York 3.
desember, samþykkt auðlindatil-
lögu Islands á vettvangi Samein-
uðu þjóðanna, og þiðuna i kalda
striðinu, m.a. vegna gagn-
kvæmra heimsókna forystu-
manna stórveldanna, undirbún-
ings öryggisráðstefnu Evrópu i
Helsingfors og Genf, Vinarráð-
stefnunnar og hugmyndir um
gagnkvæman samdrátt á her-
styrk NATO og Varsjárbanda-
lagsins.
1 þvi, sem hér fer á eftir, verður
fyrstog fremst fjallað um innlend
málefni.
Eldgosið i
Vestmannaeyjum
Eldgosið i Heimaey, sem hófst
aðfaranótt 23. janúar, er flestum
tslendingum enn i fersku minni,
þótt myndin af þeim snögga og
óvænta atburði sé vafalaust skýr-
ust i hugum Vestmannaeyinga
sjálfra. Eldsúlurnar stóðu mán-
uðum saman upp úr jörðunni og
gosinu lauk ekki fyrr en i lok júni.
öskufall og hraunrennsli var
mjög mikið fyrstu vikurnar og i
byrjun april var mikill hluti
bæjarins þakinn öskulagi og
nærri þriðjungur hans kominn
undir hraun.
Ég minnist þess.að ég var ný-
lagstur til svefns á Blönduósi,
þegar ég var vakinn upp milli
klukkan 2 og 3 um nóttina og mér
tilkynnt hin geigvænlegu tiðindi
um eldgosið. Lagði ég þá þegar af
stað til Reykjavikur og ók suður
um nóttina en fylgdist með at-
burðinum i útvarpinu.
Hin giftusamlega björgun allra
ibúa Vestmannaeyja á einni nóttu
er likust þvi sem kraftaverk hafi
gerzt. Fór þar saman mikil gæfa i
þessum hörmungum, ötul fram-
ganga Vestmannaeyinga sjálfra
og þó einkum skipshafna báta-
flotans, sem án tafar tóku til við
fólksflutningana til lands, svo og
starf almannavarnaráðs.
Enda þótt náttúruhamfarirnar
hafi valdið gifurlegri röskun á
högum og kjörum Vestmannaey-
inga og haft veruleg áhrif á
þjóðarbúið, verður seint fullþakk-
að að ekkert manntjón skyldi
verða af þessum snöggu og
óvæntu eldsumbrotum við fjöl-
menna byggð, og undrun sætir
hversu vel hefur tekizt að bæta
aftur úr þeirri röskun, sem varð á
högum og kjörum Vestmannaey-
inga vegna jarðeldanna, þótt enn
sé margt ógert af þvi, sem gera
þarf til endurbóta og endurupp-
byggingar i Vestmannaeyjum.
Rikisstjórnin hélt fund um
neyðarráðstafanir vegna
náttúruhamfaranna þegar að
morgni 23. janúar. Varð hún ein-
huga um, að i þessu máli ætti
þjóðin öll að standa samábyrg og
Islendingar allir skyldu standa
straumaf þeim ráðstöfunum.sem
nauðsynlegar væru til þess að
bjarga og bæta tjónið.
A Alþingi náðist einnig full
samstaða i málinu. Þingkjörin
nefnd allra flokka undirbjó lög-
gjöf um neyðarráðstafanir vegna
jarðeldanna á Heimaey. Voru
lögin samþykkt 7. febrúar. 1 þeim
er mörkuð sú meginstefna rikis-
stjórnarinnar i málinu, að
stofnaður skuli sérstakur sjóður,
„Viðlagasjóður”, sem hafi það
hlutverk meðal annars, að
tryggja hag Vestmannaeyinga og
stuðla að vernd og endurreisn
byggðar þeirra, að greiða kostnað
vegna björgunarstarfs, flutninga
og röskunar á högum vegna elds-
Ólafur Jóhannesson forsætisráðherra.
Eldgosið I Eyjum hófst aðfarauótt 23. janúar og stóð yfir fram f lok júni. Giftusamleg björgun allra
Vestmannaeyinga á einni nóttu verður lengi f minnum höfö.
umbrotanna, að bæta tekjumissi
og eignatjón af völdum eldgossins
og að draga úr áhrifum náttúru-
hamfaranna i Vestmannaeyjum á
afkomu og atvinnulif Vestmanna-
eyinga og þjóðarheildarinnar og
gera hvers konar fjárhagsráð-
stafanir i þvi skyni.
í lögunum eru einnig ákvæði
um tekjuöflun Viðlagasjóðs með
sérstöku viðlagagjaldi. Er gert
ráð fyrir, að heildartekjur Við-
lagasjóðs af viðlagagjaldi framtil
28. febrúar 1974 gætu orðið 2200
millj. króna. Auk þess er gert ráð
fyrir, að i sjóðinn renni
óafturkræf framlög og gjafir, sem
kynnu að berast frá innlendum og
erlendum aðilum.
Af erlendu gjafafé munaði
mest um sameiginlegt framlag
frændþjóðanna á Norðurlönd-
um að upphæð 100 milljónir
danskra króna (1550 milij. is-
lenzkra króna), sem ákveðið var
á fundi Norðurlandaráðs i Osló 21.
febrúar. Auk þess hefur bprizt
verulegt söfnunarfé erlendis frá
bæði til Viðlagasjóðs og Rauða-
kross Islands. Mun sú hjálpfýsi
seint gleymast og er þökkuð af
heilum hug.
Þróun mála vegna náttúru-
hamfaranna i Vestmannaeyjum
hefur sem betur fer orðið farsælli
en bjartsýnustu menn þorðu að
vona I upphafi. Strax I ágústlok og
byrjun september byrjuðu Vest-
mannaeyingar að flytja aftur út I
Eyjar. Hefur nú þegar um
helmingur Eyjarbúa flutzt aftur
heim. Hreinsun bæjarins og við-
gerðarstarf hefur einnig gengið
með undraverðum hraða. Má
gera ráð fyrir, að á komandi ver-
tið verði flestir Eyjabátar gerðir
út frá Vestmannaeyjum.
Landhelgismálið
Mikil tiðindi og stór gerðust I
landhelgismálinu á árinu. Má þar
fyrst telja þau ótiðindi, að
Alþjóðadómstóllinn i Haag úr-
skurðaði sjálfum sér, 2. febrúar
s.l„ lögsögu I deilumálum ts-
lendinga við Breta og Vestur-
Þjóöverja, þrátt fyrir mótmæli
okkar og yfirlýsingar um, að við
teldum hann óbæran til að dæma i
þessu llfshagsmunamáli og að
við teldum samningana frá 1961
ekki lengur i gildi. Greiddu 14
dómarar atkvæði með þessum
úrskurði en 1 á móti.
Þá var eigi siður fráleitt, að
dómurinn skyldi hinn 12. júli s.l.
endurnýja með 11 atkvæðum
gegn 3 bráðabirgðaúrskurð sinn
frá 17. ágúst 1972 um að heimila
Bretum að veiða 170 þúsund tonn
á Islandsmiðum, en Vestur-Þjóð-
verjum 119 þúsund tonn og leggja
til við okkur að verja landhelgina
aðeins að 12 milum.
Þessi óraunhæfi úrskitrður
dómsins spillti mjög fyrir öllum
samningaviðræðum i málinu við
Breta og Vestur-Þjóðverja. Eigi
að siður lagði rikisstjórnin -6ig
fram um að reyna að ná bráða-
birgðasamkomulagi við þessi
riki, lengi án árangurs, þrátt fyrir
marga viðræðufundi. Einn slikur
samningafundur var haldinnn hér
i Reykjavik i mai-byrjun. Lögðu
þar báðir aðilar fram tillögur til