Tíminn - 14.07.1974, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 14. júll 1974.
Sunnudagur 14. júli 1974.
Á FERÐ
UM
ÞING
ARIÐ
1836
í fórum danskrar konu,
dr. rer. pol. M. Rehder,
varðveittist ofurlitið
handskrifað kver, sem
eiginlega er dagbók
manns, er var á ferð á
Islandi sumarið 1836, á-
samt félögum sinum
tveim. Þessir ferðafé-
lagar voru Móritz W. Bi-
ering kaupmaður, P.
Schmidt, ungur sonur
aðaleiganda Flensborg-
arverzlunar og móður-
faðir dr. M.Rehder og
Nic. Lange, höfundur
dagbókarinnar, sem
sendur var til Islands i
þjónustu Flensborgar-
verzlunar.
Aage G. Topsöe-Jen-
sen, sem um skeið var
næstæðsti maður sjó-
hers Dana, tengdasonur
Knuds Zimsens, borgar-
stjóra i Reykjavik, fékk
kverið lánað til afritun-
ar, en Timinn hefur aft-
ur fengið eintak að láni
hjá Hjalta Pálssyni
framkvæmdastjóra.
ÞEGAR allt hafði veriö búið til
ferðar Iögðum við af staö frá
Reykjavik mánudaginn 18. júli
klukkan átta að morgni. Við höfð-
um fylgdarmann, og I lest okkai
voru þrettán hestar, átta reið-
hestar og fimm klyfjahestar o|
farangurinn sex koffort, tjöld
ferðafatnaður og slagkápur.
Sá, sem ætlar að taka sér ferð á
hendur um Island, verður óhjá-
kvæmilega að taka með sér allar
nauðsynjar, þvi að ekkert er að fá
á sveitabæjunum. Við vorum þess
vegna vel búnir að nesti og nauð-
þurftum og höfðum meðferðis
brauð, smjör, ost, kjöt, egg,
svlnslæri, lax, kökur, vin, kaffi,
sykur, pipar, salt, suðutæki, glös,
diska, bolla, hnifa, gaffal, skeið-
ar, borðdúk, skeifur, höffjaðrir,
naglblta, hamra, spil og margt
fleira. Og siðast en ekki slzt dállt-
inn brennivinskút.
Klukkan tólf á hádegi fórum við
I gegn 'um ólafsskarð og fórum
niður i Jósefsdal, þar sem við áð-
um og mötuðumst. Þaðan riðum
við upp á fjöllin, sem eru allhá.
Þar voru fannir hér og þar. Þaðan
gat maður séð langt út á sjó
beggja megin við Gullbringu-
sýslu. Á þessum slóðum er margt
hreindýra, þótt ekki sæjum við
þau.
Við fylgdum þessum slóða, þar
til við komum niður af fjöllunum
klukkan sex um kvöldið, og um
sjöleytið komum við að ferju-
staðnum óseyri og kölluðum þeg-
ar á ferju. Það var stormur af
norðaustri og talsverður öldu-
gangur á ánni, auk þess mikill
straumur I henni. Þegar ferjan
kom, sáum við að ræðararnir
voru gamall maður á sjötugs-
aldri og fimmtán til sextán ára
gömul stúlka.Við tókum klyfjarn-
ar og reiðtygin undir eins af hest-
unum og hlóðum bátinn og siðan
fóru þeir Schmidt og Biering yfir
og tóku með sér sjö hesta. Upp I
hestana var hnýtt, og þannig
syntu þeir yfir ána aftan I bátn-
um. Þar sem vatnið snardýpkaði
við báða bakka, urðu hestarnir að
synda alla leið. Þetta var ellefu
mlnútna sund. Það var
aumkunarvert að heyra, hvernig
hestarnir frýsuðu og blésu, þegar
þeir komu upp úr.
Þegar þeir voru komnir á land,
kom báturinn aftur og sótti mig
og hestana sex sem eftir voru. Ég
komst að raun um, að það var
ekki létt verk að koma hestunum
yfir ána, því að gæta varö þess
nákvæmlega að þeir syntu ekki
hver á annan, einn synti ekki öðr-
um hraðar og taumarnir flæktust
ekki um fætuma á þeim. Allir
stóðust þeir vel þessa raun, nema
einn. Það var hestur fylgdar-
mannsins. Hann gafst upp á sund-
inu og lagðist á hliðina, og það
varð að binda höfuðið á honum
við bátinn, og draga hann þannig
til landsins. Seinna komumst við
að raun um, að það gerist oft, að
hestar drukkni á þessum ferju-
stað.
Þegar við vorum komnir heilu
og höldnu á austurbakkann,
klyfjuöum við hestana á ný, og-ft-
ir hálftima reið komum við á
verzlunarstaðinn Eyarbakka, þar
sem faktorinn, S. Sivertsen tók á
móti okkur af mikilli kurteisi, og
kallaði undir eins á fólk til þess að
taka ofan af hestunum og gæta
þeirra um nóttina. Hann visaði
okkur einnig á prýðilegan stað
rétt viö Ibúðarhúsin, þar sem við
gátum tjaldað. Hófumst við þegar
handa um það, og að, fimm minút-
um liönum var tjaldið risið.
Kvöldmaturinn bragðaðist vel, og
kaffi rann ljúflega niður. Koffort-
unum og reiðtygjunum höfðum
við hlaðið saman umhverfis tjald-
ið til að veita þvl skjól, og nú
breiddum við teppi og lök á jörð-
ina, höfðum sinn hnakkinn hver
fyrir kodda, fórum I slagkápurn-
ar og sofnuðum svo vært, að við
hefðum ekki sofið betur undir
æðardúnssængum.
Þriðjudaginn 19. júli: Morgun-
inn eftir bauð Slvertsen faktor
okkur I kaffi, sem kona hans bar
fram, og að kaffidrykkjunni lok-
inni skoðuðum við höfnina og
kaupstaðinn. Höfnin er, eins og
alkunnugt er, ein versta ef þá
ekki allra versta, höfn landsins.
Skipið lá sem næst innan skotfær-
is frá landi, og viðlika langt frá
lágum skerjum er voru utan við
það. A þeim brotna öldurnar, áð-
ur en þær skella á skipinu. Á flóði
fara þessi sker I kaf. Allur reiða-
búnaður skipsins hafði verið tek-
inn niður og átta gildar festar
voru bundnar I járnhringi, sem
fleygaðir voru niður á klappirnar.
Á þessum festum voru þrjátiu
tunnur, sem vörnuðu þvi, að þær
sykkju og nerust við botn, þar
sem alls staðar var grjót.
Lambertsen skipstjóri sem
þarna var á Karlottu, sendi undir
eins bát I land, ef okkur kynni að
langa út i skipið, en þvi boði
urðum við að hafna, þar sem við
höfðum ráðið ferð upp að Hjálm-
holti þennan dag.
Verzlunarhúsin, sem voru illa á
sig komin, voru spottakorn frá
Ibúðarhúsinu. Þetta voru fjögur
stokkahús, ef það nafn er ekki of
Iburðarmikið. Þegar talað er um
hús, er annað tveggja átt við
byggingar, þar sem menn eða
gripir geta verið I, eða eru hæfar
til þess að geyma I þeim varning.
En verzlunarhúsin eru til hvorugs
hæf. Siðan verzlunarstaðurinn fór
úr eigu konungs hefur þil tæpast
verið tjargað eða nagli verið
rekinn I borð. Krambúðin var lik-
ust dýflissu, sem er að hálfu leyti
neðan jarðar. Fyrir gluggunum,
sem aðeins voru tveir, voru gild-
ar, járnstengur, og sú ljósglæta
sem komst inn á milli þeirra,
gerði krambúðina skuggalega og
óhugnanlega. I stuttu máli sagt:
Allar byggingarnar voru hver
annarri likar — hrörnaðar og að
falli komnar og óhugsandi að við
þær verði gert.
Þegar við höfðum virt nægjan-
lega fyrir okkur þessar dapurlegu
leifar háborgar áfengisins, fórum
við inn I tjald okkar til þess að
matast. Buðum við Sívertsen
faktor til okkar, en hann vildi ekki
annað en eitt gías af vlni og bauð
okkur að matast hjá sér, þar sem
við fengum steikt lambakjöt og
kartöflumauk og gott rauðvin. Að
lokinni máltiðinni kvöddum við
Slvertsen og konu hans, létum
niður I koffort okkar og lögðum á
hestana. Þar eð fylgdarmaður
okkar var ekki kunnugur leiðinni
upp að Hjálmholti, fengum við
hina alþekktu konu, Þuriði
Einarsdóttur formann, til þess að
vfsa okkur til vegar. Hún var i
blárri treyju,buxum, hvitu vesti
og meö pipuhatt.
Við fórum með ströndinni, þar
til viö vorum komnir austur fyrir
Stokkseyrarkirkju. Þar var beygt
til vinstri, og eftir það lá leiðin um
loðnar mýrar, er þó voru greið-
færar, þvl að þurrkatlð hafði ver-
ið lengi að undanförnu. Klukkan
sex um kvöldið komum við að
Hjálmholti, þar sem Páll Melsteð
kammerráð,sýslumaður I Árnes-
sýslu tók sérstaklega alúðlega á
móti okkur.
Bærinn er á dálitlum hóli, og
þar tjölduðum við og fórum siðan
til bæjar og heilsuðum sýslu-
mannsfrúnni og öðrum I fjöl-
skyldunni. Okkur var boðið að
matast um kvöldið, og brátt var
borið fram smurt brauð, líkjör,te
og púns. Sýslumaðurinn bauð
Schmidt að sofa inni I húsinu, eí
hann vildi þekkjast það, en við Bi-
ering höfðumst við I tjaldinu i
slagkápunum.
Miðvikudagurinn 20. júll: Við
fórum snemma á fætur um
morguninn, og okkur brá i brún
er við urðum þess áskynja að all
ir hestarnir voru stroknir. Við
kölluðum á fylgdarmanninn og
atyrtum hann fyrir að gæta
þeirra ekki betur, og nú reið hann
af stað til þess að leita þeirra. Um
hádegisbilið höfðu þeir allir
fundizt.
Það er sérlega fallegt um að lit-
ast i Hjálmholti. Endalausar
mýrar eru út frá bænum, vaxnar
háu og þéttu grasi. í vestri er
Ingólfsfjall og uppi á þvl er fyrsti
landnámsmaðurinn á Islandi
sagður heygður. Við gátum
greinilega séð svonefndan
Ingólfshaug uppi á fjallinu.
Okkur var boðið i kaffi, og inni i
bænum hittumvið Schmidt liggj-
andi I makindum undir sængur-
klæðum á sóffa. Sýslumaðurinn
átti vel valið, snoturlega hirt og
allvænt bókasafn og auðséð var
að það hafði vaxið með hverju
ári. Þarna snæddum við morgun-
verð — soðinn lax og rauðgraut.
Laxinn hafði veiðzt I Hvitá, og var
bæði bragðbetri og feitari en bezti
Mandalslax.
Klukkan hálf-tvö kvöddum við
þessa ágætu fjölskyldu, og
sýslumaðurinn og sonur hans
fylgdu okkur á leið. Var stundum
fariö meðfram Hvftá, sem er
mikiö vantsfall, er kemur með
boðaföllum ofan frá jöklum eða
snæfjöllum. Þess vegna er vatnið
I ánni alveg hvitt. Við komum að
þeim stað, þar sem sýslumaður-
inn hafði laxanet sin. Við drógum
þau upp og fengum einn lax, sem
við gizkuðum á, að væri fjórtán til
sextán pund að þyngd.
A kirkjustaðnum Ólafsvöllum
heimsóttum við prestinn, séra
Guðna Guðmundsson, sem fræg-
ur er fyrir aflsmuni slna. Hann
bauö okkur mjólk og brennivin en
Schmidt bauð honum aftur á móti
vindla. En hans háræruverðug-
heit kunni ekki að blása frá sér
reyknum, svð að það setti að hon-
um hósta og flökurleika. Rétti
hann þá konunni sinni elskulegri
vindilinn. Hún tók brosandi við
honum og sneri við okkur baki.
En það fór eins fyrir henni og
prestinum og þá lagði hún vindil-
inn frá sér.
Sýslumaðurinn bað prestinn að
fylgja okkur á leið, og til þess var
hann undireins fús. Nú riðumvið
greitt yfir sléttlendi, sem var
fjögurra mílna langt og viðlíka
breitt, og héldum að bænum Felli,
sem er við hliðar Vörðufells
(vafalaust á hér að standa Fjall).
Þar kvaddi prestur okkur. Þarna
sáum við þrjár álftir með unga á
Hvítá.
Eftir þriggja klukkutlma reið
komum við að ferjustaðnum
Eyri, þar sem við stigum af baki,
tókum ofan af hestunum, rákum
þá alla að ánni og drifum þá út I
með svipum okkar. Þarna syntu
þeir allir yfir ána, sem ekki var
breiðari en sem svaraði drjúgu
skotfæri. Við fengum okkur
hressingu, helltum sérrýi I staup
og drukkum skál kemmerráðsins
og fólks hans og hann aftur okkar
og bað þess, að við yrðum svo
heppnir að sjá Geysi gjósa. Siðan
sneri hann heim ásamt syni sin-
um, en við bárum farangur okkar
i bátinn og héldum yfir á hinn
bakkann, þar sem við lögðum á
hestana og fengum ferjumanninn
til þess að vlsa okkur leið upp að
Skálholti.
Það er harla litið eftir af þessu
biskupssetri, er eitt sinn var svo
frægt. Því sem tönn tímans hefur
ekki nagað, hafa mennirnir kom-
ið fyrir kattarnef, svo að ekkert
.4
„
% « .

' /XXTT 'KJ
Tjaldað d Eyrarbakka 19. júlí 1836.
TTMINN
21
er eftir I Skálholti af fornri dýrð
eða gömlum gripum, er sýnt
verði, nema eitt altarisklæði, eitt-
hvað af gömlum messuklæðum
biskupa og einn gylltur kaleikur.
sem I eru grópaðir litaðir steinar
sem páfinn i Róm hvað hafa sent i
Skálholt, og frá seinni timum eru
þarna tveir álnarháir koparstjak
ar, sem á er grafið: „Islandske
Compagnie 1659”. Frá sama
tlma er önnur klukkan en hin er
án ártals. Við altarið lyfti leið-
sögumaðurinn okkar upp hlemm:
og sýndi okkur fallegan legsteir
úr marmara á gröf Hannesar
biskups Finnssonar, er bjó siðast
ur biskupa i Skálholti. Kirkjar
sjálf er úr limbri og sæmilega
þokkaleg.
Okkur fannst áhugaverðast við
Skálholt, hversu fallegt er að
horfa þaðan yfir Hvítá og hina
breiðu Þjórsá til Heklu, er gnæf-
ir þrikrýnd með hvitan tind i
fjögurra mílna fjarl. Það gerir
Heklu enn tignarlegri, að hún
stendur ein sér. Loftið var lika
óvenjulega tært þennan dag.
Þegar við horfðum á Heklu var
Schmidt gripinn óumræðilegri
löngum til þess að við gengjum á
fjalliö, tæmdum þar eina sérrý-
flösku og drykkjum skál vina
okkar á þessum fræga stað. En
þegar við hugleiddum, hversu
miklum erfiðleikum sllk fjall-
ganga væri háð og hversu mikil
áhætta fylgdi henni, létum við
okkur nægja að horfa á dýrðina úr
fjögurra milna fjarlægð, þótt
okkur dyldist ekki að það væri
talsvert I munni, ef við hefðum
getað sagt, að við hefðum komizt
upp á hátind Heklu.
Við héldum i noröausturátt og
fórum fram hjá kirkjustaðnum
Torfastöðum og bæjunum Tjörn,
Reykjum, Miklaholti og fleiri, og
klukkan átta til niu um kvöldið
komum við að Geysi og slógum
þar tjöldum á litilli, grænni flöt
milli Geysis og Strokks, um það
bil fimmtlu metra frá þessum
hverum. Hestana sendum við upp
að bænum Haukadal sem er
fjóröung milu frá Geysi.
Það var ólga I Geysi, og sjóð-
andi vatnið bullaði út yfir skálar-
barmana. En þar eð engin merki
sáust þess, að hverinn myndi
gjósa innan tiðar, lögðust við til
hvildar. En oft vöknuðum við þó
við dunur og umbrot niðri I jörð-
inni.
Fimmtudagurinn 21. júll: Um
morguninn var enn hátt I Geysi,
og við fórum þá að Strokki, og er
við höfðum kastað niður i hann
miklu af hnausum og grjóti
heyrðist allt i einu ógurlegt buld-
ur, og i næstu andrá, gubbaði
hverinn upp öllu þvi sem I hann
hafði verið látið. Það þeyttist
talsvert hátt I loft upp. I þessu
gekk á að gizka eina klukku-
stund. Vatnið reis upp eins og
súla, sem var um hundrað fet á
hæð og sex fet I þvermál. Siðan
reikuðum við um hversvæðið og
skoðuðum alla hverina og gufu-
augun , sem liklega hafa verið
tvö hundruð og söfnuðum
steinrunnum leir, grasstráum,
torfusneplum og tunnuböndum. A
einum stað fundum við hatt sem
hlaðið hafði á sig svo miklu af
steinefnum, að hann var orðinn
meira en þumlungur að þykkt og
vóg um átta pund.
Bóndinn i Haukadal Páll Guð
mundsson, sem á landið kringum
Geysi og meira að segja Geysi
sjálfan, kom til okkar um morg-
uninn. Hann sagðist efast um, að
við fengjum að sjá Geysi gjósa I
þetta skipti, þvl að Geysisgos
væru sjaldgæf I þurru veðri. öðru
máli gegnir um Strokk, sem er
örari á gos I þerri en rigningu. En
gysi Geysir á annað borð, gætum
við reitt okkur á, að það yrði eitt-
hvert fallegasta gos, sem hugsazt
gæti, þar sem hann hefði legið
niðri i tiu eða tólf daga. Og um
klukkan tvö eftir hádegi tók vatn-
ið I skál hversins allt I einu að
siga, þá köstuðum við stórum
steinum niður i hann. Eftir það
tók vatnið að hækka á ný, unz út
úr flæddi. Jörðin nötraði undir
fótum okkar með drunum og
dynkjum, likt og skotið væri af
fallbyssum, og siðan kom eitt hið
Framhald á bls. 26
UjCO.

Brúard og brúin, sem tyllt var á dna, þar sem hún steyptist
niður í gjdna.

-tífcá/ffé/
Lffá&tr/axierz..
Skdlholt var ekki reisulegur staður fyrir 140 drum.
Lestin með Heklu þrítyppta í baksýn.