Tíminn - 23.03.1975, Blaðsíða 14

14
TÍMINN
Sunnudagur 23. marz 1975.
GRINDVÍSKUR
LISTAMAÐUR
Kristinn Reyr, skáldiö úr Grindavlkinni.
ORÐIÐ MENNINGARNEYZLA,
sem allt I einu hefur komizt á
flestra varir, mun I hugum
margra landsmanna einkum vera
tengt einu af mörgum sjávar-
þorpum íslands, Grindavík I
Gullbringusýslu. Astæðurnar,
sem til þess liggja, eru öllum svo I
fersku minni, aö þarflaust er aö
rekja þær hér, en aftur á móti
þarf engan aö undra, þótt sllkar
hugsanir leiti á, þegar rætt er við
Kristin Reyr, skáld og rithöfund,
þvi aö hvort tveggja er, að það
var einmitt i sjálfri Grindavik-
inni, sem hann leit fyrst dagsins
ljós og svo hitt, aö Kristinn hefur
lagt stóran hlut af mörkum til
menningarneyzlu islenzku þjóö-
arinnar, og þaö ekki á einu sviöi
listar, heldur þremur aö minnsta
kosti. Maðurinn er nefnilega allt i
senn, skáld, myndlistarmaður og
tónsmiöur.
Sá og heyrði
Ingimund fiðlu .
Aö þvi komum við seinna. En
nú er bezt að snúa sér að verkefn-
inu og byrja þá að sjálfsögðu á þvi
að spyrja:
— Hvernig var menningar-
neyzla Grindvikinga, Kristinn,
þegar þú ferð fyrst aö taka eftir
henni, sem barn?
— Ég heyrði aldrei minnzt á
neyzlu menningar. Fólk neytti
matar og drykkjar, en lifði að ég
held svipuðu menningarlifi og ts-
lendingar á íslandi um og upp úr
fyrri heimsstyrjöld. Staðarhverf-
ið í Grindavík var að visu ekki
fjölmenntum það leyti, innan við
hundrað sálir, en þrátt fyrir fá-
menni og fátækt, var margt haft
um hönd til skemmtunar og fróð-
leiks. Aðvifandi listamenn voru
auðvitað ekki daglegir gestir. Þó
man ég eftir Ingimundi fiðlu.
Hann fékk lánað hús og hélt tón-
leika, inngangurinn kostaði tiu
aura. En mér er enn I minni sú
opinberun að sjá hann og heyra
bregða boga á strengi þeirrar
undarlegu tréausu, sem hann hóf
á loft og undir höku sér. Mamma
sagði, að hljóðfærið góða héti
fiðla.
— Það væri nú gaman að heyra
meira um Ingimund fiðlu, þann
sérstæöa sniliing?
— Ég er varla þess umkominn
að lýsa honum, svo ungur sem ég
var. Man þó, að hann hafði fata-
skipti i hliðarherbergi og kom
fram 1 skartklæðum. Kannski
fyrir okkur börnin sér á parti —
kannski sem liður i prógramm-
inu. Stundum söng hann undir
fiðluleiknum, djúpum rómi —
eins og:
Gott er að búa i Kanada
gullið vex I Kanada.
Gott á Billi
gott á Billi.
Kom i dansinn, min frú.
Hann likti og eftir hljóðum
fugla á fiðluna. Og lækjarnið lék
hann, þótt ég vissi ekki þá, hvað
lækjarniður var. Grindvikingar
verða vist að eilifu án lækjarnið-
ar-neyzlu.Hafa aftur á móti öldu-
nið. Og brimgný.
1 útliti var Ingimundur likur Jó-
hannesi Kjarval, bróður sinum.
Hár maður, nokkur beinastór, en
grannvaxinn. Augnaráðið góðlegt
og allt yfirbragð mannsins hið
ljúfmannlegasta. — Eins og ég
gat um, var ég ungur að árum,
þegar Ingimundur fiðla var á
ferðinni i heimabyggð minni. En
þetta er sú mynd af honum sem
greyptist i barnshugann.
Lifsglatt fólk, þrátt
fyrir fátækt og
likamlegt erfiði
— En ekki hefur Ingimundur
fiðla alltaf verið til þess aö
skemmta ykkur. Sitthvaö munuð
þið hafa gert ykkur til gamans
annað en hlusta á fiðluna hans?
— Já, auðvitað var koma Ingi-
mundar sjaldgæfur viðburður, fá-
gæt hátið. A þessum tima urðu
Staðhverfingar sem aðrir Grind-
vikingar, að búa sem mest að
sinu, svo I menningarlegum efn-
um sem öðru. En fámenni og
erfiðar samgöngur komu þó ekki i
veg fyrir að fólk gerði sér daga-
mun. Og skemmtanalifi var hald-
ið uppi eftir föngum.
A þrettándanum var glæsileg
álfabrenna á hverju ári. Jafnan
haldin úti á Stað, prestsetrinu, og
mjög til hennar vandað. Saumað-
ir álfabúningar handa börnum og
fullorðnum og siðan var dansað i
kringum bálið. En þar á eftir að
Vindheimum.
Ég minnist þess, að dansleikir
voru jafnvel stundum haldnir
heima hjá mér, og þegar ég nú
leiöi augum rústirnar af
bernskuheimili minu, að
Blómsturvöllum, get ég ekki ann-
að en undrazt hvernig dans fólks
komst þar fyrir innan veggja. Afi
minn hafði búið á Vindheimum,
en fluttist þaðan. Þar voru oft
samkomur, og þar var það, sem
Ingimundur fiðla hélt tónleikana
forðum.
— Það hefur auövitaö veriö
leikiö á harmoniku fyrir dansin-
um?
— Já, ýmist á einfalda eða
tvöfalda harmoniku. Foreldrar
minir kunnu með það hljóðfæri að
fara og spiluðu til skiptis, hvildu
hvort annaðmeðan dansinn dun-
aði.
A þessum árum voru þau ekki
komin til sögunnar hin margum-
töluðu kynslóðaskipti, og ég,
barnið, fékk að vera með full-
orðna fólkinu, enda sat ég hug-
fanginn fyrir framan harmonik-
una, þangað til svefn seig á brá.
En það er af dansherrunum að
segja, að þeir dönsuðu allt þangað
til timi var kominn að fara á sjó-
inn. Þá þustu þeir heim i skyndi,
klæddu sig úr sparifötunum i
skinnklæðin, settu fram fleyturn-
ar og reru til fiskjar.
A sunnudögum var farið til
kirkju, austur I Hverfi, klukku-
tima gangur hvora leið að heiman
frá mér. Þab var mikil unun að fá
að standa við orgelið hjá Árna i
Garði,sem þá var kirkjuorganisti
okkar, auk þess sjó
sóknari og aflakló. — Ég vil ekki
segja, að ég hafi tekið mikið eftir
ræðu prestsins, enda heldur
ungur til þeirra hluta, en man
þeim mun betur, þegar við geng-
um á milli góðbúanna eftir
messu, en frændfólk átti ég I
mörgu húsi. Þetta var ævintýri,
og þegar heim var haldið, var ég
hlaðinn pinklum, sem höfðu að
geyma hið margvislegasta góð-
gæti og glaðning handa litlum
kút, frá þvi hjartahlýja fólki.
Nú — húslestrar voru lesnir,
rimur kveðnar á kvöldum og
bækur gengu á milli. En sjón-
leikjum komið upp austur I
Hverfi. Auk þess heimsótti fólk
hvert annað til þess að spjalla
samanog gleðjasthvað með öðru.
Það var ekki á þessu fólki að sjá
eöa heyra að það væri andlega
niðurdrepið, þrátt fyrir mikið
likamlegt erfiði og kröpp kjör
þeirrar tiðar.
Hin daglega önn
— Já, þetta var um „menn-
ingarneyzluna” (ef við leyfum
okkur aö nota þetta mjög svo
óviðfelldna orö, en hvaö um hitt,
gömlu spurninguna aö hafa I sig
og á?
— Aðalbjargræðistimi hvers
árs hófst með vetrarvertiðinni.
Þá komu menn i verið, og fjölg-
aði á hverjum bæ. Ströndin er
brimasöm. Þó var ýtt úr vör og
aflað fiskjar. Ekki var siður að
hafa mat með sér á sjóinn, i hæsta
lagi vatnsflösku. En það vantaði
auðvitað mikið á að dagsverkinu
væri lokið, þótt búið væri að
draga allan þann fisk sem til náð-
ist þann daginn. Eftir var að
berja i land, og þeir sem til
þekkja I Grindavik, vita, að brim-
lending þar var enginn barnaleik-
ur á opnu skipi. Stundum gat orð-
ið ófært á skammri stundu, og þá
var ekki um annað að ræða en að
leita austur meðeða vestur með,
eins og það hét i daglegu tali.
Á lokadaginn, ellefta mai, var
þessum kapitula lifsbaráttunnar
lokið það árið. Ég man, aö viða
hrundu tár, þegar þeir voru
kvaddir, þessir blessaðir drengir,
sem komið höfðu um langan veg i
ársbyrjun til þess að sækja sjóinn
við erfiðar aðstæöur, en héldu nú
til heimahaganna um torleiði,
óbrúaðar ár og fjallvegi. Margir
þeirra komu ár eftir ár.
Þegar vetriöinni var lokið tóku
vorverkin við. Margir höfðu
nokkrar skepnur, þótt byggju i
þurrabúð. Sumir reru á litlum
kænum að vorinu, en verkun vetr-
araflans var þó meginverkefnið.
Flestir höfðu matjurtagarða, og
þeim varð að sinna. Og eldiviðar-
öflunin. Segja má, að unnið væri
að öflun eldiviðar látlaust allt
vorið og sumarið. Þá voru hvorki
kol né olia, heldur var eldsneytið
nær eingöngu þang og mosi.
Þangið var skorið á fjöru, reitt
upp og þurrkað. Mosann — þenn-
an undirstöðugróður i islenzkum
hraunum neyddist fólkið til að
rifa upp, þurrka og reiða heim i
böggum til eldiviðar. Reki var að
visu nokkur, en hann áttu stór-
jarðirnar, þótt bæirnir, sem svo
voru kallaðir nytu þar einnig góðs
af.
Húsbændur leituðu sér atvinnu
utan sveitar á sumrin. Ég heyrði
oft talað um Austfirði sem slika.
Heimavinnan hvildi þvi eingöngu
á konum og börnum. Eiginmenn-
imir komu ekki heim fyrr en siðla
hausts, og þá var lokið öllum hin-
um venjubundnu sumarverkum
heima fyrir svo sem þangskurði
og mosatekju. Og garðávextir
komnir undir þak.
Haustannir voru alltaf nokkrar,
jafnvel sláturtfð, þótt skepnurnar
væru ekki margar. Stundum var
róið til fiskjar á haustin, ef tið
leyfði, en það bjargræði gat orðið
harla stopult.
Þá held ég að upp sé talið flest,
sem tengt var hinni daglegu önn.
En þótt erfiðið væri allt að þvi
linnulaust og fátæktin mikil, þá
var þetta óbugað fólk. Og fundvist
á stundir til skemmtana, sem það
naut i rikum mæli.
Verzlunarstörf.
Verzlunarskóli
og öræfi islands
— Kom þaö ekki svo i þinn hlut
aö taka þátt i öllum þessum störf-
um, sem þú varst aö segja frá?
— Nei, ekki get ég sagt það,
nema að litlu leyti. Á þessum ár-
um var faðir minn formaður á
opnu skipi i Grindavik. En um
þaö leyti voru að koma til sögunn-
ar vélknúin skip, mótorbátarnir,
bæði i Keflavik og Njarðvikum,
og auðvitað hafði hann veður af
þvi. Það varð til þess að við flutt-
úmst frá Grindavik til Keflavikur
og þá var ég enn innan tiu ára
aldurs.
I Keflavik vorum viö svo næstu
árin, unz faðir minn veiktist.
Varö hann að fara á sjúkrahús og
átti þaðan ekki afturkvæmt. Þá
brá móðir min búi þar og fluttist
til Reykjavikur. Ég var þá ný-
fermdur. Grindavik, Keflavik,
Reykjavik, — frá vik til víkur. Sú
varð leiðin.
— Var um nokkra
vinnu að ræða I Reykjavik á þeim
árum fyrir svo ungan dreng?
— A þessum árum þótti það
ákaflega mikil virðing pollum á
minum aldri að komast sem
sendisveinn i verzlun. Mér féll
slikur heiður i skaut, var sendi-
sveinn I meir en hálft ár.
Þá gerðist það, að vinur for-
eldra minna, Gisli, sem lengi
vann i Verzluninni Visi, og marg-
ir kannast við, kom þvi til leiöar,
að ég var tekinn sem afgreiðslu-
maöur inn i það stóra fyrirtæki.
Þar vann ég næstu árin hjá hinum
ágætasta manni, Sigurbirni I Visi,
sem enn er á dögum I hárri elli og
nýtur virðingar allra sem hann
þekkja.
Og ekki aðeins að ég hefði þar
trygga atvinnu. Fyrir tilstuölan
Sigurbjörns komst ég i Verzl-
unarskólann jafnframt þvi að
vinna I VIsi.
— Varstu þar áfram, eftir aö
námi lauk?
— Fyrst i stað, já. En veiktist
af brjósthimnubólgu og varð þvi
Hér eru byggingar góöar og snyrtilega um garöa gengiö. Myndin er tæplega tveggja ára gömul, tekin
voriö 1973.