Tíminn - 06.04.1975, Blaðsíða 15

Sunnudagur 6. aprfl 1975.
TÍMINN
15
STÆRÐ: 825-20/12
825-20/14
900-20/14
1000-20/14
1000-20/16
1100-20/14
1400-24/16
Kr. 22.470
26.850
28.300
34.210
35.630
35.900
52.440
1961 var hæð hamranna vestur
með vatninu norðanverðu um 50
m, en hafði árið 1884 verið 150 m.
Vatnið er nii um 11 ferkilómetrar
að flatarmáli, og mesta dýpi þess
217 m skv. mælingum Sigurjóns
Rist. Lætur nærri, að rúmmál
öskjunnar, sem myndaðist af
völdum gossins 1875, sé um 1,9
teningskllómetrar.
Gjóskuskýiö á Isla Fernandia 11. júnf 1968 séö Ur 220 km fjarlægö. Hæö skýsins er um 24 km og breidd
þess 175 km.
Sparið
þúsundir !
VORUBIFREIÐA
HJðLBARÐAR
VERDTILBOÐ!
TÉKKNESKA BIFREIÐAUMBOÐIÐ
Á ÍSLANDIH/E
AUÐBREKKU 44-46 S/M/ 42606
Garðahreppur: Hjolbarðaverkstaeðið Nýbarði
Akureyri: Skoda verkstæðið a Akureyri h.f. Óseyri 8
Egilsstaðir: Varahlutaverzlun Gunnars Gunnarssonar
legt telja, að þarna hafi orðið eins
konar sprengigos. Siðan bar fátt
til tfðinda fram til páska, en kl. 9
aðkvöldi páskadags 28. marz sást
af Jökuldal, að kolsvartur ösku-
mökkur reis upp frá Dyngjufjöll-
um. Þar með hófst eitt hið mesta
öskugos, sem orðið hefur á ís-
landi slðan það byggðist. Gosið
fór ekki að færast verulega I auk-
ana fyrr en aðfaranótt hins 29. Á
Skjöldólfsstöðum á Jökuldal byrj-
aði öskufall kl. hálf fjögur, og féll
þá ffngerð ljós aska. Klukkutima
siðar birti nokkuð, en aftur syrti
að með ferlegu vikurfalli og yarð
svo koldimmt, að ekki mátti
greina hvita pappirsörk i hendi.
Lauk þessu öskufalli um hádegi,
og var þá gjóskulagið á Skjöld-
ólfsstöðum orðið 20 cm þykkt (sjá
mynd). Var miðhluti Austurlands
sem gulgrá eyðimörk yfir að lita,
og tók af um skeið alla byggð á
efri Jökuldal og miklum hluta
Jökuldalsheiðar. Flúðu bændur til
Vopnafjarðar og annarra ná-
lægra héraða, og sumir þeirra
siðar til Ameriku. 38 stundum eft-
ir að gosið hófst hafði askan bor-
izt alla leið til Stokkhólms, 1800
km leið (mynd), en fregnir af
eldsumbrotum á íslandi bárust
ekki til Skandinaviu fyrr en póst-
skipið Diana kom til Kaupmanna-
hafnar nær þrem vikum siðar.
Áætlað heildarmagn gjósku i gosi
þessu er 2—2,5 teningskilómetrar,
þar af féllu 0,8 rúmkílómetrar á
Island. Flatarmál gjóskugeirans
ails var um 650.000 ferkilómetrar,
en hins islenzka hluta hans 10.000
ferkilómetrar. Megnið af gjósk-
unni kom upp á 8 klst. Til skamms
tima var talið að Viti (mynd)
væri aðalglgurinn I gosinu, en nú
er líklegra taliö, að gjóskan hafi
komið upp um sprungu eða röð af
gfgum, sem nú séu á botni öskju-
vatns. Þvermál Vitis er nú rúm-
lega 150 m efst, og dýpi 60 m niður
að vatnsborði. Þarna var æsileg
ólga fyrstu áratugina eftir gosið,
en smásljákkaði, og nú er vatnið
kyrrlátt. Nú er hitastigið I Viti 22
gr. C.
Myndun öskjuvatns
Merkilegasta afleiðing öskju-
gossins 1875 frá jarðfræðilegu
ferlegt um að litast. Flatarmál
ketilsins mun þá hafa verið 3—4
ferkilómetrar, en dýpið 120—150
m. Botninn var þá þurr ennþá.
Samkvæmt mælingum Carocs og
Johnstrups sumarið eftir var ket-
illinn rúml. 7 ferkilómetrar. I
botninum var litið stöðuvatn 22
gr. heitt, og 232 m frá yfirborði
þess upp á norðurbrún sigketils-
ins. Þegar Þorvaldur Thoroddsen
kom aftur I öskju sumarið 1884
haföi ketillinn enn stækkað nokk-
uð og vatnsborðið hækkaö um 82 ir
siðan 1876. Hitastigið var þá 14 gr.
C. Vatnið hélt áfram að hækka
fram yfir aldamót, en var komið I
jafnvægi fyrir 1907. Fyrir gosið
Lokaorð
öskjumyndun telja ýmsir lið i
þróunarferli svonefndra megin-
eldstöðva. Sigkatlar einkenna
fornar, útkulnaðar eldstöðvar,
sem viða hafa verið rannsakaðar
hér á landi og annars staðar, og
auk þess eru öskjur i mörgum
virkum eldfjöllum. Má þar nefna,
auk öskju sjálfrar, Grimsvötn,
Útbreiðsla gjóskugeirans frá gosinu 1875 á landi. Þykktin I sentimetrum. Rómverskar tölur sýna klukk-
an hvað gjóskufall hófst við viðkomandi linu. 20 klst. eftir upphaf gossins hófst gjóskufall I Noregi, og 12
klst. síðar i Stokkhólmi. (Sigurður Þórarinsson 1971)
Ketilsigið á Isla Fernandia
fyrir og eftir gosið 1968. Botn
sigsins sporðreistist þannig að
suðurendinn féll um 300 m á 12
dögum.
sjónarmiði var myndun nýs sig-
ketils i öskju. Hægt er að rekja
þróun þessa sigketils með saman-
burði á frásögnum þeirra fræði-
manna og ferðalanga, er komu I
öskju næstu ár og áratugi eftir
gosið (mynd). Eins og áður sagði
má ráða af lýsingu Mývetning-
anna, sem skoðuðu öskju 16.
febrúar 1875, að þá hafði myndazt
sigdæld rétt vestan við hverina.
Var hún aðeins um 200 m I þver-
mál, og mesta dýpi um 15—20 m.
En enginn vafi er á því, að sigket-
illinn myndaðist aðallega eftir
páskagosið. Þegar Watts kom i
öskju þá um sumarið var mynd-
un sigketilsins I fullum gangi, og
0 BÆIR i EYDI
5 AR EÐA LENGUR
a BÆIR I EYÐI
1 AR eða lengur
ASKjA
-65°
-----XIII
16*
J___
°PAPEY
O 50 km
I______I______I-----1------1------1