Tíminn - 06.04.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 6. april 1975.
Getum við fundið
týndan milljarð?
Nemendur úr vélskólanum ásamt kennara sinum—hér sjáum við piltana, sem fundu oliuleka, sem
milljarði á ári.
Hagfræði og
veðurfræði
Hagsýslustofnanir og hagrann-
sóknardeildir eru nú mjög i tizku,
likt og klaustur i kaþólsku á með-
an hún var og hét, hagræðingar-
sérfræðingar á hverju strái að
kalla, alls konar hönnuðir og til-
högunarráðunautar að starfi og
skýrslugerðarmenn fleiri en töl-
um verði talið, án sérstakrar
skýrslugerðar, og frekir á pappir
eins og við blaðamennirnir. Það
eru mörg tré höggvin i skógum
Finnlands og Sviþjóðar fyrir til-
verknað þessara hópa, og tætt
sundur I verksmiðjum, svo að
ekki skorti pappir, þegar að þvi
kemur að prenta og fjölrita allan
þann þekkingarforða, sem þeir
eru saman að draga öllum stund-
um. En jafnvel ævifanga við blek-
iðjuna getur þó stundum undir
niðri fundizt hjákátleg örlög hins
stolta trés, sem eitt sinn óx við
Ymju eða eitthvert hinna þúsund
stórvatna i Súomi.
En hvað um það. Við lifum i
þjóöfélagi, þar sem visindin eiga
að styðja við bakið á hagvextin-
um, þegar döggfall og sólfar i
veröld viðskiptanna gefur góða
tið, en varna þvi, að kvarnist utan
úr honum, þegar lakar viðrar. Af
er sá timi i hagfræði og veður-
fræði, þegar kreppan var eins og
vindurinn, sem enginn vissi,
hvaðan kom og hvert fór, en hvor-
ugt þó enn, veðurfar né viðskipta-
blómgun, komið undir örugga
skrifstofustjórn, að þvi er virðast
má. Þess vegna búum við til
skiptis við skin og skugga, sumar
og vetur, hiö bláa heiði og úriga
daga, rétt eins og á þeirri tið, er
veðurfræðin var glöggskyggni
karla og kerlinga á skýjafar og
blikur og hagfræðin ekkert nema
þau heimafengnu hyggindi, sem i
hag koma — búmennska, útsjón-
arsemi, aðgát seint og snemma.
Og fingurnir til þess að telja á,
þegar til mikillar reikningskúnst-
ar þurfti að grípa.
O-jæja — þetta dugði að
minnsta kosti þeim Jóni i Móhús-
um og Þorleifi rika. Og dugði
þeim býsna vel, að maður hefur
heyrt.
Nokkur orð
um afkomu
Afkoma er látlaust orð og
munntamtólærðum um búhagi og
fjárhagslegan farnað einstakl-
inga og stétta, atvinnuvega og
þjóðarheildar. Það er óþarft að
sækja á dýpri mið. Um afkomu er
það aftur að segja, að hún sér
tvær forsendur, og er önnur fjár-
aflinn, en hin fjárgæzla. Þetta er
það, sem nefnist tekjur og gjöld á
búreikningum. Afkomu má þess
vegna bæta eftir tveim leiðum:
Með þvi að afla mikils og með þvi
að gæta hagsýni og sparnaðar i
meðferð þess, sem aflað hefur
verið.
Nokkur liðin ár höfum við Is-
lendingar aflað svo mikilla fjár-
muna, að þær þjóðir i veröldinni,
er jafnmikið höfðu á mann að
meðaltali, mátti telja á fingrum
annarrar handar. Nú hefur aftur
á móti skerzt okkar hagur, svo
sem alkunna er, og er það að visu
saga, er ekki hefur gerzt meðal
okkar einna þjóða. Fleiri hafa frá
likum tiðindum að segja og sumir
stórum verri, þar sem atvinnu-
leysi er meinvættur við margra
dyr — vofa, sem atvinnubyltingin
mikla i landi okkar á siðustu ár-
um hefur fram til þessa varnað
landgöngu. Stóryrtir menn, sem
vilja hafa bragð að oröafari sinu,
eins og titt er i islenzkum skoð-
anaskiptum, tala raunar um sult-
aról, þegar deilt er og þrætt um
hlutskipti stétta og starfsgreina.
En óneitanlega er það talsvert
fast að orði kveðið, og tæpast er
tilefni til of mikillar sjálfsvork-
unnsemi fyrir okkur i þeirri ver-
öld, sem við lifum i, þótt i fangið
blási um sinns sakir. Vitaskuld
ber ekki að draga neina hulu yfir
hitt, að ýmsir hópar i þjóðfélag-
inu búa við knöpp kjör, undir-
orpnir þeirri verðspennu, sem að
kreppir á flestum sviðum. En það
er sem betur fer talsvert annað en
aö menn þurfi að fara að auka við
götum á beltisólar sinar.
Sultarólatalið hefur vægari
merkingu en þá, sem bókstafleg
er. En með þvi að við viljum öll
„hafa það gott”, eins og það heitir
á krjábullstungu, mundi öll þjóðin
vissulega gleðjast, ef hagsveiflan
snerist okkur i vil einn góðan veð-
urdag. Þó að uppgripin ein séu
ekki einhllt til efnalegrar far-
sældar.
Ársæld og
fémunir
Við minntuinst á forsendur
sæmilegrar afkomu. Þvi er ekki
aö leyna, að I góðæri, þegar þorri
manna hefur fullar hendur fjár,
er ekki öllum jafnhugfast, hve
miklu varðar, að mikill aflafeng-
ur fari ekki i súginn. Sumum
verða fjármunir lausir i hendi i
trausti þess, að nýir seðlar, bláir
og brúnir, muni fylla hólfin i
veskinu svo að segja jafnóðum og
úr þeim er tekið. Uppgufun gjald-
eyrissjóða okkar á siðustu miss-
erum er átakanlegt dæmi um það,
hvemig fer, þegar allt of margir
láta dálitið gamaldags hömlur i
meðferö fjármuna lönd og leið.
Gamaldags, en þó ekki úreltar.
En það er ekki aðeins að mönn-
um séu oft peningar útbærir um
skör fram á uppgangstlmum, og á
meöan þeir eru undir áhrifum
slikra tima, og láti þá helzt til
miklu ráða, hvað hugurinn kann
að girnast. Einnig getur svo borið
viö, að ekki sé sérlegur gaumur
að þvi gefinn, hvað beinlinis fer i
súginn, án tilgangs og ásetnings.
Arsældin virðist geta valdið þvi,
að menn eru ekki ætið á varð-
bergi. Þaö er ekki fyrr en verð-
hækkanir eru farnar að valda
þungum búsifjum, kaupvonir og
tekjudraumar bregðast og at-
vinnuvegirnir standa andspænis
hallarekstri, að menn vakna til
alvarlegrar umhugsunar um það,
að ekki hefur alls staðar verið
gætt þeirrar hagkvæmni sem
skyldi, mitt i öllum hagsýslu-
rannsóknunum og hagræðingar-
störfunum. Eitthvert samband
hefur vantað á milli lærdóms og
skrifborðs annars vegar og hins
raunverulega lifs hins vegar.
Að glopra niður
milljarð
Litum nú á fáein dæmi.
Fyrir nokkrum vikum fóru fá-
einir skólapiltar á tvitugsaldri að
hyggja að olíukynditækjum
landsmanna með tilstyrk kenn-
ara sins i sambandi við námið.
Það getur verið mjór mikils visir,
og svo fór hér, þvi að á daginn
kom, að kynditæki voru yfirleitt
svo illa stillt, að milljónum á
milljónir ofan var bókstaflega
brennt, engum til neinna nota eða
gagnsmuna. Að athuguöu máli
komust þessir piltar að þeirri nið-
urstöðu, að um fjögur hundruö
milljónir króna myndu fara i súg-
inn sökum þarflausrar oliueyðslu
við kyndingu húsa af vangæzlu og
vankunnáttu, ef svipað væri
ástatt hvarvetna á landinu og i
kaupstað þeim, þar sem þeir
gerðu rannsókn sina.
Aður hafði Gunnar Bjarnason,
fyrrverandi skólastjóri, unnið að
rannsóknum á þvi, hversu mikið
mætti spara I útgerðarkostnaði
með þvi að gera li'tils háttar
breytingará japönsku togurunum
og nota þar svartoliu til brennslu.
Arangur þessara rannsókna og
þess áróðurs, sem hann hefur haft
uppi um breytingarnar er sá, að
nú er þetta sem óðast að komast i
framkvæmd, og vonir standa til
þess, að sparnaðurinn nemi
mörgum milljónum króna á ári
fyrir hvem togara.
NU fyrir skömmu voru að
frumkvæði rannsóknarstofnunar
fiskiðnaðarins reyndar svonefnd-
ar hrognaskiljur, sem eiga að ná
hrognum úr dæluvatni loðnubáta.
Reyndin varð sú, að sjómenn
hefðu fengið um það bil 119 mill-
jónir kr. til viðbótar til skipta og
frystihúsin aukið söluverðmæti,
sem nam meira en 350 milljónum
króna, ef þessar loðnuskiljur
hefðu verið notaðar i öllum lönd-
unarstöövum i fyrra.
Þegar gengisfellingin var gerð
siðastliðið haust, komu upp þær
raddir um sitthvað, sem ekki var
talið sem skildi um nýtingu ann-
arra sjávarafurða. Meðal annars
var það fært fram, að innyflum,
hrognum og meira að segja lifur
hefði verið hent á hafi úti i þeim
mæli, að um miklar fjárhæðir
hlýtur að vera aö tefla, þótt eng-
inn hafi birt um það tölulega
niðurstöðu, hversu háar þær eru.
Þorskur í
fjallaferð
Ollum er kunnugt, að á hverri
einustu vertið er stundaður
aksturá fiskafla frá löndunarstað
til vinnslustöðva i fjarlægð, oft
um ótrúlega langan veg. Þetta er
ekki tiltökumál, þegar tvö byggö-
arlög við sama fjörð, eða svo til,
hafa samlög um útgerð afkasta-
mikilla veiðiskipa, svo sem gerist
um Sauðárkrók og Hofsós og
Breiðdalsvik og Stöðvarfjörð.
Þetta væri lika eðlilegt úrræði,
þar sem um sinns sakir berst svo
mikill afli á land i sérlegri veiði-
hrotu, að ekki hefst- undan að
vinna hann. En viðhorf er annað,
þegar skel hefur verið ekið úr
bæjum við Snæfellsnes i ein-
hverja aðra bæi suður við Faxa-
flóa, rækju ekið frá dyrum rækju-
verksmiðja til annarra vinnslu-
stöðva á öðrum stað, eða um það
bil helmingur aflans, sem kemur
á land I Þorlákshöfn drifinn upp á
bila til brottflutnings um
óravegu, og ekki svo litið af
honum vestur yfir fjall. Þá er þó
sagan fyrst börnuð, ef aftur er
fluttur annar fiskur austur frá
sama stað og fékk Þorlákshafn-
arfisk að austan.
Ekkert ber sig, allir hafa á
hraðbergi sögur og tölur um
rekstrarhalla, en þó er stofnað til
svona flutninga um langa vegu.
En þeir kosta þó trúlega eitthvað.
Og annað til: Við erum i gjald-
eyrishraki, og samt er rússnesku
bensini varið til þess arna, og er
þó kannski þyngra á metunum, að
tæpast mun þorskurinn taka bata,
eins og gemlingar við fóðurbætis-
gjöf, við þessi ferðalög yfir fjöll
og heiðar, komast ofar i gæða-
stigann, eða hljóta meira hrós á
sölumarkaði eftir það arna.
Meira nöldur af
sama tagi
Við getum viðar drepið niður
fingri I von um, að ekki sé of aumt
undir. Hrognkelsaveiði er meiri
en nokkru sinni fyrr. En það eru
aöeins hrognin, sem eftir er sótzt,
— harla verðmæt vara. Af er sú
tið, er börnin á Vestfjörðum eða
annars staðar fengu rósir i bjart-
ar kinnar, þegar þessi kubbslegi
fiskur gekk i þarann. Svo til allri
grásleppunni er fleygt — ein-
hverju af rauðmaganum, sem i
netin kemur, slikt hiö sama: 1
sjóinn með það aftur.
Mörg sláturhús landsins hafa
veriðreist við vatnsföll, og hugs-
unin bak við það er vafalaust sú,
að handhægt sé að láta þau skola
þvi burt, er menn vilja losna við.
Flest voru þau komin á árbakk-
ana áður en svo mjög var farið að
velta vöngum yfir þvi, þótt eitt-
hvað bíaðist út i sláturtiðinni. En
nú er það upp á teningnum, að i
innyflum sláturdýra, er mest
hefur verið hugsað um að losna
auðveldlega við, leynist kirtlar,
sem tilvaldir þykja til lyfja-
nam fast að þvi hálfum
—Timamynd: GE.
gerðar, og slikt hið sama er
raunar að segja um fiskslóg.
Fyrir þessu höfðum við orð hinna
færustu visindamanna, og
kannski er kominn timi til þess að
gefa þeim aukinn gaum.
Áburður er ofsadýr, svo sem
allir vita, og það eru skrifaðar
þriggja stafa tölur, þegar grein er
gerð fyrir þvi, um hversu marga
hundraðshluti hann hafi hækkað.
Fyrir nokkrum árum voru til þeir
bændur, jafnvel i hópi forystu-
manna, sem komu sér upp sér-
stökum tilfæringum til að skola
mykjunni undan kúnum I bæjar-
lækinn. Upp risu haughús án
dyra, lokaðir skitkjallarar, sem
aldrei skyldu sól sjá frekar en
heimkynni þursans i berginu. Ef
til vill segir verðið á tilbúna
áburðinum, að timi sé til þess
. kominn að rjúfa virkin, ef það
hefur ekki verið þegar gert, svo
að mykjusniglar eða önnur hug-
vitsamleg tæki geti unnið sitt
verk og túngrösin fengið ögn af
þvi, sem áður átti með öðrum
hætti að senda aðra leið og siðri.
Ég og þú og
stofnanirnar
stóru
Aö undanförnu hefur verð á raf-
magni stigið, hita veitugjöld
hækkað og miðarnir i strætis-
vögnunum fengið aukið verðgildi,
svo að nokkuð sé nefnt. Er óhugs-
andi, að á löngum tima hafi ein-
hvers staðar verið stofnað til til-
kostnaðar, sem siðan hafi haldizt,
en sé þó þess eðlis, að nokkrum
spamaði eða hagkvæmni mætti
við koma? Ef farið væri nú til
dæmis i saumana af sömu ná-
kvæmni og sagt er i fornum bók-
um, að menn þeir hafi gert, er
endur fyrir löngu bárust norður
til landsins Týli og notuðu sér þar
birtu vornótta til gagnlegra
verka? Spyr sá, sem ekki veit, en
hefur þó séð gagnrýnda nokkuð
Iburöarmiklaútgáfu skýrslna, er
taldar eru hafa komiö að sömu
notum i tilgerðarminni búningi.
Eða einstaklingarnir i þjóðfé-
laginu — gætu þeir fundið eitt-
hvað i lifsháttum slnum, sem að
skaðlitlu mætti horfa til minni út-
gjalda á meðan minna gefst af
þeim brúnu I veskið en ýmsir
vildu kjósa? Það væri nokkuð
unnið, ef svo vildi til.
1 stuttu máli: A meðan við bið-
um betri tiðar væri ef til vill vert
að halda áfram aðleita uppi, hvar
þeir Einar Benediktsson, Jón Sig-
urðssoaog jafnvel Tryggvi Gunn-
arsson hafa sætt óforsjállegri
meðferð. —JH