Tíminn - 06.04.1975, Síða 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 6. apríl 1975.
Fóstureyðingarfrumvarpið
Greinargerð frá stjórn
Læknafélags íslands varðandi
frumvarp til laga um fóstur-
eyðingu og ófrjósemisaðgerðir,
sem nú liggur fyrir
Alþingi í breyttri mynd
A aðalfundi Læknafélags Is-
lands 1973 var tekin ákveðin af-
staða gegn gr. 9.1 með takmarka-
lausum ákvörðunarrétti
konunnar samkvæmt upphaflega
frumvarpinu.
A fjölmennum fundi Lækna-
félags Reykjavikur var á sl. ári
tekin sama afstaða, og greiddi
mikill meiri hluti atkvæði með
þeim breytingartillögum, sem
stjórn L.í. hafði gert við
frumvarpið.
Loks var á aðalfundi L.l. i ágúst
sl. samþykkt samhljóða af
fulltrúum svæðafélaganna
óbreytt afstaða i þessu máli.
Að gefnu tilefni vill stjórn L.l.
skýra nánar afstöðu sina gagn-
vart frumvarpinu i heild og
«instökum greinum þess.
Stjórn L.t. telur, að með þeim
bneytingum, sem gerðar hafa
vnrið á frumvarpinu, sé farinn
skyn samlegur meðalvegur og
ge-ngið eins langt og hugsanlegt
er til móts við óskir konunnar um
sjálfsákvörðunarrétt.
Krumvarp til laga um fræðslu
varðandi kynlif og barneignir og
um fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgeröir lagt fyrir Alþingi 1974.
I. kafli.
Ráðgjöf og fræðsla
Akvæðin um ráðgjöf og fræðslu
um kynlif og barneignir er
tvimælalaust mjög timabær og
nauðsynleg. Þessi kafli er nánast
óbreyttur frá upphaflega
frumvarpinu.
Stjórn L.t. telur i þessu
sambandi það aðalatriði, að þessi
fræösla sé falin einherjum
ákveðnum aðila til þess að
tryggja, að eitthvað raunhæft
verði gert i þessu efni. Sann-
leikurinn er sá að þótt áðurnefnd
ákvæði séu ágæt, binda þau ekki
rikisvaldið til aðgerða og nú blas-
ir við sú sorglega staðreynd, að
yfirstandandi fjárlögum, er ekki
ætlaður einn eyrir til þessarar
ráögjafar og fræðslu. Má til
samanburðar geta þess, að i ár
ætla Sviar að verja 30 milljónum
sænskra króna til þessara mála,
sem mundi samsvara nokkurn
vegin miðað við fólksfjölda sömu
upphæð i islenzkum krónum hér á
landi.
II. kafli
Um fóstureyðingar.
9. gr. frumvarps til laga
um fóstureyingar
o. fl. 1974
Fóstureyðing er heimil:
1. Félagslegar ástæður:
Þegar ætla má að þungum og
tilkoma barns verði konunni og
hennar nánustu óbærileg
vegna óviðráðanlegra félags-
legra ástæðna.Við slikar að-
stæður skal tekið tillit til eftir-
farandi:
a) Hafi konan alið mörg börn með
stuttu millibili og skammt er
liðið frá siðasta barnsburði.
b) Eigi konan við að búa bágar
heim ilisástæður vegna
ómegðar, fátækar eða alvar-
legs heilsuleysis annarra á
heimilinu.
c) Þegar konan getur ekki vegna
æsku eða þroskaleysis annazt
barnið á fullnægjandi hátt.
d) Annarra ástæðna, séu þær
fyllilega sambærilegar við
ofangreindar ástæður.
2. Læknisfræöilegar ástæður:
a) Þegar ætla má, að heilsa konu,
likamlegri eða andlegri, sé
hætta búin af áframhaldandi
meögöngu og fæðingu.
b) Þegar ætla má, að barn, sem
kona gengur með, eigi á hættu
að fæðast vanskapað eða
haldið alvarlegum sjúkdómi,
vegna erfða eða sköddunar i
fósturlifi.
c) Þegar sjúkdómur, likamlegur
eða geðrænn, dregur alvarlega
úr getu konu eða manns til að
annast og ala upp barn.
3. Ef konu hefur verið nauðgað
eða hún orðið þunguð sem af-
leiðing af öðru refsiverðu at-
ferli.
Aðalbreytingin á þessum kafla
og jafnframt veigamesta
breytingin á frumvarpinu er, að
gr. 9.1 i fyrra frumvarpinu 1973
hefur verið felld niður, ep i stað
hennar tekin inn ákvæði um
félagslegar ástæður, sem heimili
fóstureyðingu.
Akvæðin um félagslegar
ástæður eru nánast þau sömu, og i
frumvarpinu i sinni upphaflegu
mynd, er skilgreint nánar, til
hvers eigi sérstaklegta að taka
tllit til við mat á félagslegum
ástæðum, sbr. gr. 9.1 lið a og b. Af
orðalagi fyrstu málsgreinar
fyrstu greinar er ljóst, að miða
her fyrst og fremst við mat
konunnar á eigin aðstæðum.
Félagslegar ástæður er
teygjanlegt hugtak og þvi
þýðingarmikið, að tilgreint sér
sérstaklega það, sem leggja beri
áherzlu á. Hins vegar er með d-lið
þessarar greinar opnuð leið til
þess að meta gildar aðrar sam-
bærilegar ástæður. Þessi grein
mun I framkvæmd hafa i för með
sér mikla rýmkun á heimild til
fóstureyðinga.
Þegar frá eru taldar smávægi-
legar orðalagsbreytingar og
breytingar á uppsetningu, eru
hinar læknisfræðilegu ástæður
óbreyttar frá fyrra frumvarpi.
Félagslegar og læknisfræðileg-
ar ástæður eru samkvæmt núver-
andi tillögum metnar jafngildar.
Þannig er gert ráð fyrir, að fóst-
ureyðing verði heimil vegna fél-
agslegra ástæðna, ekki aðeins til
loka 12. viku, heldur einnig frá
12.-16. viku.
1U. gr. frumvarps til laga um
fóstureyðingar o. fl. 1973:
„Fóstureyðing skal fram-
kvæmd eins flótt og auðið er, eftir
að getnaður hefur átt sér stað og
helzt fyrir lok 12. viku
meðgöngutima.
Fóstureyðing skal að jafnaði
ekki framkvæmd eftir 16. viku
meðgöngutima, nema fóstri sé
stefnt i þvi meiri hættu, ef
meðganga á að halda áfram.
Frávik frá þessu ákvæði eru
heimil , ef ótriræðar læknisfræði-
legaj; eða mannúðarástæður eru
fyrir hendi.”
1(1. gr. frumvarps til laga um
fóstureyðingar o. fl. 1974:
„Fóstureyðing skal fram-
kvæmd eins fjótt og auöið er og
helzt fyrir lok 12 viku
meðgöngutimans.
Fóstureyðing skal aldrcifram-
kvæmd eftir 16. viku
meðgöngutimans nema fyrir
hendi séu ótviræðar læknisfræði-
legar ástæður og lifi og heilsu
konunnar stefnt i þvi meiri hættu
með lengri meðgöngu og/eða
fæðingu. Einnig skal fóstureyðing
leyfileg eftir 16. viku, séu miklar
likur á vansköpun, erfðagöllum
eða sköddun fósturs.
Slikar undanþágur eru aðeins
heimilar að fenginni skriflegri
heimild nefndar samkvæmt 28.
gr •”
Stjórn L.l. telur, að sú breyting,
sem gerð hefur verið á þessari
grein, sé veigamikil til þess að
fyrirbyggja, að fóstureyðingar
séu af litlum tilefnum gerðar
eftir 16 viku meðgöngutimans.
Eins og sjá má, er orðalag
greinarinnar gert ákveðnara, og
með þvi að setja ákvæðin um
.nauðsyn skriflegrar heimildar,
sem hægt á að vera að afla án
tafar i slíkum neyðartilfellum, sé
skapað aukið aðhald og jafn-
framt, sé sá aðili, sem umsjón
hefur með framkvæmd þessara
laga, gerður ábyrgur.
Ákvæði um heimild til fóstur-
eyðingar eftir 16. viku, þegar
miklar likur eru á vansköpun,
erfðagöllum eða sköddun
fósturs, er einnig skynsamleg
breyting i þessu sambandi.
11. gr. um framkvæmd fóstur-
eyðingar, felur ekki i sér neina
verulega breytingu frá fyrri til-
lögum. Gert er ráð fyrir að við-
halda 2ja lækna vottorði, þó með
þeirri undantekningu, að félags-
ráðgjafi, sé hann til staðar i
viðkomandi byggðarlagi, gangi
frá umsókn. Þetta er i meginat-
riðum sú framkvæmd sem i gildi
er samkvæmt lögunum frá 1935
og er I raun sama fyrirkomulag
ogaðallega hefur verið stuðzt við
til skamms tima i Sviþjóð og nú er
I gildi t.d. i Bretlandi. Það er
óneitanlega aukið öryggi fyrir
konuna i þessu sambandi, að 2
aðilar fjalli um málið. Hér er alls
ekki um það að ræða, að leggja
þurfi málið fyrir nefnd, áður
en ákvörðun er tekin. Það er ekki
fyrr en að aðgerð hefur verið
framkvæmd að gögnin eru send
til þess aðila, sem hefur eftirlit
með framkvæmd laganna.
önnur ákvæði þessa kafla eru
nánast óbreytt frá fyrri tillögum.
III. kafli
Um ófrjósemisaðgerðir
Veigamesta breytingin á
þessum kafla er sú, að i fyrri til-
lögunum vár gert ráð fyrir að
ófrjósemisaðgerð skuli heimiluð
að ósk, ef viðkomandi var orðin
18 ára en i núverandi tillögum
hefur þetta aldursmark verið
flutt upp I 25 ár. Með breytingum
á uppsentingu og smávegis orða-
lagsbreytingum hafa ákvæðin
um ófrjósemisaðgerðir verið gerð
gleggri. Um framkvæmd sam-
kvæmt núverandi tillögum, sé
viðkomandi karl eða kona fullra
25 ára, og þarf ekkert annað en
eiginhandar undirskrift á þar til
gerðu eyðublaði og staðfestingu
þess læknis sem aðgerðina fram-
kvæmir, um að viðkomandi aðili,
karl eða kona , hafi verið frædd
um eðli aðgerðarinnar og engar
læknisfræðilegar ástæður mæli
gegn aðgerð. Aftur á móti við
framkvæmda aðgerð fyrir 25 ára
aldur er nauðsynlegt 2ja lækna
vottorð eins og i ákvæðunum um
fóstureyðingu.
En sú breyting er einnig gerð,
aö sá læknir, sem aðgerðina
framkvæmir, sé annar þessara
tveggja lækna, og jafnframt
ábyrgður. Þessi framkvæmda-
máti skapar aukið öryggi fyrir
viðkomandi aðila, hvort sem um
er að ræða karl eða konu og er
meira i samræmi við þær ab-
stæður, sem eru nú við flest okkar
sjúkrahús.
Stjórn L.l. vill undirstrika, að
nefnd, sem aldrei sér sjúklinginn,
er ekki vænleg til að taka
ákvörðun, hvort heldur er um
fóstureyðingu eða ófrjósemis-
aðgerð. t núverandi frumvarpi er
nefndarfyrirkomulagið, sem gilti
um ófrjósemisaðgerðir, sbr. lög
frá 1938, fellt niður, og i stað þess
tekið upp tveggja lækna vottorð.
Sú nefnd, er gert er ráð fyrir i
27. gr. þessara laga, hefur það
hlutverk að hafa eftirlit með
framkvæmd laganna, sem er
fílgið i þvi að fara yfir gögn um
fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir, eftir að aðgerðir hafa
verið framkvæmdar, og i þeim
tilfellum, þar sem aðgerð hefur
verið synjað og ágreiningur ris
um framkvæmd. Skal þá leita úr-
skurðar þessarar nefndar.
Akvæði um þessa nefnd eru
óbreytt frá upphaflegu tillögum
fóstureyðingarnefndar frá 1973.
Stjórn L.l. hafði aðrar tillögur um
skipan þessarar nefndar, þar sem
m.a. var lagt til, að 1. aðilinn i
nefndinni væri skipaður af heild-
arsamtökum kvenna.
Greinargerð.
Eins og áður getur felur þetta
frumvarp i sér verulega rýmkun
á núgildandi löggjöf. Miðað við
fjölda sérfræðinga út um land i
kvenlækningum og skurðlækning-
um má reikna með, að heimilaðar
verði fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir á a.m.k. 12
stöðum utan Reykjavi'kur.
Eins og að framan getur er
stjórn L.l samykk núverandi
frumvarpi. Læknasamtökin eru
andvig þvi, að aftur verði tekin
upp gr. 9.1 úr fyrra frumvarpi.
Afstaða læknafélagsins gegn
frjálsum fóstureyðingum á Is-
landi og afstaðan til þessa máls i
heild mótast af eftirfarandi:
1. i fyrsta lagi virðingu fyrir
lifinu.
2. Virðingu fyrir sjálfs-
ákvörðunarrétti
einstaklingsins innan marka
þeirra laga, sem okkur ber að
hlýta.
3. Skyldu læknisins til að'
varðveita lif og heilsu
sjúklingsins og gera enga þá
aðgerð að nauðsynjalausu,
sem valdið getur skjólstæðingi
hans varanlegu heilsutjóni.
Framkvæmd laganna um
fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir er og verður væntanlega
að langmestu leytii höndum
lækna. Það er eðlilegt að ætla, að
þeirra þekking og reynsla á
þessu sviði, sé traustari grunnur
til að byggja á sanngjarna og
réttláta löggjöf i þessu efni en
hugmyndir annarra starfshópa I
þjóðfélaginu.
A fóstrið lifsrétt?
Hvaða hugmyndir sem karlar
og konur kunna að hafa um lifs-
rétt fóstursins, verður ekki geng-
ið framhjá þeirri liffræðilegu
staðreynd, að fóstrið hefur þegar
I upphafi fólgið i sér möguleikann
til vaxtar að fullmótaðri og sjálf-
stæðri lifveru. Mikið er gert til
þess að tryggja öryggi barnsins i
móðurkviði og i fæðingunni.
Læknar væru þakklátir, ef ein-
hver gæti svarað þeirri spurningu
hvenær fóstrið hættir að vera
fóstur og byrjar að vera barn.
Þess sjást hvergi merki, að lok
tólftu vikunnar skapi hér einhver
þáttaskil.
Fóstureyðing er ckki hættulaus
aðgcrð.
Hin beina lifshætta er að visu
ekki mikil. Þó urðu i Sviþjóð 7
dauðsföll við 33.777 fóstur-
eyðingar frá 1963-1968, og sam-
kvæmt upplýsingum 1971-1972 er
skráð svipuð dánartala i New
York i Bandarikjunum eftir 2ja
ára reynslu þeirra af frjálsum
fóstureyðingum. Eftirköst eru
aðallega ófrjósemi, fæðing fyrir
timann og endurtekin fósturlát.
Hin beina dauðshætta er 9 sinnum
meiri eftir 16. viku en fyrir lok
þeirrar 12. Einnig er mikill
munurá eftirköstum, ef aðgerðin
er gerð fyrir 8.-9. viku en 11.-12.
viku.
Afstaða lækna og ákvarðana-
taka I þessu sambandi hlýtur að
taka mið af þessum staðreynd-
um. Fóstureyðing verður þvi að
mati lækna alltaf að teljast
neyðarúrræði.
Sjálfsákvörðurfarréttur konunnar
Er hugsanlegt (réttmætt) að
veita konunni takmarkalausan
ákvörðunarrétt varðandi fóstur-
eyðingu? Stjórn L.l. telur, að það
séhvorki mögulegt né réttmætt af
konunni að krefjast sliks réttar.
Það er ljóst, að sé markmiðið
takmarkalaus sjálfsákvörðunar-,
réttur, verða lok 12. vikunnar
ekkert endanlegt takmark. Þess-
ar aðgerðir verða á næstu árum
hættuminni og sennilegt, að þá
komi á ný krafan um enn aukið
frjálsræði, og krafizt heimildar til
fóstureyðingar að ósk, allt til
þeirra marka, er barnið byrjar
að verða lffvænlegt. (1 dag er
fóstureyðing að ósk konu heimil i
New York til loka 24. viku
meðgöngutimans.)
Það er staðreynd, sem ekki
verður á móti mælt, að konan ber
erfiðið og áhættuna i sambandi
við meðgönguna og fæðinguna. 1
flestum tilfellum hvilir mest á
hennar herðum umsjá og uppeldi
barnsins. Ætla má einnig, að
konan sé betur fær en nokkur
annar til að meta þörfina fyrir