Fréttablaðið - 12.05.2005, Blaðsíða 20

20 12. maí 2005 FIMMTUDAGUR
Geislavirkni frá Sellafield
mælist í íslensku höfunum
Óhappið í kjarnorku-
endurvinnslustöðinni í
Sellafield sem skýrt var
frá í vikunni sýnir hversu
lítið má út af bera til að
hættuástand skapist.
Stöðin skaðar ímynd
íslenskra sjávarafurða
og þá gildir einu hvort
geislavirkni frá henni
sé mikil eða lítil.
Íslendingar voru enn og aftur
minntir á óþægilegan nágranna
sinn suður af landinu þegar
fregnir bárust af leka á geisla-
virkum efnum í kjarnorkuend-
urvinnslustöðinni í Sellafield á
mánudaginn. Ríki sem liggja að
hafsvæðunum í nágrenninu hafa
lengi barist fyrir lokun stöðvar-
innar enda má gera ráð fyrir að
fiskimið myndu eyðileggjast og
afurðamarkaðir erlendis hryndu
ef alvarlegt slys yrði í stöðinni.
Hágeislavirk sundlaug
Óhappið í THORP-stöðinni í
Sellafield, Cumbria-héraði í
norðvesturhluta Englands, varð
reyndar fyrir tæpum mánuði en
ekki hefur verið skýrt frá því
fyrr en nú. Þá láku um sjötíu
rúmmetrar af hágeislavirkum
vökva úr leiðslu sem lá á milli
tanka, nóg til að fylla 25 metra
langa sundlaug. Vökvinn innhélt
úran og um 200 kíló af plútoni en
úr því má búa til tuttugu kjarn-
orkusprengjur.
Úrgangurinn rann sem betur
fer ekki út í umhverfið heldur í
sérstaka safntanka sem taka við
efnunum þegar leki verður.
Tankarnir eru nú svo geislavirk-
ir að fjarstýrð vélmenni verða
notuð við hreinsun og viðgerðir.
Stöðin verður að líkindum lokuð
í marga mánuði á meðan hreins-
un stendur yfir og mun slysið
kosta breska skattgreiðendur
stórfé.
Þetta er í annað sinn á þessu
ári sem Sellafield-stöðin kemst í
fréttirnar en í febrúar viður-
kenndu forsvarsmenn hennar að
ekki hefði tekist að gera grein
fyrir 29,5 kílóum af plútóni sem
vantaði í birgðareikninga stöðv-
arinnar. Ekki er þó talið að efnið
hafi farið út af svæðinu.
Stefnt að aukinni framleiðslu
Sellafield er ein þriggja kjarn-
orkuendurvinnslustöðva í heim-
inum, hinar eru í Frakklandi og
Rússlandi – Dounreay-verinu í
Skotlandi var lokað árið 1996 en
það var mikill þyrnir í augum
Íslendinga. Önnur ríki geyma
sinn kjarnorkuúrgang eða flytja
hann til endurvinnslulandanna.
Í dag eru fjórir kjarnaofnar í
Sellafield, tvö endurvinnsluver
og ein verksmiðja til að með-
höndla hágeislavirkan afgangs-
vökva. Mesta mengunin kemur
frá endurvinnsluverunum og
því er það sérstakt áhyggjuefni
að fyrirtækið sem rekur stöðina
hyggst auka framleiðsluna í ver-
unum sem mun auka enn á úr-
gangslosunina frá þeim. Ástæð-
an er ekki spurn eftir end-
urunnu kjarnorkueldsneyti
heldur miklu frekar að verk-
smiðjunni hefur aldrei tekist að
ná þeirri framleiðslugetu sem
að var stefnt og því hafa birgðir
af óunnum úrgangi hlaðist upp.
Merkjanleg mengun við Ísland.
Ýmsar hættur fylgja starfsem-
inni í Sellafield. Geislavirk efni
eru stöðugt flutt til og frá stöð-
inni og skapa flutningarnir
alltaf nokkra hættu sama
hversu mikillar varúðar er gætt
við þá. Á síðustu árum hefur svo
ótti manna við hryðjuverkaárás
á Sellafield farið vaxandi en af-
leiðingar slíkrar árásar yrðu
geigvænlegar þótt ólíkleg sé.
Leki geislavirks úrgangs út í
hafið er hins vegar sú vá sem
nágrannaþjóðirnar hafa mestar
áhyggjur af enda er hún yfir-
standandi og viðvarandi. Úr-
gangurinn berst út í Írlandshaf,
þaðan bera hafstraumar hann í
Norðursjó og upp Barentshaf og
síðan aftur til suðurs með Aust-
ur-Grænlandsstraumnum. Að
sögn Sigurðar M. Magnússonar,
forstjóra Geislavarna ríkisins,
er merkjanlegur munur á
geislavirkni í hafinu fyrir norð-
an og sunnan landið. „Það um-
frammagn sem við sjáum í haf-
inu fyrir norðan Ísland á rætur
sínar að rekja til Sellafield. Það
tekur efnin 8-10 ár að berast
hingað norður eftir og styrkur
þeirra þegar hingað er komið er
mjög lítill. Þau eru samt vel
greinanleg.“
Sellafield skaðar ímynd Íslands
Geislavirkni í íslenskum sjávar-
afurðum mælist um 0,2-0,4 ein-
ingar, mun minni en í Norð-
ursjávarfiski. Hættumörk eru
miðuð við þúsund einingar og
því er geislavirknin hverfandi.
Sigurður bendir á til saman-
burðar að allir jarðarbúar hafi
að jafnaði um 40 einingar af
geislavirku kalíni í líkamanum
auk ýmissa annarra geisla-
virkra efna sem við fáum úr
andrúmslofti og matvælum.
Hins vegar segir Sigurður að
lítil geislavirkni breyti engu um
það að Sellafield-stöðin sé gagn-
stæð okkar hagsmunum. „Um-
ræða um geislavirk efni í sjáv-
arafurðum er mjög neikvæð
fyrir Íslendinga út frá efnahags-
legum sjónarhól.
Hún getur haft í för með sér
að viðskiptavinir okkar erlendis
vilji ekki kaupa íslenskar sjáv-
arafurðir vegna umræðu um
raunverulega eða ímyndaða
hættu á geislavirkum efnum
sem í þeim geta verið.“ Með öðr-
um orðum, þótt geislavirknin sé
í sjálfu sér ekki vandamál í dag
þá getur sjálf starfsemin, sama
hversu örugg hún er, kastað
rýrð á orðspor íslensks sjávar-
fangs. Atvik eins og skýrt var
frá í vikunni geta þannig haft
mjög neikvæð áhrif enda þótt
umhverfisslysi hafi verið af-
stýrt. ■
Linda P.
laus við
morgun-
ógleðina og
í toppstandi
é
Sinnir skyldum sínum sem
verndari Fjölskylduhjálpar
Kjarnorkuendurvinnslan í Sellafield er
allumdeild enda þykir slík vinnsla hvorki
sérlega hagkvæm né hættulaus eins og
atvikið sem varð í stöðinni á dögunum
sýnir.
Forsagan
Allt frá í árdaga breskrar kjarnorku-
vinnslu hefur verið unnið með geislavirk
efni í Sellafield. Á fimmta og sjötta ára-
tugnum létu Bretar ekki sitt eftir liggja í
kjarnorkuvopnakapphlaupinu heldur
þróuðu þeir sprengju með hraði í
Windscale-stöðinni, forvera Sellafield.
Geislavirkum úrgangi var einfaldlega
veitt út í Írlandshaf sem fyrir vikið er eitt
mengaðasta hafsvæði í heiminum. Til
samanburðar má geta að geislavirkni í
höfunum norður af Íslandi er 1/1000 af
því sem hún er í sjónum nærri Sella-
£££field.
Árið 1957 kviknaði í öðrum
kjarnakljúfnum í Windscale-verinu og
þá barst umtalsvert magn geislavirkra
efna út í andrúmsloftið. Rannsóknir
hafa bent til hærri tíðni hvítblæðis hjá
íbúum nálægra þorpa enda er þetta
versta kjarnorkuslys sögunnar þar til
Tsjernobyl-slysið varð.
Endurvinnslan
Í Sellafield er kjarnorkuúrgangur unninn
á þann hátt að notað kjarnorkuelds-
neyti er leyst upp í saltpéturssýru og
þannig má einangra plútón og úran. Við
þetta ferli verður fjöldi efnahvarfa og
ýmis skaðleg efni, til dæmis strontíum-
99 og teknetíum-99, myndast. Hægt er
að sía hluta þessara efna úr vökvanum
sem eftir verður en alltaf skolast eitt-
hvað á haf út. Það eru þessi efni sem
mælast í höfunum við Ísland og er
helmingunartími síðarnefnda efnisins
210.000 ár.
Úranið og plútónið er notað í fram-
leiðslu svonefnds blandaðs súrefn-
iseldsneytis (mixed oxide fuel – MOX).
Hins vegar er mjög lítil spurn eftir slíku
eldsneyti og því hafa birgðir af því hlað-
ist upp. Á hinum enda framleiðslunnar
hefur mikill úrgangur safnast upp en
stöðin hefur aldrei náð fullri getu. Á síð-
ustu tólf árum hafa 5.644 tonn af kjarn-
orkueldsneyti verið endurunnin en gert
var ráð fyrir 7.000 tonna framleiðslu á
hverjum áratug.
Þegar við bætist um 25 milljarða króna
tap á rekstrinum á ári er ekki að furða
að kröfurnar heima fyrir um að verinu
verði lokað séu álíka háværar og í ná-
grannalöndunum. ■
Óhagkvæm framlei›sla sem ógnar umhverfinu
FBL – GREINING: KJARNORKUENDURVINNSLAN Í SELLAFIELD
Atvikið í Sellafield vekur upp spurningar
um stefnu íslenskra stjórnvalda í málefn-
um Sellafield og kjarnorkumálum al-
mennt. Magnús Jóhannesson er ráðu-
neytisstjóri í umhverfisráðuneytinu.
Hafa stjórnvöld áhyggjur af Selllafield?
Áhrifin frá Sellafield eru vissulega mælan-
leg. Lengi var meng-
unin fyrst og fremst
vegna losunar
sesíums en upp úr
1990 tók Sellafield
sig á eftir þrýsting frá
Íslendingum og fleiri
þjóðum. Svo kom
upp vandamál með
losun teknetíums og
þá tóku Norðmenn, Írar og Íslendingar
að krefjast umbóta á ný og í fyrra var
mengunin orðin hverfandi.
Kemur til greina að krefjast lokunar?
Við höfum ekki farið fram á slíkt en við
höfum krafist þess að losunin verði innan
þeirra marka að hún hafi ekki áhrif á líf-
ríkið í hafinu. Ef menn geta gengið
þannig frá málum að starfsemin hafi
engin áhrif á umhverfið þá er ekki hægt
að gera kröfu um lokun. Hins vegar geta
menn velt fyrir sér að ef svona uppákom-
ur fara að verða trekk í trekk hvort öryggi
vinnslunnar sé eitthvað sem menn þurfa
að hafa áhyggjur af.
Breytir nýjasta atvikið einhverju?
Það er ómögulegt að segja, við fylgjumst
auðvitað með þessu máli og höfum ósk-
að eftir upplýsingum frá íslenskum
stjórnvöldum og Geislavarnir ríkisins eru
búnar að vera í sambandi við sínar syst-
urstofnanir.
Vel fylgst me›
SELLAFIELD
SPURT & SVARAÐ
SELLAFIELD Stöðinni hefur verið lokað á meðan vélmenni hreinsa þar til. Ekki er gert
ráð fyrir að starfsemi hefjist á ný fyrr en eftir marga mánuði.
SIGURÐUR M. MAGNÚSSON „Umræða
um raunverulega eða ímyndaða hættu á
geislavirkum efnum í sjávarafurðum er
mjög neikvæð fyrir Íslendinga.“
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/A
P
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/S
TE
FÁ
N
SVEINN GUÐMARSSON
BLAÐAMAÐUR
FRÉTTASKÝRING
SELLAFIELD
MAGNÚS
JÓHANNESSON