Atuagagdliutit - 13.04.1978, Qupperneq 19

Alfred Toft
NUK.NUUK
Kanga månalo_
(nangitax)
ttngerdlartitdluta sikunit ungu-
nexarpugut. umiatsiarput kig-
9igussauvdlune aserorpox. pigi-
ssavut tam aisa tigoriardlugit
Pugtårssuarmut xaxissariaxar-
Pugut. uvdlunut mardluinarnut
nerissagssaxarpugut. nautsor-
ssugkavui maligdlugit neriuti-
gisimagaluarparput Nepisené-
rérsimdsavdluta. månale tigsu-
karpugut KaKugo sumilo nuni-
kumårnerdluta naluvdlugo. år-
dlerKuterput angnerpåx tåssau-
vok: kålernigssarssuarput.
tigsukardlvta uvdlut dipagsså-
ne uvdlåkut anguartit Hat o-
xarpox: uvdlume axagulunit
nunisångikuvta tamavtalo per-
dlerdluta toxusdngikuvta ilar-
put toxunexartariaxarpox ila-
minit nerinexartugssangordlu-
go, ajunginerpauvordlo saxissu-
araK toxukdine pualanerssaung-
mat. nukagpiaraK KialerpoK, o-
•t xarpunga, tamavta angisumik
pitdlagauvugut, sok pidraluta
toKutsisaugut? taimditordle ta-
mavta assigigkavta imerdutari-
aKarpugut kina ardlarput ila-
minut nerissagssdngusanersox.
tamarmik isumaKatduput kig-
sautigalugulo erngerdluta ime-
rautisassugut, erxortitup toxu-
nigssane nautsorssutiginidsang-
mago, akivunga: tamavta imdi-
pugut, toKO erxarsautigissaria-
Kardlutigo. taimaito k ernger-
dlunga imaisiorpunga: kunga-
seKut ivnit amutdlarnerit arfi-
neK mardluk pérpåka. arfinig-
dlit takexatigigsipdka, arfinex
dipåt aafdinarmik takissusiler-
dlugo KerKatiguldlo xilerniler-
dlugo. amutdlarnerit tduko ta-
maisa takutipåka okardlungalo:
amut diarner mik ndinermik a-
mussissoK, uvangdusagaluaru-
nilunit, ilaminut pigdliutigine-
KdsaoK.
tauva tunugpunga amutdlarne-
ritdlo arjinex mardluk tduko
akulerutdlugit, agssangma så-
migdliup iluanut exigutdlugit i-
sue kisisa nuisatitdlugit ildkalo
xinuvigalugit amusserxuvdlu-
git.. sujugdliujumassoxdngilax.
tauva saxissuara k. xinuvigdra
sujugdliorxuvdlugo, nudnårto-
rujugssuvordlo takisox amuga-
miuk. tauvalo ikiortip takisox
åma amuvå. kivjavdle oxarsi-
massup, saxissuarax toxunexå-
sossok, amutdlarnex naitsox
Kilernilik amuvå dnilårdluinar-
dlunilo.
axaguane umiarssuax takuvar-
put. nigsiup isuanut ilugdlex
Kilerparput xutdlarsimatitdlu-
gulo umiarssuarmit takunexar-
sindngordlugo. umiarssuax ka-
nigdliartormat tamaviårdluta
nivdlialerpugut. umiatsiaK umi-
arssuarmit avalagpoK dnaut-
dlutalo. umiarssuarmut ikigav-
ta, tdssa hollandimiut arfang-
niat, umiarssup nålagåta ikior-
tilo umiarssup initånukartipå-
tigut spegepølsemigdlo neri-
ssagssitdluta. oxarfigåra mé-
raunivnildle pølsetornex ajor-
dlunga, takuinarångavkulo a-
jorsissardlunga, kisidne umiar-
ssup nålagåta pingitsailivdlu-
nga pølse xanivnut mangupå,
meriaramale pingitsailivdlunga
silaKdngitsumik imipånga pøl-
seminermigdlo tunerxigdlunga.
taimaisiorpoK 3—4-riardlu-
ne, uulakualålernigssama tu-
ngånut, pølsilo ivara.
tamatvma kingorna pølsetortu-
dinalerpunga.
umiarssup niuvertoKarjingmut
tikiupåtigut."
sorssutip „Mcrianen“ip tikinerata
Hans Egedep inigssisimanera tå-
ssångåinaK avdlångortipå.
rådime CKausigssaKarsinauju-
mavdlune sujunersutinik angu-
ssarissar.igdlo ersserKigsunik sar-
KumiussissariaKarpoK.
Hans Egedep nautsorssugai
niuvernermut tungatitdlugo naut-
sorssugkanik sujornatigut sulia-
risimassan-.inik sarKumiussivoK,
tungavigisimavålo niuvertoKar-
fingne tamane kalåtdlit ilaKuta-
rit 300 migssait najugaKåsassut.
„svjorna aus sdkut atarxina-
ngårtox navsuidusimavara, niu-
vernerme niuvertoxarfingnit ta-
manii pigssarsiarinexarsindusa-
ssut orssut Cordelit 100 dmit
niorxutigssat saniatigut, kalåt-
dlitdlo akxlerårtåsagpata, ama
100 Cordelinik, tdsalo ilimagi-
nexarstnaussox angnerpåx, td-
ssaulersxnduput 3000 Rigsdale-
rit. .
tåssalc isertitagssat, aukulo, ani-
ngaussartutigssat:
Rdl.
19 angutit. nalinginaussut .. 950
2 palasit atauseK 150 Rdl .. 300
1 niuvertoK.................. 150
1 ikicrte (assistent) ....... 100
1 nakorsaissartoK ........... 150
niorKutigssat ukiumut....... 300
1 umiarssuaK agssartut .... 1200
katitdlugit migssiliordlugit . 3000
kalåtdlit issåinit issigalugit av-
dlatut issikoKarput:
Rd'.
niontutigssat nalingat ........ 300
niuvernerme niorKutigssat
nalingat ................... 300
akilerårutit ................. 2700
imalunit erKornerussumik: pala-
sip isumå maligdlugo niorKutig-
ssap pisiarineKarnermine akia 10-
riardlugc kalåtdlit akilisåput.
crssunut kalåtdlit sivnerutita-
mingnik akiliutåinut tacrtigssatut
kalåtdlit pissagssarait nåmagtu-
mik nalilerneKarsinåungitsoK, tå-
ssa Gutip nålagauvfianut isersi-
nautitauneK. niuvernerme séku-
tunik igdlersorteKarput. kisalo
igdlutik tåtordliunartut niorKU-
tigssanik pinersaulikujungnik pi-
ssariaKångitsunik hcllandimiut
pingitsailissutitut akigissartagåi-
nik imertariaerupait.
niuvertut Kularput. pigissanik
akiliutitut arsåringnigtugssatut
Kalåtdlit-nunanut autdlartine-
Karsimångitdlat, kisiåne tigusini-
artarnermut peKatigititdlugo pe-
riauserissarlagartik nanginarpåt.
akilerårnigssamut nalunaerssutit
kisiåne råde inuit arKinik agdlag-
tuinermik suliaKalerpoK,
såkulissarneK
atortinenalerpordlo niuvertut su-
junigssame angalagångamik ig-
dluinarssutinik pananigdlc såku-
lissartåsassut.
kisiåne Kajagssuartumik inger-
dlatsissoKarpoK:
„26-dne (oktober 1730) niuver-
tox niuverniarérsimavdlune ku-
jatånit tikipox.
isumaxarama kalåtdlit kungi-
mut xujamasungnertik takuti-
tariaxaråt, sdimdunera isuma-
gingningneranilo pivdlugil,
xdumarsagaussugssdngorting-
matik inuneruvdlo matuma ki-
ngorna pivdluartungorsinångor-
titdlutik, erxavtinituinait pina-
tik, kisidne ama ungasigsume
najugaxartut! akuerssisimdput
orssunik amerdldngitsunik tuni-
siumavdlutik oxardlutik avdla-
nik soxaratik, niuvertoxarfiup
kujatånitut niuvertumit ndpar-
tanik imaxdngitsunik orssunik
imigagssamingnik 10-nik tigu-
ssaxarsimdput, kungilo akilerå-
rutinik luniumavdlugo.
Kitsigsune najugagdlit ndpar-
tanik 6-inik imigagssamingnik
tigusiput."
15. december niuvertoK avang-
navtinit tikiupoK:
„kalåtdlit avangnavtinitut nd-
partanik mardlulingnik 11-nik
ama tigusiput orssunik imigag-
ssamingnik kungimutdlo tuniu-
ssagssamingnik. sordlo påsine-
xarsinaussoK, inukulunguit tdu-
ko perxusersuitsut sune tamane
påsingnigdlutik akuerssisimd-
put."
palasit atautsiminerat
Hr. Hans ajungitsoK — måna tai-
ma taineKartalerscK — erdligto-
rujugssusimavcK bille’inik Para-
disimut isissutigssanik tuniussi-
nigssaminut.. 1724-me mérKamik
kuissineK atauseK måna tikitdlugo
kisiartauvoK.
måna suliniartariaKalerpoK isu-
magssarsianilo ataKatigigsitdlugit.
tamåna pivoir 28. januar 1729:
„uvdlox tduna piumassaråra pa-
lasexatika. Hr. Ole Lange, (Ole
Lange 1703—66), ama Hr. Hend-
rich Miltzoug uvavnik atautsi-
méxatigingnisassut, aulajanger-
niardlugo xanox iliordlune kri-
stumiussusex ajorndngitsumik
pivdluarnartumigdlo iliordlune
kalåtdlit akorndnut ikunexarsi-
naunersox...“
uvdlorsiutine taima agdlagsima-
vck, agdlagångordlugulo sujuner-
sune atuarpå:
angajorKåt aulajangersimassumik
najugaKartut
„Nålagkame isumaga sujunerta-
ralo imaingmata: mérartait mi-
kissut måne erxavtine najuga-
xartuartut, åmalo najugarissar-
tagkamingnit nungnex ajortut,
ornigdlugit Gutip oxausinik ili-
niartinexarsinaussut, åmalo ug-
perissamik ilumortumik akuer-
ssisimassut, iliniarusugdlutigdlo
xagdlikut agssuarnaitsumik i-
nussut, mérartait inungorniari-
arångata,
mérKat kuisitarnerat
imalunit sule mérautitdlugit
kuissumut iluartumut pisine-
xartasassut, tamatumalo ki-
ngorna utorxaunerussut kuine-
xartdsavdlutik> nunane kristu-
miussune pissarnertut iliordlu-
ne,
ajoidt
a joxingortitarumårdlugit niu-
vertoxarfiup sulissugssaisut, a-
joxersuiartortitanit ndkutigine-
xardlulik, iliniartitdlugit pe-
rorsardlugitdlo Gutimik mia-
neringningnigssamut ilisimc-
ssaxa lern igssamutdlo.
kuisimångitsunerup toKunigsså
tamdna tåssatuauvox ikiutig-
ssax K’vtsingneruvsårtup ikiui-
neratigut pivdluarxussinerati-
gutdlo takusinaussara, tdssa
kristumiussusex ajorndngitsu-
mik pivdluarnartumigdlo ilior-
dlune inuit tduko akorndne t-
kiinexarsindusavdlune, åmalo
utorxait pexatigalugit kuisimd-
ngitsussusex toxujumårdlune
asiujumårdlunilo.
Niuvertoxarjik Godt-Haab
den 28 Januarii 1729.
HANS EGEDE."
sujunersut isumaKatigigdlune a-
kuerineKarpcK, tauvalo palasit
tåuko pingasut sulivdlutik aut-
dlartiput.
kuisitarneK autdlartipoK
februarime mérKat 16 3 inordlu-
git ukiugdlit Ki*sigsune kuine-
Karput. K’issugtune mérKat 6 kui-
neKarput Imerigsunilo mérKat 20.
aussaunerane autdlacrsimaré-
rångamik ukiåkuf kalåtdlit u^i"
vigssamingnut utertarput, ncvem-
berimilo Egede KeKertanukandg-
Pok mérKat 19 kuiartordlugit.
januarime ukioK tugdleK (1730)
angalavoK Sermitsiamut, Iluiler-
mut OKaitsunutdlo.
katitdlugit ukiune 1729 — 31
mérKat 102 kuineKarput.
arKit
kalåtdlit kuisimångitsutut atitik
pigir.arpait kristumiut peKatiga-
lugit. auko åssersutigssat (Kitsig-
sunit, februar 1729):
Orsek — OrseK
Niviaksinguak — NiviarsiånguaK
Akkuluk — Åkuluk
Attuinnak — AgtuinaK
Ariok— ÅrKioK
Kassiak — KisiartaK
Killenak — UtarKissoK
Poluna — AulisagaK
Nukarlak — NukardleK
Allinguak — AgdlunåK
Kinah — K’ingaK
XJjakkiok — UngalussaK
Erkok ■— ErKOK
Pinneirsak — PinersoK
(arKit Paars-ip agdlagtugainit pi-
ssuput).
pisimasscKarpordle' Hans
Egedep téssångåinartumik mérKa-
nik amerdlanernik kuissiuma-
jungnaerneranui pissutaulersu-
mik.
Kommissione 24.01.29-mérsoK
Kommissione „Kalåtdlit-nunåne
sulinerup" miisgsscrneKarnigsså
pivdlugo pilersineKarsimassoK au-
lajangersimavoK såkutut tamaisa
måssåkordluinaK angerdlarKuni-
ardlugit.
„Morianen" autdlartineKarKig-
pcK Nungmu‘dlo aputdlune au-
gustime 1730:
„26-dne ilimaginexdngitdluinar-
dlune umiatsiarssuax niuverto-
xarfingmut pivox, autdlartine-
xarsimavdlvne Capitain Mohr-
son-imit kungip umiarssuautå-
ta. Morianen-ip nålagånit, umi-
arssuardlo avatåne uningassox
piumassaxarpox ilisimassortag-
ssarsiumavdlune niuvertoxar-
fingmut pulajartortitsissugssa-
mik...“
Nup umiarssualiviane ukiput.
ukioK atoruminaitsorujugssu-
vck. Kåumatit 3 ingerdlaneråne
Nungme angutit 8 toKuput. kalåt-
dlitdlo tamarmik nåparsimåput:
tuberkulose
„6-idne (november) Friderich
Christian (kalålex ajoxe) aut-
dlartipara kalåtdlit mérartait
iliniartikiartortitdlugit K’issug-
tunc, Kitsigsune niuvertoxarfi-
torxamilo.
10-åne uterdlune tikipox.
nalunaerpox kalålerpagssuit
tdukunane toxusimassut, toxu-
ssutigåtdlo sakiagdlungnex xu-
ersornerdlo måne atutorujug-
ssuit tunitdlangnartorujugssu-
gamigdlo tunitdldussortuardlu-
tik.“
nåpaut måne agdlauserineKartoK
tåssauvoK kingusingnerussukut
taineKartalersoK tuberkulose.
akilerårutit nanertutaussut
taima atugardliornerujugssuarmi-
lunit kalåtdlit akilerårtiniarne-
Kartuarput.
10. december niuvertup ikiortå
Klingenberg Pisugfingmit tikipoK.
rådip sulineratigut angalanermi-
ne nagsarsimavai nåpartat 4 ka-
låtdlit akilerårutinik tuniussaKar-
sinaunersut misilingniardlugo.
igdlut (kati'.dlutik 8-ussut) ang-
nerssåine 4-ne nåpartat ilissarsi-
mavai angutitdlo tutsuviginar-
nerpåt mardluk akissugssaulersi-
simavdlugit.
niuverneK nangmineK kajumi-
ssutsimit ingerdlavcK, palasilo a-
varKuneKåinartarpcK| kisiåne a-
kilerårutigssat KimarratigineKar-
sinåungitdlat: nåpartarssuaK ig-
dlup iluanitoK nipaitsumigdlo o-
KalugtuarloK nålagtigititaunermut
manigunigssamutdlo.
K’orKut
pinsip uvdluisa pingajuåne Hans
Egede „Morianen“-imut ilauvdlu-
ne autdlarpcK Kckome-mut
(K’orKut) nautsiagssanik karri-
nigdlo misilivdlune siaruarteriar-
tcrdlune.
pinsime angalarujornerup ta-
matuma kingcrnatigut avangna-
mukarput Nepisene-mut tåssane
nutåmik såkutoKarfeKalersimang-
mat.
Nepisene-mut pigame Hans
Egede nikatdlcrnartumik tusaga-
icarpoK; hollandimiut niuvertut
ilaisa OKalugtuarnera* maligdlugo
danskit kungiat toKUsimavcK, å-
malo:
kur.ge toKusimavoK
„Nepisene-nititdlunga Lieute-
nant Gerner umiarssuaralugo
Charitas 19. juni tikipox, tusar-
dliutindngilå alianartox kungip
toxusimanera, oxarfigalutale
kungip kingorårsissup sdimdu-
ssingårtup piumassaralugulo
perxussutigigå inuit tamarmik
angerdlarxunexameK
Kalåtdlit-nunånit angerdlarxu-
nexdsassut niuvertoxarfitdlo a-
torungnaersinexdsassut ani-
ngaussarluterujugssuit måna ti-
kitdlugo kingunexdngitsumik
Kalåtdlit-nunåne atornexarsi-
massut pivdlugit...
Nungmut uterput
isumatsagdlunga någdliumer-
dlungalo Nepisene ximagpara,
umiatsiarssuardlo Nungmit tiki-
simassox atordlugo angerdlaler-
punga 20. juni niuvertoxarfing-
mutdlo tikiidlunga 27-dne.
GIERTRUD RASK
tikikama påsivara nuliara asa-
ssara pexdnginivne perxigdlu-
arsimdngitsox, ilimagisimagav-
kulo nunumit matumdnga ar-
tornartorsiornartumit ximagu-
nigssax nudnårutigiumårå påsi-
lerpara, Kalåtdlit-nunåta xi-
mangnigsså uvavtutdle aliasuti-
gigå uvangalo ilagalunga uni-
ngdinarumagaluardlune atugag-
ssarisinaussavtinik akuerinexå-
sagaluaruvta...“
(nangisaox)
19