Tíminn - 16.05.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 16. mai 1976.
Jón Óskar
ÉG HEF lengi vitaö, að islenzkir
bókmenntafræðingar svonefndir
væru ekki miklir fyrir sér, að þeir
ljómuðuekki beinlinisaf glöggum
skilningi og göfugri réttlætis-
kennd, en þó kemur stundum fyr-
ir að mér blöskrar hve lágkúru-
legur getur orðið málflutningur
þeirra, ef eitthvað er blakað við
þeim. Ég gerðist svo djarfur fyrir
skömmu að senda Timanum
„Nokkrar athugasemdir vegna
bókm enntaskrifa Gunnars
Stefánssonar”, og birtust þær i
blaðinu 13. april sl., eftir að hafa
legið hálfan mánuð eða uppundir
það hjá ritstjórn blaðsins. Titill-
inn á skrifi minu gat ekki verið
hógværari, og öll var grein min á
rökum reist, en þegar efíir birt-
ingu hennar skrifar Gunnar
Stefánsson reiðilegt svar og velur
grein sinni titilinn „Frumhlaup
Jóns Óskars”, fær hana svo birta
á góðum stað i Timanum, og er
ekki sparað stórt letur á fyrir-
sögnina, svo allir megi nú reka
augun i það, að Jón Óskar hafi
hlaupið á sig. Ég geri það nú til
gamans að setja hliðstæða fyrir-
sögn á þessa svargrein mma og
vænti þess að hún verði prentuð
með jafnstóru letri á jafnáber-
andi stað og grein Gunnars.
Þvi miður hefur Gunnari
Stefánssyni láðst að lesa athuga-
semdir minar gaumgæfilega og
hugsa áður en hann skrifaði svar-
grein sina, svo úr verða gönu-
hlaup hjá honum sjálfum. Ég skal
nú rekja helztu firrurnar i grein
hans. Hann segir:
„Óneitanlega er það nokkuð
kynlegt að maður sem skrifar
bókmenntasöguleg heimildarrit
skuli kvarta undan þvi að bók
hans sé notuð og til hennar vitnað
i umræðu um bókmenntir sam-
timans”.
Ég hef ekkert við þvi að segja,
þótt vitnað sé i bækur minar,
enda hefur það oft verið gert áður
en Gunnar Stefánsson gerði mér
þann heiður. En ef vitnað er i þær
á þann hátt, að villt sé um hvað
stendur i bókum minum og það
siðan notað til árása á heiðarlega
höfunda sem islenzk menning á
þakkir að gjalda, þá tel ég það ó-
vefengjanlegan rétt minn að á-
telja það, án þess að ég sé sakað-
ur um að vilja meina mönnum að
vitna i bækur minar, og það var
einmitt þetta sem ég átaldi i grein
minni, að Kynslóð kalda striðsins
skyldi höfð að yfirvarpi óvand-
aðra bókmenntaskrifa. Ég hefði
feginn viljað að bækur minar
yrðu notaðar til endurmats á bók-
menntunum, einnig þeim bók-
menntum,sem Gunnarogfélagar
finna vartneina smiðagalla á hjá
yngri höfundum sem þeim þykir
hæfa að lofsyngja, en endurmat á
verkum höfunda, sem eiga að
baki sér margvisleg bókmennta-
störf um áratugaskeið krefst
þekkingar og rannsókna á ferli
höfunda, uppeldi þeirra og að-
stöðu i lifinu, menntun þeirra og
lifsviðhorfum sem og hræringum
og smekk samtimans. Það verður
ekki gert i einni blaðagrein sem
skrifuð er af skyndingu. Út úr
slikum vinnubrögðum koma ekki
annað en sleggjudómar, hvort
sem Gunnari Stefánssyni likar
það betur eða verr, að ég skuli
leyfa mér að benda fólki á þennan
sannleika.
Gunnari Stefánssyni er það
sýnilega mikið i mun að sanna að
ég hafi farið niðrandi orðum um
Kristján frá Djúpalæk og Þor-
stein Valdimarsson i bók minni
Kynslóðkalda stríðsins.Þá skilst
betur til hvers leikurinn var gerð-
ur, þegar hann vitnaði i bók mina
um leið og hann var að reyta
fjaðrirnar af skáldunum. Hann
segist hafa verið nýbúinn að lesa
bók mina, og hefur þá trúlega
fengið hana i hendur til að skrifa
um hana ritdóm, þótt hann hafi
ekki gert það, þvi ekki veit ég
annað en útgefandi minn hafi sent
Timanum bókina eins og öðrum
blöðum. En þótt Gunnar hafi, að
þvi er virðist, ekki mikið álit á
bókinni, hefur hann engu að siður
notfært sér hana i ritdómi um
aðrar bækur, og þá á þennan ein-
kennilega hátt sem virðist, eftir
svargrein hans að dæma, ekki
hafa verið af vangá.
Það hefur ekki farið framhjá
mér að Gunnar Stefánsson liggur
mér m jög á hálsi fyrir að ég skuli
ekki hafa skrifað nógu virðulega
um islenzka bókmenntafræðinga i
bókum minum, og nú þykist hann
liklega vera að hefna félaga sinna
með þvi að sýna fram á að ég fari
einnig niðrandi orðum um rithöf-
unda. Til að sanna það, að ég hafi
farið niðrandi orðum um Kristján
frá Djúpalæk og Þorstein Valdi-
marsson i bók minni tekur Gunn-
ar upp úr henni tvær nokkuð lang-
ar klausur, og er það vel, þvi þar
sésthvaðhannhafðiihuga, þegar
hann þóttist hafa fundið niðrandi
ummæli sem honum gætu i hag
komið.
1 annarri klausunni, sem Gunn-
ar tilfærir, hef ég getið þess að
Kristján frá Djúpalæk hafi hlotið
verðlaun fyrir ljóð á listamanna-
þingi 1951 og verið talinn efnileg-
astur meðal ungra ljóðskálda á
þeim tima, ennfremur að hann
hafi verið mikils metinn meðal
sósialista. (Kristjáni finnst sjálf-
um að svo hafi ekki verið, en ég
skrifa vitanlega um hlutina eins
og þeir komu mér fyrir sjónir).
Hvað er nú niðrandi i þessu?
Ekki eitt orð.
í hinni klausunni, sem tilfærð er
úr bók minni, segi ég, að Sósial-
istaflokkurinn (sem alltaf gerði
sér far um að halda fram sérstök-
um skáldum) hafi á þeim tima
komið sér upp ljóðskáldi sem
hafa skyldi það hlutverk að vera
efnilegasta ungt ljóðskáld á Is-
landi, en það hafi ekki verið
Kristján, svo sem vænta hefði
mátt, heldur Þorsteinn Valdi-
marsson, þar sem hann hafi að
þvi leyti verið aðgengilegri fyrir
menntaðri hluta flokksins að
hann hafi verið fjölbreytilegri i
bragarháttum og getað sýnzt ný-
stárlegur, þótt hann hafi ekki ver-
ið það nema að takmörkuðu leyti,
en með þessu hafi menntamenn-
irnir i flokknum og kringum
flokkinn getað talið sér trú um að
þeir væru ekki afturhaldssamir
gagnvart nýrri ljóðagerð (atóm-
kveðskapnum), þó það hafi ein-
mitt verið sönnun um afturhalds-
semi þeirra, „þvi fátt orkaði jafn
máttvana og vandræðalega á
þeirri tið og þjóðkvæðastill Þor-
steins og fleiri”. (Þ.e. á undir-
ritaðan, að sjálfsögðu.)
Ég tilfæri siðustu setninguna
orðrétt, þvi það eru einu orðin i
klausunni sem Gunnar gæti túlk-
að á þann veg, að ég væri að lasta
Þorstein. En vitanlega er það
ekki annað en útúrsnúningur. Ég
er hér einungis að lýsa skoðun
minni á ákveðnum ljóðstil, þjóð-
kvæðastil, sem var alls ekki
einkamál Þorsteins, heldur tiðk-
uðu hann fleiri, eins og beint
kemur fram i orðunum „og fleiri”
i tilvitnuninni hér að framan, og
skal ég nefna i þvi sambandi Jó-
hannes úr Kötlum, úr þvi bók-
menntafræðingurinn hefur ekki
áttað sig betur en raun ber vitni.
Ég legg engan dóm á kveðskap
Þorsteins Valdimarssonar. Það
sem ég segi þarna um Sósialista-
flokkinn mætti hins vegar telja
flokknum til niðrunar, eftir þvi
hvað hverjum finnst, en á engan
hátt Þorsteini Valdimarssyni.
Sjálfur hefur Gunnar Stefánsson
borið brigður á, að þarna hafi
verið um afturhalddssaman bók-
menntasmekk að ræða (orðalag
hans). Það kemur mér siður en
svo á óvart, en um það mun ég
ekki þrátta við greinarhöfund.
Siðustu skrif hans um bókmenntir
(t.d. hugmyndir um
„módernismann”) benda ekki til
þess að slikt karp yrði neinum
gagnsamlegt. Fyrst þyrfti hann
að læra meira og lesa betur.
Þegar Gunnar Stefánsson reyn-
ir að bera það af sér, að hann hafi
ráðizt á Kristján frá Djúpalæk
af þvi að hann hafi ort smáljóð,
sem hann taldi spé um tiltekinn
bókmenntafræðing, er svar hans
á þessa leið:
„Ekki reynir Jón Óskar á nokk-
urn hátt að andmæla mati minu á
þeim kvæðum Kristjáns sem ég
taldi misheppnaðan, og raunar
alls engan skáldskap”.
Ég hélt það væri ljóst, að ég
skrifaði athugasemdir minar til
þess að finna að slæmum vinnu-
brögðum, og ekki til annars. Ég
get fullvissað Gunnar Stefánsson
um það, að ég læt mér i léttu rúmi
liggja hvað hann telur „mis-
heppnaðan skáldskap” eða „alls
engan skáldákap”. En ritdómur
hans og sérstaklega skætingur
hans út af fyrrgreindu ljóði bar
vott um þess konar niðurrifs-
starfsemi sem islenzkir bók-
menntafræðingar hafa tiðkað af
hvað mestum belgingi á siðari ár-
um, og timi er til kominn að
kveða niður. Hann getur valið um
það sjálfur, hvort hann vill taka
sér þá til fyrirmyndar sem lengst
hafa gengið i slflcum vinnubrögð-
um.
Þá segir bókmenntafræðingur-
inn eftirfarandi:
„Niðurlagsorð min um þessi
skáld, að heimspekileg undir-
staða skáldskapar þeirra sé veik,
virðist koma sérlega illa 'við Jón
Óskar”.
Hvað á Gunnar Stefánsson við?
Hvers vegna ættiþaðaðkoma illa
við mig hvað hann imyndar sér
um heimspekilega undirstöðu
skáldskapar? Mér stendur hjart-
anlega á sama um hugmyndir
hans. En að sletta slikum hug-
myndum fram i ritdómi, án þess
að skýra á nokkum hátt hver sé
þessi veika heimspekilega undir-
staða sem átt er við, það er
hundavaðsháttur, og að þeim
vinnubrögðum fann ég, en Gunn-
ar virðist ekki einu sinni hafa
skilið um hvað grein min f jallaði.
Þá er ekki von að vel gangi að
skilja heilar bækur. 1 svargrein
sinni reynir Gunnar að útskýra
hvað hann hafi átt við með þvi að
heimspekileg undirstaða skáld-
skapar höfundanna væri of veik.
En hver er þessi heimspekilega
undirstaða sem er svona veik?
Um það er lesandinn engu nær af
svarinu. Gunnar segir, að hann
hafi átt við það að ljóð þessara
tveggja skálda næðu ekki lengra,
þegar bezt léti, en vera fallegar
lýriskarstemmningar, án þess að
lesandinn finni að „heilstæð lifs-
skoðun” eða „heimspekilegt við-
horf” liggi að baki. Sem sé, orð
bókmenntafræðingsins voru ekki
annað en þvaður, tillærður frasi,
sem átti að lita út eins og mæli-
kvarði á ljóðagerð, en er ekki
annað en loftbóla sem springur
við fyrsta blástur. Það var þetta,
sem ég kallaði sleggjudóm, og
ekki batnar hann við útskýring-
una.
Ef menn hafa fengið ákveðna
formúlu i skóla eða útbúið sér
sjálfir slika formúlu geta þeir
fellt hvaða skáld sem er i duftið.
Það væri enginn vandi að búa til
stóra sýnisbók af ljóðum
Matth. Jochumss. og dæma sið-
an heildina á þá lund að Matthias
stæði eftir berskjaldaður og rúinn
skáldfrægð sinni. En þeir sem
skilja Matthias og samtið hans
dæma hann eftir beztu kvæðum
hans, en fjargviðrast ekki um öll
þau litilfjörlegu kvæði sem eru
meginhluti verka hans. Bæði
Kristján frá Djúpalæk og Þor-
steinn Valdimarsson hafa ort
prýðisgóð kvæði, sem þeim er
sómi að. Eftir þeim ber að meta
þá, þegar horft er yfir verk
þeirra, en ekki að klifa á þvi sem
miður hefur tekizt, þótt vitanlega
megi á það benda. Það er ekki
hægt að taka slika höfunda eftir
margra áratuga starf þeirra og
ætla að kenna þeim eins og skóla-
krökkum. Til þess er Gunnar
Stefánsson ekki fær. Það getur
hann verið viss um.
Ég tók það fram i athugasemd-
um minum aðég hefði ekki hug á
að karpa við Gunnar um bók-
menntir. 1 tilefni þessa segir
hann. að þá sé vandséð hvaða er-
^ ‘ 15:0 DANMARK ^
HOLGER PHIUPSEN di
Otto Bache: Et Kobbel Heste udenfor en Kro
CZESLAW SLANIA sc
HAFN1A76
ÍHllWM Ámmi DANMARK
HAFNIA 76
FYRSTA ALÞJOÐLEGA
FRIMERKJASYNINGIN I DANMÖRKU
SYNINGARBLOKKIN:
Sýningarblokkin, er eins og sýnt er
að ofan. Hún er til sölu frá 17. júní,
1976, og fram á siðasta sýningar-
dag 29. ágúst 1976.
Verðið er 15,00 danskar krónur,
sem innifelur aðgöngumiða að
sýningunni. Blokkina er aðeins
hægt að kaupa ásamt aðgöngu-
miða.
Blokkin er prentuð i 6 litum i stál-
stungu og myndefni er mynd Otto
Bache frá um 1876 „Lest af hestum
fyrir utan krá.” Frímerkiö er póst-
maðurinn.
Blokkin er 80x102 mm á stærð, en
merkið sjálft 40,4x23,6 mm.
A útgáfudaginn, 17. júni, verður
fyrstadagsstimplun á POSTENS
FILATELI.
Pantanir ásamt greiðslu sendist
til:
POSTENS FILATELI
Raadhuspladsen 59
DK-1550 Köbenhavn V
Danskan póstgiróreikning:
3 02 14 83 og póstá visanir má einnig
nota.
Sé óskað eftir fyrstadagsbréfum,
þarf pöntunin að berast POSTENS
FILATELI siðasta 10.6. 1976.
VELKOMIN Á HAFNIA 76
HAFNIA 76
Fyrsta alþjóðlega frimerkjasýn-
ingin i Danmörku, HAFNIA 76,
stendur dagana 20.-29. ágúst 1976.
Tækifærið er 125 ára afmæli dönsku
frimerkjanna, en útgáfa þeirra
hófst 1. april 1851.
Sýningin hefir vernd F.I.P. og
samanstendur af 4,500 römmum. 54
lönd taka þátt i samkeppnideild og
138 lönd i opinberri deild.
Sýningin er haldin i Bella Center,
nýrri sýningarhöll og nútímalegri
73.000 fermetra stórri. HAFNIA 76
notar 32.000 fermetra af þvi. i höll-
inni eru öll nútimaþægindi, o.s.frv.
Agústmánuður er bezti timi ársins
fyrir ferðamenn að gista Dan-
mörku og Kaupmannahöfn býður
uppá mörg ævintýri, sem hafa gert
borgina heimsfræga, sem alþjóð-
lega ferðamannaborg.
Ef þér óskið itarlegri upplýsinga
um HAFNIA 76, þá skrifið:
HAFNIA76
Postboks 362
DK-1503 Köbenhavn V
0
VELKOMIN
MERKUR.
TIL DAN-