Tíminn - 13.06.1976, Blaðsíða 21

Sunnudagur 13. júni 1976
TÍMINN
21
hljóöi. Ég held, aö ég hafi ekki
veriö nema eitthvað tólf eöa
þrettán ára, þegar ég varö fyrst
aö lesa upp á fundi. Ég man, aö ég
valdi mér gamla blaöagrein, sem
heitir Aktaskrift. Þar er sagt frá
litils háttar deilu, sem mun hafa
orðiö á milli Jóns Sigurössonar
forseta, og að mig minnir
Jóns Ólafssonar, sem var
skrifari á Alþingi. Forseti
haföifundiö aöþvi, aö skriftin hjá
þingritaranum væri alltof gisin og
gleiö, og sagt, aö hann fengi alls
ekki fullt kaup fyrir slfka skrift.
Þá svaraöi hinn: „Þetta er akta-
skrift.” — Mér er þessi gamla
grein mjög minnisstæö, ekki sizt
vegna þess, aömér finnast marg-
ir i þjóöfélagi okkar nú á dögum
stunda „aktaskrift.”
— Baðstofumenningin hefur
auövitaö veriö enn viö lýöi á upp-
vaxtarárum þinum?
— Já, hún entist fram á mina
daga. A kvöldvökunum vorulesn-
ar sögur, en lestrarfélag var i
sveitinni, og mikið lesið á flestum
eöa öllum bæjum. Ég var látinn
lesa fyrir fólkið, þvi aö hvort
tveggja var, aö ég varö snemma
læs og ég haföi gaman af aö lesa.
Stundum las ég svo lengi i einu,
aö loks fóru linur bókarinnar all-
ar á hreyfingu, svo ég varö aö
hætta, en oliuljósið var vist stund-
um helzt til dauft og ófullkomiö.
Liklega hef ég eitthvaö skemmt
sjón mina á þessum árum, þvi aö
ég þurfti snemma að fara aö nota
gleraugu.
Húslestrar voru alltaf lesnir, og
á heimili foreldra minna var
Vfdalins-postilla lesin alla sunnu-
daga. Flestir vita, aö lestrarnir
þar eru nokkuö langir, enda þótti
mér svo, þegar ég var látinn lesa
lesturinná barnsárum minum, og
vitaskuld var bókin öll meö
gotneska letrinu. En viö þessu
fannég uppráö, ekkimjög óskyld
þvi sem séra Sigvaldi er látinn
nota i Manni og konu, þar sem
hann segir, aö hér megi þá svo
sem vera amen. Ég tók upp á þvi
aö fletta tveimur blööum, en ég
gætti þess vandlega að stanza viö
punkt, eöa helzt greinaskil, áöur
en ég fletti, og byrja svo aftur viö
greinaskil, þar sem ég tók til á
næstu, — eöa öllu heldur
næst-næstu-opnu. Ekki held ég að
neinn hafi tekið eftir þessu, aö
minnsta kosti fékk ég aldrei nein-
ar athugasemdir, hvab þá snupr-
ur fyrir lesturinn. Og ég held, aö
þetta hafi engan sakað.
Samgöngur
voru erfiðar
— Voru samgöngur ykkar viö
umheiminn ekki fremur á landi
en sjó?
— Hvort tveggja var til. Þegar
ferðazt var á landi, var hesturinn
eina farartækið, og svo hestar
postulanna, sem liklega hefur
verið algengast. Kaupstaðarleið-
in var yfir Skersfjall, og
er þriggja til fjögurra klukkutima
lestaferö. En svo þurfti lika aö
fara á sjó frá Hvalskeri, út Pat-
reksfjörðinn, noröur yfir hann og
út i kaupstaöinn. Þetta gátu oröiö
vondar feröir, sérstaklega aö
vetrinum, þegar veöur voru vond,
og menn komu oft hraktir og sjó-
blautir aö Hvalskeri á heimleiö.
Var þá ekki um ánnaö aö ræöa en
aö leggja gangandi á fjalliö og
bera á bakinu þá vöru, sem keypt
haföi veriö i kaupstaönum. En sú
var bót I máli, aö á Hvalskeri bjó
frábærlega gestrisiö og hjálp-
samt fólk, Kristján Björnsson og
Bergljót Sigurðardóttir. Þaö var
engu lfkara en að þau hjón væru
foreldrar Rauösendinga, þannig
tóku þau á móti þeim.
— Þetta hafiö þiö unglingarnir
veriö sendir, eins og aðrir?
— Já, og viö þvi var ekkert aö
segja. Þaö gat meira aö segja
verið gaman aö sumrinu, þegar
veöur var gott. En þaö voru aörar
feröir, sem mér þóttu ekki eins
fýsilegar, þótt þær kæmu margoft
I minn hlut. Þegar 'farið var aö
róa á vorin úti i vikunum, Kolls-
vilc, Breiðuvik og Látrum, þá
þurfti aö senda alla þessa leib,
sem var um þaö bil sjö til átta
klukkustunda lestagangur. Þetta
vorum viö unglingarnir láthir
fara, þegar viö þóttum færir til
þess, og ég fór þaö oft einn, aub-
vitað riöandi og meb tvo i taumi.
En vegurinn var ekki glæsilegur.
Sums staöar var algerlega veg-
laust, og yfir uröir aö fara, sem i
rauninni voru ekki neinn hesta-
vegur, þótt farnar væru.
Ungmennafélagið
gerbreytti
andrúmsloftinu
— Langaöi þig ekki til þess aö
veröa bóndi á æskustöövum þin-
um?
— Aö lokinni fermingu, langaði
mig ákaflega mikiö til þess að
geta haldið áfram námi, og leiddi
ekki einu sinni hugann aö búskap.
En þaö voru blátt áfram ekki nein
tök á sliku, meöal annars vegna
þess, aö eldri bræöur minir voru
farnir aö heiman, ég var næstur
að aldri, og þvi kom þaö af sjálfu
sér aö f minn hlut kæmi aö hjálpa
foreldrum okkar. Ég komst ekki
að heiman. Þetta sveið mér afar
sárt. Aö visu þótti mér lika gam-
an að búskap, og ég hef alla ævi
unað mér bezt i svát, en mennta-
þráin togaði fast á móti.
Annars er þaö athyglisvert, aö
strax og ungmennafélagiö haföi
fest rætur i sveitinni, var eins og
nýr andi færöist yfir unga fólkiö
þar. Þaö fylltist af menntunar-
þorsta, fjölmargir fóru aö heiman
til náms, og engu siöur frá fátæk-
um heimilum en þeim sem betur
voru stæö, enda munu fæstir
þessara unglinga hafa veriö búnir
neinum teljandi fararefnum,
heldur unnu þeir fyrir sér, og
stunduöu nám, meira eöa minna,
eftir aö þeir voru farnir aö heim-
an.
— Var ekki góö barnafræösla i
sveitinni?
— Jú, það var farskóli, og
Eyjólfur Sveinsson, sem ég
nefndi hér aö framan, var kenn-
arinn. Skólinn var meöal annars I
Króki.hjá Guömundi fööurbróöur
minum. Þar var einn nemandinn
dr. Kristinn Guömundsson fyrrv.
ambassador, en við erum
bræðrasynir. Ekki stóö kennslan
nema fáeinar vikur hverju sinni.
Þar var lögö áherzla á lestur,
skrift, islenzku, reikning, og svo
nokkrar lesgreinar. En þegar
fermingin nálgaðist, var fariö aö
leggja kapp á kristindóms-
fræösluna. Ég lærði bibliusögur
og þótti það gaman. Hins vegar
gegndi öðru máli um kveriö hans
Helga Hálfdánarsonar, sem ég
var látinn læra. Þaö er aumasta
námsbók, sem ég hef komizt i
kynni viö um dagana. Mér gekk
illa aö tileinka mér kenninguna
um heilaga þrenningu, upprisu
holdsins, og siðast en ekki sizt út-
skúfunarkenninguna. Mér er enn
i minni þessi klausa: „Eftirdauð-
ann hreppa þeir, sem með vantrú
og þrjózkuhafa hafnaö guös náö,
eilifan dauöa eöa eilifa glötun. Lif
þeirra veröur ævilangt kvalalif I
sambúö við illa anda, endalaus
angist og örvænting án allrar
vonar um frelsun. Þetta er kallað
hinn annar dauöi.” — Já, þetta
vorum við börnin látin læra. Og
áttum sjálfsagt aö trúa þvi, þótt
éggeröi þaö aö visu ekki. Og satt
aö segja veit ég ekki, hve mörg
okkar hafa trúaö þessari þokka-
legu kenningu.
Lenti i hreppsnefnd —
þvert gegn vilja minum
— Nú, og svo komst þú á skóla-
bekk, þótt sjálfsagt hafi þaö oröiö
seinna en þú heföir kosið?
— Já, ég notaði fyrsta tækifær-
iö, sem bauöst, þegar ég þurfti
ekki lengur aö hjálpa foreldrum
minum. Ég læröi eins mikiö og ég
gat, jafnframt þvi að vinna fyrir
mér og sjá um mig sjálfur.
Eftir að ég var orðinn kennari I
Ólafsvik, komst ég ekki hjá þvi aö
hafa einhver afskipti af félags-
málum, og dróst inn I þau, eigin-
lega án þess aö vita af þvi. Ég
haföi aðhyllzt stefnu Framsókn-
arflokksins frá þvi aö ég var i
Samvinnuskólanum og kynntist
Jónasi Jónssyni. A þeim árum
var allt aö vinna fyrir þá sem
gengu þessari stefnu á hönd. En
flokkaskipting var ósköp rugl-
ingsleg hér á landi, þangaö til lok-
ið var sjálfstæðisbaráttunni 1918.
— Var pólitfkin fjörug i ólafs-
vik um þetta leyti?
— Þar fór fljótlega að bera á
Alþýðuflokksmönnum, en viö
höföum nána samvinnu i þeim
umbótamálum, sem viö beittum
okkur fyrir, og við unnum svo vel
saman, aö flokkarigur á milli Al-
þýöuflokksmanna og Framsókn-
armanna i Ólafsvik var óþekktur
á þessum árum. Og ýmsu komum
viö til leiöar, ekki er þvi að neita.
Arið 1931 var heimskreppan aö
dynja yfir, og lifskjör fólks voru
bágborin, svo i ólafsvik sem ann-
ars staðar. Þetta ár þurfti aö
kjósa einn mann i hreppsnefnd i
Ólafsvik, en hreppsnefndarkosn-
ingar fóru jafnan fram á vorin, á
hreppsskilaþingi, og voru munn-
legar. Hreppstjóri var Finnbogi
Lárusson kaupmaöur.en svo vildi
til.aðhann þurftiað fara suöur til
Reykjavikur og nú hringdi hann
til min frá Reykjavik og baö mig
um aö halda hreppsskilaþingið
fyrir sig. Ég vissi varla hvaö
hreppsskilaþing var, en lofaöi
samt aö gera þetta. Aður en kosn-
ingin á þinginu skyldi hefjast,
komu nokkrir kunningjar minir
til min og báöu mig aö taka sæti i
hreppsnefndinni, þvi að þeir ætl-
uöu aö kjósa mig. Ég haröneitaöi,
og þeir fóru viö svo búið.
Fátt var á hreppsskilaþinginu,
þvi að margir voru fjarri heimil-
um sinum, sumir á sild, en kven-
fólk að fiskvinnu suöur i Reykja-
vik. Þó komu nokkrar hræöur á
fundinn, en þegar fariö var að
kjósa, kom i ljós, aö atkvæðin
skiptust nokkuö jafnt á milli min
og Halldórs Steinssonar, þáver-
andi alþingismanns. Þegar komin
voru átján atkvæöi, vorum við
Framhald á bls. 23.
Stakkadalshyrna er beint upp af bænum Stakkadal.
rfHún sér að sér
samt...
rr
segir Sigurvin Einarsson,
fyrrverandi alþingismaður
í þessu viðtali, þar sem hann
ræðir um fortíð og nútíð í Iffi
íslenzku þjóðarinnar
og lætur að lokum í Ijós
þó von, að hún eigi
bjarta framtíð fyrir höndum.
Sigurvin Einarsson.