Tíminn - 19.09.1976, Síða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 19. september 1976.
LtKLEGA er ekki fráleitt a6
segja, aö Látrabjarg sé eitt af
undrum tslands. Þar er slík
mergö fugla, aö annars eins
munuekki finnast dæmi viö norð-
anvert Atlantshaf, og um langan
aldur var þaö sjálfsagöur þáttur i
lifsbaráttu fólksins, sem átti
heima i i nágrenni Látrabjargs,
að sækja mat i hið ótæmandi
forðabúr Bjargsins.
Látrabjarg hefur liklega öölazt
sina frægö, enda hlaut þaö aö
verða. Um þaöhefur verið skrifuð
bók, þar sem dreginn er saman
gifurlega mikill fróðleikur um
Bjargiö, og einnig mun flestum
vera i minni kvikmyndin Björg-
unarafrekiö við Látrabjarg, þar
sem lýst er frægu björgunaraf-
reki, sem unnið var á þeim slóö-
um fyrir rösklega hálfum þriöja
áratug.
Þrjátíu bátar á sjó
á sjó
Þaö, sem hér fer á eftir, veröur
hvorki jarðfræðileg saga Látra-
bjargs né heldur landafræði i
venjulegum skilningi. Hér verður
aðeins rætt við einn af mörgum
mönnum, sem þekkja hinn fagra
og sérkennilega útvörö Islands i
vestri, — einn þeirra, sem ólust
upp i nágrenni Látrabjargs, og
áttu si'ðan við það margvisleg
skipti á þroskaárum sinum.
Hingað er nú kominn maður,
sem heitir Daniel Ó. Eggertsson.
Hann er ákaflega fróður um
Látrabjarg og á þaðan margar
minningar. Við skulum heyra
hvað hann hefur að segja.
— Fyrst langar mig aö spyrja
þig Daniel: Hvar i nágrenni
Látrabjargs var það, sem þú óist
aldur þinn?
— Ég fæddist á Hvallátrum i
Rauðasandshreppi 10. sept. 1890.
Foreldrar minir voru ættaöir
þaðan úr sveitinni, — úr Rauða-
sandshreppi — en hvorugt þeirra
var fætt á Hvallátrum. Ég ólst
svo upp á Hvallátrum, og hef eig-
inl. alltaf átt þar heima, ef und-
an eru skiiin tvö ár, sem ég var
við nám hér i Reykjavik. Ég fór i
verzlunarskóla oglauk prófi það-
an.
— Hverjir voru helztu bjarg-
ræöisvegir manna I heimahögum
þinum, þegar þú varst að alast
upp?
— Afkoman byggöist langmest
á sjónum. Útræöi var mikið, og
það var ekki einungis stundað af
hreppsbúum, heldur komu menn
til róðra úr Breiðafirði, af Barða-
strönd og viðar að. Aðallega var
veiddur steinbitur, og fiskimið
okkar á Hvallátrum voru talin ein
beztu steinbitsmiðin, sem völ var
á þar um slóðir.
— Þaö hefur þá oft veriö mann-
margt i kringum ykkur á vertiö-
um?
— Móör min sagði mér, að um
þrjátiu bátar hafi gert út frá
Hvallátrum, þegar flest var.
Heima á bænum var lika mann-
margt. Þar voru þrir búendur, og
auk þess alltaf nokkuð af lausa-
mönnum, sem bjuggu i einhvers
konar húsmennsku. Þeir áttu þá
eitthvað af kindum, höfðu ein-
hverja grasnyt og heyjuöu fyrir
skepnum sinum, en stunduðu
annars sjóinn og liföu aðallega á
honum. Flest mun heimafólk á
Hvallátrum hafa verið á milli
sextiu og sjötiu manns, og eru þá
allir taldir, sem áttu þar heima, á
þremur búum.
Svo voru það sjómennirnir. Sjó-
mennskan var eingöngu dagróðr-
ar, en aldrei legiö úti. I landi var
dvalizti búðum, og þær voru satt
að segja ekki neitt nýtizkuleg hús.
Allar voru þær hlaðnar úr torfi og
grjóti, þakið meö árefti og hell-
um, og siðan tyrft yfir. Inni voru
bálkar, hlaönir úr grjóti, og þar
sátu menn og sváfu, þegar þeir
voru i landi. Heldur var þar óvist-
legt, einkum I rigningatið, þegar
búðirnar láku.
Vorvertiðin byrjaði um sumar-
mál og stóð fram að tólftu viku
sumars. Þá fóru menn að tinast
heim með aflann.
— A hvaða árum er þetta, þeg-
ar þríbýli er á Látrum og yfir sex-
tiu manns á bænum?
— Ég hef hér i huga árin
i kringum siöustu aldamót, bæði
fyrir þau og eftir, en þegar dálitið
kom fram á tuttugustu öldina, fór
fólkinu óðum að fækka. Þá fór
unga fólkið að heiman og kom
ekki heim aftur til dvalar, enda
var tæplega verkefni handa þvi
öllu I heimahögunum, við breytt
ar þjóðfélagsaðstæður.
Átburðarásin varð sem sagt
þar eins og viöast hvar annars
staðar: unga fólkið fóriburtu, en
eldrikynslóðin sat eftir. Hvallátr-
ar fóru þó ekki i eyði. Þar býr nú,
eins og kunnugt er, Þórður Jóns-
son hreppstjóri með konu sinni,
og enn fremur Asgeir Erlendsson
vitavöröur, ásamt konu sinni og
dóttur. Þannig eru fimm mann-
eskjur á Látrum núna, og má
segja, að þar hafi oft verið
þrengra setinn bekkurinn.
Aldrei lofthræddur
— Stundaðir þú sjó, meöan út-
ræði var frá Látrum?
— Já, ég gerði það um langt
árabil. Ég fór að róa, þegar ég
var um fermingaraldur, og hélt
þvi áfram þangað tíl seint á ára-
tugnum 1940-50. Það mun hafa
verið nálægt lokum seinni heims-
styrjaldarinnar, eða rétt upp úr
henni, sem ég hætti sjómennsku.
— Hversu langt er frá Hval-
látrum og út á Bjargtanga?
— Mig minnir það vera um
fimm kilómetrar. Aður varð að
fara þessa leið gangandi, en nú er
kominn bilvegur, svo hægt er að
aka alla leið að vitanum.
— Fórst þú ekhi snemma aö
taka þátt i þvi aö sækja bjargræöi
i Látrabjarg, eins og aö draga
fisk úr sjó?
— Allir strákar, sem ólust upp
á Hvallátrum, fóru snemma að
klifra I klettum. Sjálfsagt hafa
margir þeirra gert það til þess að
æfa sig og þjálfa, ef þaö skyldi
eiga fyrir þeim að liggja seinna
að sigai Látrabjarg, þvi áreiðan-
lega var það draumur margra
dreng ja að komast þangað, þegar
þeir hefðu aldur til.
— Þiö hafiö ekki veriö loft-
hræddir þarna?
— Lofthræddir? Þaö heföi nú
þýtt litið. Enginn maður getur
sigið I bjarg, ef hann er loft-
hræddur, eða ef hann sundlar.
— Uröu þá allir eins og sjálf-
krafa lausir viö þetta hvort
tveggja, eða voru einhverjir, sem
hvorki stunduöu klifur né bjarg-
sig, vegna þess aö þá sundlaöi?
— Menn voru misjafnir með
það eins og annaö, og sumir fóru
aldrei I bjargsig eöa kletta, aö
heitiö gæti.
— En lofthræöslan hefur ekki
kvaliö þig?
— Nei, enda hefði ég þá ekki
getað unnið þau verk, sem ég
vann. Mig sundlaöi aldrei, og ég
varð aldrei hræddur, hins vegar
reyndi ég að fara eins gætilega og
mér var unnt, enda geröu það all-
ir.
— Hvenær byrjaöir þú aö sfga i
Látrabjarg?
— Satt að segja man ég nú ekki
lengur ártaliö, en ég mun ekki
hafa verið kominn mikið yffr
fermingu. Mér finnst i endur-
minningunni, aö það hafi verið

sem eitt sinn
nu
fermingarárið mitt, en ábyrgist
þaö þó ekki. Hitt man ég, að
fyrstu feröir minar I Bjargið fór
ég fyrir pabba, þvi að hann var þá
hættur að siga fyrir aldurs sakir.
Sigið eftir eggjum
— Hvenær hófust bjargferöir á
vorin?
— Þær byrjuðu venjulega upp
úr miðjum mai. Þá var farið
þangað til eggjatekju. Þá fóru yf-
irleitt allir, sem vettlingi gátu
valdið ,,á Bjargið”, bæði kvenfólk
ogkarlmenn. Reynt var að leggja
af stað snemma morguns, og að
mörgu var aö hyggja. Það þurfti
að ú tbúa nesti, ta ka til kassa, sem
eggin skyldu flutt I heim og siöast
en ekki sizt að hafa hesta til taks
til þess að reiða heim eggin. Siðan
var minnst klukkutima gangur
fram á Bjargið.
Þegar þangað kom, þurfti Hka
ýmislegt aö athuga, áður en s jálft
aðalverkið hæfist. Fyrst var tekið
fram hjólið, sem vaðurinn átti aö
leika um, og það látið á bjarg-
brúnina, þar sem það átti að vera
á meöan á verkinu stóð. Næst var
vaðurinn reyndur, hvort hann
væri nógu sterkur, og var þá öör-
um enda hans brugðiö fyrir jarð-
fastan stein, og siöan gengu
margir menn á vaðinn og treystu
hann. Og ef ekkert sást athuga-
vert viö vaðinn á meðan á þessu
stóð, var talið óhætt aö siga I
honum.
Þessu næst klæddust sigmenn-
irnir skyrtum sinum,en ekki voru
þær samkvæmt nýjustu tizku
samkvæmisklæöa. „Skyrtan” var
strigapoki undan rúgmjöli,en göt
höföu veriö gerð á hann fyrir höf-
uð og handleggi, og siðan var hon-
um steypt yfir sig. Snæri var
bundið um mittið, og annar spotti
notaður til þess að halda „skyrt-
unni” saman að ofan, svo að hún
rynni ekki út af öxlunum.
Nú byrjaði sigið. Sérstakur
maður var hafður við hjólið á
bjargbrúninni og sá um að allt
færi skipulega fram. Var hann
nefndur hjólmaður. Þegar sig-
maðurinn var kominn niöur I
bjarg, tindi hann egginn I pokann,
sem hann var klæddur i, og lét
þauafturfyrir bak sér, þvi að þar
brotnuðu þau miklu siður. Oftast
vom „skyrtumar” svo viðar i
hlutfalli við manninn, sem I þeim
var,að I þær mátti koma hundrað
og fimrntiu til tvö hundruö eggj-
um.
— Var ekki óþægilegt að koma
eggjunum i pokann fyrir aftan
bak sitt?
— Nei, það var ekkert óþægi-
legt. Pokinn var svo viður um
handvegina, að þar var auövelt
aö komast að og láta þau svo
velta aftur fyrir bak. Auðvitað
kom fyrir, aö eitt og eitt egg
brotnaði, en aldrei var mikið um
það. Þegar komið var upp á brún,
settist sigmaðurinn þar niöur og
losaði af sér böndin, en annar
maður tindi eggin upp úr skyrt-
unni. Stundum var þá eitthvað
brotíð, en það var þá þurrkað meö
mosa og hreinsaö eftír föngum.
Meðferð og
geymsla eggja
— Hvað heldur þú að margir
menn hafi unnið að eggjatöku i
einu á þeim tima sem þú varst
mest við það riðinn?
— Það var talsvert misjafnt.
Venjulega voru þrir sigmenn, eða
sigarar, eins og þeir voru kall-
aðir. Hitt fólkið var ,,á brún”, og
sá hópur var misstór, og fór eftir
ýmsu, þótt flestir færu þangað
sem þvi gátu við komið.
— Hvernig var svo aflanum
skipt?
— Ef vel gekk, gat hver sig-
maður tint þrjú til fjögur þúsund
egg á dag. Um hádegi var boröaö
og drukkiökaffi, en siöan haldið á
til klukkan sex að kveldi, þá var
hætt. Þá var farið að skipta eggj-
unum, og það fór þannig fram, að
hver maöur fékk einn hlut, nema
sigmaðurinn, hann fékk tvo hluti,
og var annar þeirra kallaður
„hættuhlutur”. Þannig var
hættuhlutur fyrir hvern vað, sem
i Bjarginu var hverju sinni.
— Það hafa fleiri en einn mað-
ur sigið samtimis?
— Já, já, það sigu iöulega þrir
menn sama daginn, og voru allir i
Bjarginu samtimis.