Tíminn - 24.10.1976, Blaðsíða 11

Pálmi Loftsson, forstjóri Skipaút-
gerðarinnar frá stofnun 1929 til
dauðadags 1953.
br. tonn),sem fórst fyrir Mýrum i
janúarmánuði 1881, Laura (1049
br. tonn), Thyra (828 br. tonn) og
Botnia (1326 br. tonn).
Arin 1896-97 leigði landssjóður
skip og gerði út til strandferða.
Var það gufuskipið „Vesta” (1015
br. tonn), eign „Sameinaða” og
fylgdi þvi áhöfn.
Gisli rekur siðan annála
strandferða, ýmsa samninga og
örðugleika. Segir frá ýmsum
skipum, er komu við sögu, s.s.
VESTA, sem var eign Sam-
einaöa, CERES og ISLAND frá
sama félagi.
Arið 1909 var samiö viö annað
gufuskipafélag um strandferðir,
en það var Thore-félagiö, og lét
það smiöa tvö litil strandferða-
skip, AUSTRA og VESTRA, en
félagið átti einnig hið fræga skip
STERLING.
Hér á landi
er ekki mótuð
stefna í flutn-
ingum út um
landið. Vöru-
bílar aka að
vild sinni, en
skipafélögin
greiða hó
vörugjöld
„Eimskipafélag íslands var
stofnað 1914, og fyrstu skip þess,
Gullfoss (1414 br. tonn) og Goða-
foss elzti, (1374 br. tonn), komu
hingaö til lands, nýsmiðuð, vorið
1915. Tók það að sér strandferð-
irnar 1916, en treystist eigi til aö
halda þeim áfram. Varð það þá
úr, að rikissjóður keypti á árinu
1917 þrjú gufuskip, Willemoes
(siðar Selfoss), Borg og Sterling,
og var hið siðastnefnda i strand-
ferðum á rikiskostnað til 1922.
Sterling var fyrsta strandferða-
skip i eigu rikisins. Það var 1040
br. tonn að stærð og hafði rúm
fyrir rúml. 40 farþega, smiðað i
Leith árið 1890. Ganghraði 11 sjó-
milur á klst. Gtgerðarstjórn fyrr-
nefndra rikisskipa var falin Eim-
skipafélaginu, en Borg var seld
1923 og Willemoes 1928.
Sterling strandaði við Brimnes
i Seyðisfirði 1. mai 1922. Var þá
horfið að þvi ráði, að rikið léti
smiða skip til strandferðanna.
Þetta skip, „gamla” Esja, var
smiðuð hjá skipasmiðastöðinni
„Flydedokken” i Kaupmanna-
höfn, og var fyrsta skipið, sem Is-
lendingar létu gera sérstaklega
til að annast strandferðir hér við
land. Gamla Esja kom hingað til
lands á sumardaginn fyrsta (19.
april) 1923 og var strandferðaskip
i rúml. 15 ár. Lýsing skipsins er á
bls 3 i riti þessu. Eimskipafélag-
inu var falin útgeröarstjórn henn-
ar á árunum 1923-29.
Kaup Sterlings og smiði Esju
voru merkilegur áfangi I sam-
göngusögu landsins. Þá loks
eignuöust Islendingar skip,
sem eingöngu voru ætluð til
strandferða, en ekki þurftu að
sinna millilandasiglingum, nema
sérstaklega stæði á. Það er sjálf-
sagt engin tilviljun, aö þessum
áfanga tókst að ná um svipað
leyti og Island varð fullvalda riki
—eins og hinar fyrstu strandferö-
ir hófust þegar eftir að Alþingi
fékk löggjafarvald. En næsta
skrefið var stigið seint á þriöja
tug þessararaldar, erstofnuð var
Skipaútgerð rikisins og skipa-
kostur aukinn til strandferð-
anna.”
Stofnun Skipaútgerðar
rikisins
Skipaútgerð rikisins tók til
starfa rétt fyrir áramótin 1929. 1
starfsskýrslu útgerðarinnar fyrir
áriö 1930 segir á þessa leið: sbr.
sömu heimild:
hafði verið stýrimaður á skipum
Eimskipafélagsins, en nýlega
hafði tekið við stjórn strandferða-
skipsins Esju. Skrifstofustjóri var
ráðinn Guðjón F. Teitsson. Hafa
báðir þessir menn starfað hjá út-
gerðinni óslitið siðan, og svo er
raunar um fleiri, eins og nánar
verður getið siðar. Skrifstofan
var fyrst i húsi Ellingsens við
Hafnarstræti, en fluttist i Arnar-
hvol, skrifstofuhús rikisins,
sumarið 1930 og vorið 1934 i
Hafnarhúsið. Vörugeymsla var
fyrst i Nýborg, birgðahúsi
Afengisverzlunar rikisins, en
haustið 1931 fluttist hún i vöru-
geymsluhús S.I.S. við höfnina og
hefur verið þar siðan. — A skrif-
stofunni störfuðu fyrstu árin sex
manns, auk framkvæmdastjóra,
en tveir fastir menn við vöruaf-
greiðslu.” *
Rætt við Guðjón Teits-
son
Sem fram kemur hér að fram-
an, þá á saga strandsiglinga sér
langa sögu, og aðeins hluti þeirr-
ar sögu er saga Skipaútgerðar
rikisins.Margirmenn hafa komiö
við sögu, en sá sem lengst hefur
starfað að málefnum Skipaút-
gerðar rlkisins er án efa Guöjón
Teitsson, núverandi forstjdri út-
gerðarinnar, en hann var skrif-
stofustjóri útgerðarinnar frá
stofnunogforstjórifrá árinu 1953.
Við hittum Guðjón Teitsson aö
máli i skrifstofu hans i Hafnar-
húsinu i Reykjavik og báðum
hann að segja okkur af starfi
skipaútgerðarinnar og þá fyrst
tildrögum til þess, að hann réðst
þangað til starfa. Hann haföi
þetta að segja:
Ég kom til starfa við þetta til-
tölulega ungur. Ég lauk gagn-
fræöaprófi frá Flensborgar-
skólanum árið 1923 og brottfarar-
prófi frá Samvinnuskólanum árið
1926 og fór siðan utan til þess að
kynna mér skipaútgerö. Vann
veturinn 1928-1929 á skrifstofunni
hjá Bornholms Dampskibssel-
skab i Kaupmannahöfn, en var
siöan um stund við verzluna'rnám
i Edinborg hjá Skerry’s College.
Ég hafði þvi dálitla reynslu i út-
gerð skipa, þegar ég tók við starfi
i dómsmáiaráðuneytinu í tið
Jónasar Jónssonar frá Hriflu,
sem þá fór meö dómsmálin hér.
Eimskipafélag íslands
tekur
við strandferðunum
Arið 1914 urðu þáttaskil i
strandferðum hér á landi, en þá*
tók Eimskipafélag Islands við
strandferðunum.
Um þetta segir á þessa leið i
bók Gisla Guömundssonar sem
áður var vitnað i:
HEKLA strandferðaskipið.sem smiðaðvar og tekiöí notkun 1948.
stjóri hjá Skipaútgerðinm um
árabil. Fyrst á SKJALDBREIÐ
siðan á ESJU og HEKLU.
Strandferðaskipið ESJA sem kom hingaö I byrjun strfðsins, og kom að
ómetanlegum notum við flutninga á strfðsárunum.
,,A árinu 1929 ákvað lands-
stjórnin aö setja á stofn sérstaka
skrifstofu undir stjórn fagmanns,
sem heföi á hendi útgerðarstjórn
allra rikisskipanna. Var þessi
ákvörðun mjög gerð með tilliti til
þess, að ákveðiö var að bæta við
öðru strandferðaskipi á næsta
ári.” Framkv.stjóri var Pálmi
Loftsson skipstjóri, sem lengi
Asgeir Sigurðsson skipstjóri og Ingvar Kjaran, skipstjóri. Þeir stjórn-
uðu skipum Skipaútgerðarinnar um árabil. Þeir eru nú báðir látnir.
Brauð- og flotamála-
ráðherra
— Þú tókst þá við „ráðherra-
embætti" af Eysteini Jónssyni
segja sumir i gamni.
— Já gamansemi var mikil á
þeim árum og ekki verið að klipa
utan af þvi. Svo var mál meö
vexti, að Eysteinn Jónsson, siðar
ráðherra, var þá fulltrúi i dóms-
málaráðuneytinu hjá Jónasi frá
Hriflu. Hafði Eysteinn með
reikningshald varðskipanna aö
gera, og einnig hafði hann með að
gera útboð áf ýmsu tagi, þjónustu
og vörum fyrir varðskipin og
rikisstofnanir. 1 þá daga trúðu
menn, eins og nú, á tilboð, og leit-
að var tilboða til þess að reyna að
halda kostnaði niðri. Þessar
stofnanir voru t.d. skólar og
sjúkrahús.
Meðal annars var þarna Utboð á
kolum og brauðum, svo eitthvað
sé nefnt, og gárungarnirkölluöu
Eystein brauð- og flotamálaráð-
herra landsins.
Vitaskipið HERMÓÐUR (eidri), en skipaútgerðin gerði vitaskipið út
þar tileftir styrjöldina, er nýttskip kom til landsins með sama nafni og
þá tók Vitamálaskrifstofan við rekstrinum.
SKJALDBREIÐ á siglingu, en hún og Herðubreið, systurskipið voru f
ferðum milli hafna árum saman og leystu mikinn vanda. Þetta voru
smá skip en góð i sjó að leggja.
Oiíuskipið ÞYRILL, sem Bandaríkjamenn „gleymdu” I Hvalfirði í
striðslokin. Það voru norskir vélamenn, sem sáu um skipið og þeir
gleymdu að tappa sjónum af vélinni, þegar þeir yfirgáfu það og tals-
verðar frostskemmdir urðu á vélinni. Olfufélögunum, BP og SHELL
var boöið skipið, en þeir höfnuðu, og það varð úr að skipaútgeröin tók
að gera það út árið 1947. Skipiö reyndist prýöilega eftir að það hafði
veriö tekið I gegn, og varahluta haföi verið aflað. Það lækkaði
flutningsgjötdin á leldsneyti milli hafna verulega frá þvl sem veriö
haföi.
ÞYRILL var geröur út til ársins 1965, er hann var seldur fyrir 5
milljónir króna til Bolungavikur, þar sem honum var ætlaö að flytja
sild. Þótti mörgum það einkennileg ráðstöfun, að eina skip útgerð-
arinnar, sem skilaði hagnaði — þvi það gerði ÞYRILL oftast, skyldi
selt I „sparnaðarskyni.”