Tíminn - 24.10.1976, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 24. október 1976
menn og málefni
Ríkisstjórnin hefur enn
ekki rætt um álbræðslu
við Eyjafjörð
Engin ákvörðun
Nokkar umræöur hafa fariö
fram undanfariö vegna oröróms
um aö semja ætti við norskt stór-
fyrirtæki, Norsk Hydro, um bygg-
ingu álbræöslu viö Eyjafjörö.
Öhætt er að segja, aö það sé
meira en oröum aukiö, aö einhver
ákvörðun hafi veriö tekin um
þetta. Hiö norska fyrirtæki hefur
aö visu látiö i ljós, aö þaö gæti
hugsað sér aö reisa álbræöslu á
íslandi, ef samkomulag næðist
um þaö, og aö það teldi vel koma
til greina aö staösetja slika verk-
smiöju viö Eyjafjörö. Þetta
sjónarmið sitt munu forráöa-
menn norska fyrirtækisins hafa
kynnt nefnd þeirri, sem hét stór-
iðjunefnd I tið viðreisnarstjórnar-
innar, en hefur siöan i tiö vinstri
stjórnarinnar veriö kölluö viö-
ræðunefnd um orkufrekan iönað.
Af hálfu þeirrar nefndar hafa
ekki verið teknar upp neinar
formlegar viöræður viö hiö
norska fyrirtæki, enda hefur mál-
ið enn ekki borið á góma i ríkis-
stjórninni, en vitanlega tekur hún
endanlega ákvörðun um, hvort
slikar viðræður verða hafnar eða
ekki. Hins vegar munu talsmenn
norska fyrirtækisins hafa rætt
eitthvað um þetta viö ráðamenn á
Akureyri, en vitanlega eru það al-
veg óformlegar könnunarviðræö-
ur. Mál þetta er þvi enn ekki kom-
ið á formlegt viöræöustig, og alls
ekki vist, að það komist það nokk-
urn tima. Það er þvi fjarri öllu
lagi, að einhver ákvörðun hafi
verið tekin um þetta mál
Gefum okkur
góðan tíma
Á undanförnum árum hefur all-
mikiö verið rætt um hugsanlega
stóriðju hér á landi og rök verið
færð bæði meö henni og móti.
Þeir, sem ákafast hafa mælt meö
stóriðju, hafa aö vissu leyti byggt
það á vantrú á þeim höfuðat-
vinnuvegum, sem þjóöin stundar
nú, sjávarútvegi, landbúnaði og
iðnaði. Reynslan hefur þó sýnt, að
þessi vantrú er ekki á rökum
reist. Þessir atvinnuvegir eru vel
færir um að tryggja þjóðinni góða
og batnandi afkomu, ef rétt er bú-
ið að þeim.
Þá hefur þvi verið haldið fram,
að ekki sé hægt að fullnýta ork-
una, sem býr i fallvötnum oe iðr-
um landsins nema komið sé upp
meiri eða minni stóriðju. Þetta
atriði þarfnast þó áreiðanlega
nýrrar athugunar með tilliti til
þess, að þjóðin þarf i vaxandi
mæli að nota orkuna til hitunar og
annarra þarfa, sem gera hana
sem óháðasta innflutningi á oliu.
Verðhækkun oliunnar, sem hefur
orðið siðan 1974, hlýtur að breyta
mjög viðhorfum manna i þessum
efnum.
Allt veldur þetta þvi, að nauð-
synlegt er að taka viðhorfin til
hinnar svonefndu stóriðju, sem
krefst mikillar orku, til endur-
skoðunar og gefa sér til þess góð-
an tima. Ekkert rekur heldur á
eftir þvi, að þjóðin flýti sér I þess-
um efnum. Við þetta bætast svo
umhverfismálin, og er það ekki
minnsti þátturinn. Island má
enn heita hreint land og öll skil-
yrði eru fyrir hendi til þess að
halda þvi hreinu áfram, ef nægi-
legrar varúðar er gætt.
Varhugaverð
reynsla
Það ýtir svoundir það, að menn
rasi ekki um ráö fram i þessum
efnum, að ekki hefur fengizt góö
reynsla af þeim erlendu stórfyrir-
tækjum, sem við höfum samiö
viö. Svissneski álhringurinn hef-
ur þvingað okkur til að selja raf-
Alverksmiöjan i Straumsvfk.
orkuna alltof lágu verði. Að visu
fékkst nokkur hækkun á orku-
verðinu á siðastliðnu ári, en þó
alltof litil. Þá hefur svissneski ál-
hringurinn sýnt okkur þá óvirð-
ingu, að vilja ekki lúta Islenzkum
lögum og knúði fram sérstaka
undanþágu i þeim efnum. Við
slika niðurlægingu mega Islend-
ingar aldrei sætta sig aftur. Ame-
riska stórfyrirtækið Union Car-
bide, sem Magnús Kjartansson
hóf viðræður við, rauf við okkur
nýgerðan samning um byggingu
og rekstur járnblendiverksmiðju
og myndi hafa skapaö okkur mik-
inn vanda, ef ekki hefði náðst
samningur við annað fyrirtæki.
Þessi tvö dæmi sýna, að ekki er
hollt að treysta of mikið á erlent
framtak til að byggja upp at-
vinnurekstur og atvinnu i land-
inu. Enn ætti þjóðinni lika aö vera
i fersku minni hafnfirzka ævin-
týrið, þegar brezkt togaraút-
gerðarfyrirtæki tók að sér að
tryggja næga útgerð i Hafnar-
firði, en hætti rekstrinum, þegar
verst gegndi.
Þéttbýli við
Eyjafjörð
Það ber þvi allt aö sama
brunni. Við þurfum að gæta okkar
vel I samningum við erlend stór-
fyrirtæki. Þar verðum við að
fylgja vel reglunni að flýta sér
hægt og horfa vel til allra átta.
Með þessu er þó ekki sagt, að
aldrei komi til mála að semja við
þau eða hafa samvinnu við þau,
en vafalaust er þó bezt, að þá sé
ekki um mjög stór fyrirtæki að
ræða, likt og járnblendiverk-
smiðjan verður, en hún krefst
ekki nema um eitt hundrað
manna starfsliðs. En komi til, að
samið verði um slikan atvinnu-
rekstur, er það eðlilegt, að reynt
sé að dreifa honum um landiö og
treysta þannig byggðajafnvægið.
Þá kemur það ekki sizt til greina
að efla þéttbýlissvæöið við Eyja-
fjörð. Það er áreiðanlega hollt
þéttbýlinu við Faxaflóa, að þétt-
býlið við Eyjafjörð geti veitt þvi
nokkurt mótvægi, m.a. i menn-
ingarlegum efnum. Þannig var
áreiðanlega heppilegra fyrr á
öldum að hafa ekki aðeins Skál-
holt, heldur einnig Hóla. En til
þess að svo verði, þarf Akureyri
og nágrenni hennar að eflast. Þvi
þarf engan að undra, þótt Akur-
eyringar og Eyfirðingar hafi hug
á, að meiri háttar fyrirtæki risi
við Eyjafjörð. En fleira getur
komið til greina en álbræðsla.
íslenzku fram-
taki má treysta
Þeir, sem vantreysta núver-
andi atvinnuvegum þjóðarinnar
og islenzku framtaki, ættu ekki að
þurfa annað en skyggnast til sið-
ustu tveggja ára til þess að sjá, að
vantrú þeirra er ekki á rökum
reist. Hvarvetna i nálægum lönd-
um hefur verið mikið atvinnu-
leysi, nema I Noregi, sökum rikj-
andi kreppuástands I heiminum.
Hér hefur hins vegar ekki verið
neitt atvinnuleysi. Þeir atvinnu-
vegir, sem þjóðin býr við i dag,
hafa reynzt einfærir um að
tryggja næga atvinnu. En þar
hefur lika islenzkt framtak komið
til sögunnar. Félög og einstakl-
ingar, sem hafa haft atvinnu-
rekstur með höndum, hafa yfir-
leitt mætt erfiðleikunum með ein-
stökum dugnaði og ekki aðeins
tryggt næga atvinnu, heldur hald-
ið áfram mikilli uppbyggingu á
mörgum sviðum. Það hefur vit-
anlega hjálpað til, að rikisstjórn-
in hefur reynt að greiða fyrir
þeim eftir getu. Þó er ástandið
þannig, að islenzkur atvinnu-
rekstur, og þó einkum iðnaðurinn,
býr viö lakari aðstöðu að ýmsu
leyti en keppinautarnir erlendis.
Þvi meira ber að virða framtak
þeirra og möguleika núverandi
atvinnuvega þjóðarinnar, þegar
rétt er á málum haldið.
Of stuttur að-
lögunartími
Eins og vikið er að hér á undan,
vantar mikið á, að islenzkur iðn-
aður búi við svipaða aðstöðu og
keppinautar hans i öðrum lönd-
um. Iðnaðurinn naut áður fyrr
verulegrar tollverndar, en með
samningnum, sem gerður var við
Efta, var stefnt að þvi að draga
smám saman úr henni unz
hún félli niður með öllu.t staðinn
var iðnaðinum lofað, að sam-
keppnisstaða hans væri bætt.
Framsóknarflokkurinn taldi að-
lögunartimann, sem iðnaðinum
var ætlaður samkvæmt Efta-
samningnum, of stuttan og þyrfti
lengri tima til að fullnægja áður-
greindum loforðum við hann. Af
þessum ástæðum vildi flokkurinn
ekki greiða atkvæði með samn-
ingnum, þótt hann væri honum
meðmæltur að öðru leyti. Fram-
sóknarflokkurinn sat þvi hjá við
atkvæðagreiðsluna. Það er nú
komið á daginn, að Framsóknar-
flokkurinn hafðirétt fyrir sér. Að-
lögunartiminn er að verða búinn,
enmikiðvantar enn á, að iðnaðin-
um hafi verið sköpuð sú sam-
keppnisstaða, sem lofað var. Þvi
er það nú orðin krafa iðnaðarins,
að unnið verði að þvi að fá aðlög-
unartimann lengdan.
Bréf til
alþingismanna
t bréfi, sem öllum alþingis-
mönnum hefur borizt frá ts-
lenzkri iðnkynningu, er vikið að
þessu máli á athyglisverðan hátt.
Bréf þetta er undirritað af Birni
Bjarnasyni, formanni Landssam-
bands iðnverkafólks, Davið Sch.
Thorsteinssyni, formanni Félags
isl. iðnrekenda, Eysteini Jóns-
syni, formanni Sambands isl.
samvinnufélag, og Sigurði Krist-
inssyni, formanni Landssam-
bands iðnaðarmanna. 1 bréfinu er
bent á, að eigi islenzkur iðnaður
að verða fær um að taka við þús-
undum manna i ný störf á kom-
andiárum, verði hann að búa við
sömu kjör og erlendir keppinaut-
ar. Mikiðskorti nú á, að svo sé.
Siðan segir i bréfinu:
, ,Til þess að svo sé, þarf m ,a. að
fella niður aðflutningsgjöld af öll-
um aðföngum iðnaðarins og ann-
að hvort breyta söluskattslögun-
um þannig, að þau hygli ekki
beinlinis innfluttum varningi og
dragi úr möguleikum á útflutn-
ingi, eins og nú er, eða taka upp
nýtt kerfi.
Við viljum ennfremur benda á,
að auk þess, sem islenzkur iðn-
aður býr við mikinn rekstrarfjár-
skort, greiðir hann að meðaltali
miklum mun hærri vexti af
rekstrarlánum en aðrir fram-
leiðsluatvinnuvegir og hærri
vexti en erlendir keppinautar.
Iðnaðurinn verður að fá að
njóta möguleikanna á lágu raf-
magnsverði hérlendis og má ekki
þurfa að greiða rafmagnið hærra
verðien tiðkast i helztu viðskipta-
löndum okkar.
Meðan búið er við þessi skil-
yrði er erfitt um vik með fram-
farir i iðnaði, enda er vöxtur is-
lenzka iðnaðarins alltof litill mið-
að við þarfir þjóðfélagsins.
Island má ekki verða láglauna-
svæði. Með þvi að láta islenzkan
iðnað njóta sanngirni verður
skapaður grundvöllur betri
kjara.”
Höfuðmálið
I lok áðurgreinds bréfs er svo
bent á, að óhjákvæmilegt sé að
sækja um lengri aðlögunartima
að Efta og liðstæðar breytingar
á samningnum við Efnahags-
bandalagið, sökum þess dráttar,
sem hafi orðið á þvi að gera aö-
stöðu islenzks iðnaðar sambæri-
lega við erlendra keppinauta.
Af hálfu rikisstjórnarinnar mun
nú unnið að undirbúningi þessa
máls og mun mega vænta nánari
frétta af þvi eftir áramótin. Al-
þingi má ekki ljúka svo, að þessu
máli hafi ekki verið gerð full skil
áður.
Þótt það sé æskilegt út af fyrir
sig, að fá aðlögunartimann lengd-
an, má ekki lita á það sem sjálft
höfuðmálið. Höfuðmálið er, að
staða iðnaðarins sé bætt og hon-
um sköpuð sem likust staða og i
samkeppnislöndum. Lenging að-
lögunartimans getur aldrei orðið
meira en bráðabirgðalausn. Höf-
uðmálið er að gera iðnaðinn vel
samkeppnishæfan. Um það þurfa
rikisvaldið, iðnrekendur og iðn-
verkafólk að taka höndum sam-
an.
Akureyri
Það var vel ráðið af Islenzkri
iðnkynningu, þegar hún ákvað að
efna til iðnkynningardaga viða
um land, að hafa fyrsta daginn á
Akureyri. Iðnaðurinn á orðiö
langa og glæsilega sögu á Akur-
eyri og hvergi hefur betur skap-
azt hérlendis en þar, sú iðnaðar-
hefð, sem er ein mikilvægasta
undirstaða vaxandi iðnaðar. Þótt
margir hafi átt góðan þátt I upp-
hafi og vexti iönaðarins á Akur-
eyri, er hlutur samvinnufélag-
anna langstærstur. Iðnaðurinn á
Akureyri er gott dæmi þess, hve
langt íslendingar geta náð á iðn-
aðarsviðinu, þegar rétt er haldið
á málum. Vegna þeirrar reynslu,
er vafalaust óhætt að taka undir
orð hins nýja bæjarstjóra þar,
Helga M. Bergs, þegar hann
sagði, að hann væri „þess full-
viss, að Akureyri og Akureyring-
ar verði enn sem fyrr i farar-
broddií nýrri sókn íslenzks iðnað-
ar, þjóðinni allri til heilla.”
Þ.Þ.