Fréttablaðið - 27.11.2005, Blaðsíða 74

27. nóvember 2005 SUNNUDAGUR42
baekur@frettabladid.is
Góður maður sagði mér að ástæðan fyrir því að þeim Gunnari Gunnarssyni og
Halldóri Laxness kom yfirleitt vel saman hafi verið sú, að þeir voru hvor um sig
algerlega sannfærðir um að hinn væri næstbesti höfundur Íslands. Þess vegna
hafi þeim verið útlátalaust að víkja góðu hvor að öðrum: Halldór Laxness skrif-
aði hlýlega um Gunnar, einkum Fjallkirkjuna, og Gunnar veitti Halldóri ómet-
anlegt lið þegar hann var að stíga sín fyrstu skref á framabrautinni erlendis.
Hann þýddi Sölku Völku á dönsku, og Halldór þakkaði fyrir sig með því að þýða
Fjallkirkjuna og fleiri verk Gunnars á íslensku. Og sjálfstraust þeirra hvors um
sig hefur valdið því að þeir hafa umgengist á heilbrigðum grundvelli - svona af
rithöfundum að vera.
Rithöfundar þurfa iðulega að heyja eins manns styrjaldir við umheiminn
og það skýrir margt í þeirra fari. Starfið er einmanalegt árið um kring og svo
þegar kemur að útgáfu verða menn að treysta á hæfileikann til að koma sér
á framfæri, rétt einsog frambjóðendur í prófkjörsslag. Frægasti gagnrýnandi
Þýskalands, Marcel Reich-Ranicki, segir frá því í endurminningum sínum hvern-
ig hann varði eitt sinn heilum degi með þekktum rithöfundi frá ættlandi sínu,
Póllandi. Þeir fóru langar gönguferðir og allan fyrri part dags ræddu þeir um
höfundinn og verk hans. Uns höfundurinn sneri sér allt í einu að gagnrýnand-
anum og sagði upp úr eins manns hljóði: Þetta er nú ekki hægt! Hér erum við
búnir að ræða um mig allan daginn. Tölum aðeins um þig! Hvað finnst þér um
mínar bækur?
Þórbergur Þórðarson, sem lengi vel tregðaðist við að tala um sjálfan sig
sem rithöfund, skrifaði árið 1922 í tilefni af útkomu kvæðabókar sinnar, Hvítir
hrafnar: „Og hví skyldum vér amast við bókinni? Hún neyðir þig ekki til að lesa
sig. Hún lætur persónu þína afskiftalausa. Hún liggur þarna einmana í horninu
í bóksölubúðinni eins og þrítug piparjómfrú. En sá voði vofir yfir þér alla ævi
þína, að rithöfundur setjist inn til þín og þylji yfir þér heila syrpu af óprentuðum
ljóðum. Bækur eru saklausir hlutir, en rithöfundar eru ægilegar verur.“
Hið síðast nefnda þótti víst líka fjölskyldu Charles Dickens um H. C. And-
ersen, sem heimsótti Dickens tvisvar í Englandi. H. C. Andersen dáði Dickens
að eigin sögn, bæði sem höfund og mann. Seinna skiptið sem Andersen kom
var árið 1857 og dóttir Dickens sagði síðar um danska ævintýraskáldið: Hann
var þrautleiðinlegur, og hann ætlaði aldrei að fara. Einn sona Dickens sagði að
strax fyrsta morguninn hefði Andersen látið senda eftir eldri bróður sínum til
að láta hann raka sig, og að þeir bræður hefðu aldrei kynnst annarri eins tilætl-
unarsemi. Svo stóð líka illa á hjá Dickens fjölskyldunni, erfiður hjónaskilnaður
var í uppsiglingu og ekki bætti úr skák að Daninn gat varla gert sig skiljanlegan
á ensku. En sjálfur skrifaði Andersen í minningum sínum: „Ég var svo ham-
ingjusamur! Dvölin hjá Dickens hlaut að verða og varð einn af hápunktum lífs
míns.“ Þetta er einn af kostum sjálfhverfunnar: Sá sem hefur hana í nógu ríkum
mæli verður ekkert mikið var við hvernig fólkinu í kringum hann líður.
Að þessu leyti er sjálfhverfan ekki bara eiginleiki þess sem þarf að koma
sjálfum sér á framfæri, hún getur líka verið nauðsynleg vörn. „Skáldið er tilfinn-
ing heimsins, og það er í skáldinu sem allir aðrir menn eiga bágt,“ segir í Heims-
ljósi. Þegar bókmenntunum tekst að tjá drauma okkar og þrár, angist okkar og
áhyggjur, fyrirgefum við höfundinum sjálfhverfuna - án hennar væri hann opin
kvika. Þess vegna er það og verður mælikvarði á hvert samfélag hvort það sýni
rithöfundum sínum virðingu - eins þótt þeir séu „ægilegar verur“.
Af rithöfundum
Kjarval 1885 - 1972 nefnist
ný bók sem komin er út í
tilefni þess að 120 ár eru
liðin frá fæðingu Jóhannes-
ar Kjarvals. Þetta er yfir-
gripsmesta verk sem ritað
hefur verið um málarann.
Í bókinni eru listferli Kjarvals og
persónu gerð ítarleg skil í máli og
myndum. Bókin er mikil að velli;
alls 640 blaðsíður að stærð í stóru
broti og í henni birtast 516 lista-
verk og 150 ljósmyndir, margar
sem ekki hafa komið fyrir sjónir
almennings áður.
„Ætli ég hafi unnið að þessari
bók í tæp fimm ár með hléum,“
segir Kristín G. Guðnadóttir,
sem ritar meginkafla bókarinn-
ar. Henni til halds og trausts voru
Silja Aðalsteinsdóttir, Gylfi Gísla-
son, Arthur C. Danto, Matthías
Johannessen og Eiríkur Þorláks-
son. Silja fjallar um manninn
og skáldið; Gylfi um teiknarann
út frá sjónarhorni listamanns;
Danto, sem er heimskunnur
bandarískur listheimspeking-
ur, um Kjarval séð með augum
útlendings; Matthías skrifar út
frá persónulegum kynnum sínum
af meistaranum og Eiríkur rit-
stýrir æviannál og skrám.
„Bókin byggir á nýjum rann-
sóknum,“ segir Kristín. „Við nýtt-
um okkur efni sem hefur aldrei
verið notað áður og bregður ljósi
á marga þætti í lífi hans sem
áður voru ekki þekktir. Það er
því dregin upp ný heildarmynd af
honum sem manni og listamanni
sem er að vissu leyti öðruvísi en
við töldum.“
Kristín hafði lengið unnið á
Kjarvalsstöðum og stúderað list
Kjarvals þegar Einar Matthías-
son hjá Nesútgáfunni kom að máli
við hana og lagði til að þau gæfu
út viðamikla bók um hann. „Hann
átti frumkvæðið að þessari útgáfu
og ég er mjög ánægð og stolt yfir
því hvað hann lagði mikinn metn-
að í hana.“
Kristín segir að ógjörningur sé
að áætla hversu mikil vinna hafi
farið í gerð bókarinnar, en hún
var aldrei við það að fallast hend-
ur. „Kjarval er svo spennandi
listamaður. Það er alltaf hægt að
koma auga á eitthvað nýtt í verk-
um hans og það hvetur mann til
að halda áfram. Þótt hann sé sá
myndlistarmaður sem Íslending-
ar þekkja best, á hann tvímæla-
laust enn þá erindi.“
bergsteinn@frettabladid.is
Alltaf eitthvað nýtt í Kjarval
MÁLVERK EFTIR KJARVAL Bókin er byggð á nýjum rannsóknum og Kristín segir að margt
nýtt komi í ljós um Kjarval.
HALLDÓR GUÐMUNDSSON
> SKRIFAR UM BÓKMENNTIR
„Allir Svíar eru kommar,
hommar eða aumingjar, teik
jor pikk. Margir meiraðsegja
kommar og hommar og aum-
ingjar. Fyrir utan Ingemar
Stenmark auðvitað.“
-Það vefst ekkert fyrir löggutuddanum Guðna í
Blóðbergi Ævars Arnar Jósepssonar.
> Bók vikunnar
Auður Eir - Sólin
kemur alltaf
upp á ný. Edda
Andrésdóttir
ræðir við Auði
Eir Vilhjálmsdótt-
ur, fyrstu konuna
sem hlaut
prestsvígslu á
Íslandi, í þessari
bráðskemmti-
legu bók. Það er
óhætt að segja að Auður Eir
kunni að segja frá þannig að
saga hennar rennur ákaflega
ljúflega.
Bókin um Harry Potter og Blendingsprinsinn er
mest selda bókin á Íslandi þessa dagana en í
síðustu viku velti galdrastrákurinn sjálfum Arnaldi
Indriðasyni og Vetrarborginni úr efsta sæti sölulista
Félagsvísindastofnunar og Morgunblaðsins sem byggir
á könnun á öllum helstu bóksölustöðum landsins.
Bókaútgáfan Bjartur greinir frá þessu á heimasíðu
sinni og þar á bæ ríkir vitaskuld
mikil gleði þar sem það er
vissulega meira en að segja
það að skáka Arnaldi. Harry
Potter ógnar þó Arnaldi ekki á
aðallista sölubóka hjá Penn-
anum - Eymundssyni og Máli
og menningu en ástæðan er
einfaldlega sú að barna-
bækur eru ekki teknar inn á
aðallistann. Harry er þó að
sjálfsögðu á toppi barna-
bókalistans en nú þegar er
búið að dreifa 10.000 eintökum af bókinni í verslanir.
Það á svo væntanlega ekki eftir að draga úr eftirspurn-
inni að fjórða bíómyndin um Harry, Harry Potter og
eldbikarinn, var frumsýnd á Íslandi um helgina. Gagn-
rýnendur eru almennt sammála um að hér sé á ferðinni
besta Harry Potter myndin hingað til sem þarf ekki að
koma á óvart þar sem doðrantur J. K. Rowling
um Harry og eldbikarinn er ákaflega safarík
og bitastæð lesning. Hvað áðurnefndan
aðallista sölubóka hjá Pennanum snertir
er Arnaldur Indriðason enn í efsta sæti
með Vetrarborgina en á hæla honum
kemur ævisaga Jóns Ólafssonar skráð
af Einari Kárasyni og því næst ævisaga
Auðar Eirar Vilhjálmsdóttur eftir Eddu
Andrésdóttur. Hallgrímur Helgason er
í fimmta sæti með Rokland
og Yrsa Sigurðardóttir fylgir
honum með spennusögunni
Þriðja tákninu.
Harry Potter tekur flugið