Tíminn - 14.05.1977, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 14. maí 1977
Formælendur AAann-
réttindaskrárinnar 77 í
Tékkóslóvakíu eru nú
neyddir til þess að þegja.
Jiri Hajek hefur verið
hnepptur í stofufangelsi,
Vaclav Havel er í
fangelsi, ásakaður um
njósnir og „yfirheyrsl-
ur" á götum úti, Jan Pa-
tocka er látinn úr heila-
blæðingu eftir taugastríð
vegna langra yfir-
heyrslna og óvæntra
næturhei msókna. Tékk-
nesk yfirvöld taka æ
harðara á þeim, sem í
janúar sl. leyfðu sér að
benda á, að „almenn
mannréttindi eru ekki til
í Tékkóslóvakíu nema á
pappírunum", og menn
eru farnir að spyrja sig,
hvort nýtt Stalíns-tímabil
sé að renna upp. Fransk-
ir blaðamenn, sem vildu
komast að hinu sanna,
voru stöðvaðir í Prag,
yfirheyrðir í fjóra daga
samf leytt og sakaðir um
að ferðast undir fölsku
flaggi, — þeir höfðu
komizt inn í landið sem
ferðamenn, enda erlend
blaðamennska forboðin í
Tékkóslóvakíu. Loly
Clerc og Brigitte La-
combe skrifuðu loks um
það, sem þær sáu og
heyrðu, og birtist megin-
inntak frásagnar þeirra
hér.
PRA
ANDÓFSM
í TÉKKÓS
Á bökkum Molpár
Við erum stödd i Prag hjá
Jinku, einni af þeim 440, sem
fyrst undirrituðu Mannréttinda-
yfirlýsinguna 77 I Tékkó-
slóvakiu. Hún býr i gamalli
þriggja herbergja ibúð á bökk-
um Molpár ásamt foreldrum,
sambýlismanni slnum Jiri og
fjögurra ára syni. Menn gætu
freistazt til að halda að þarna
væri á ferð ein af formælendum
Mannréttindaskrárinnar eða
ein úr hópi menntamanna, eins
og „trúvillingarnir” eru flestir,
en svo er ekki. Jinka var réttur
og sléttur einkaritari f matvæla-
fyrirtæki fyrir aðeins nokkrum
mánuðum, var rólegheitamann-
eskja og gaf sig ekkert að
stjórnmálum. Nú er hún þreytu-
leg og segir frá mjög annars
hugar:
„Stjórnmál höföu ekkert verið
á dagskrá hjá mér alltfrá þvf að
ég lauk námi árið 1968 og þar til
Mannréttindaskráin kom til
sögunnar. Þessi skrá var bjarg-
vættur i minum augum, bjarg-
vættur undan hinni hroöalegu
kúgun, sem svo margir veröa aö
þola, ómeðvitaö oft á tiðum”.
Jinka haföi ekki fyrr sett nafn
sitt á plaggiö en hún var kölluð i
yfirheyrslur, og þann 15. febrú-
ar barst henni uppsagnarbréf
frá forstjóra matvælafyrir-
tækisins, þar sem hún starfaði.
Hún var rekin, af þvi aö hún var
„ekki lengur hæf til starfans”
og bauöst henni að fara að vinna
i fyrirtækinu sem óbreytt
verkakona. Þau skipti hefðu
haft i för með sér svo mikla
breytingu fyrir Jinku og barniö,
að hún varð aö afþakka: Starf
hennar átti að hefjast kl. 6 á
morgnana, barnaheimilið opn-
aði á sama tima, og milli stað-
anna var tveggja og hálfrar
stundar akstur. Jinka taláði við
lögfræðing, en hann sagöist ekk-
ert geta gert, hún yrði hvort
sem er héðan af að þegja. Jinka
er ekki á sama máli og ætlar sér
að berjast fyrir rétti sinum, þar
sem uppsögn hennar striði gegn
anda tékkneskra vinnulaga.
Um 620 Tékkar eru I sporum
Jinku. Þeim er óvænt sagt upp
störfum, sima, ökuprófi eða eru
vaktaðir á einn eða annan hátt.
Fangelsanir eiga sér ekki stað,
ekki ennþá.
Kúgun
Þessar daglegu kúganir leiöa
af sér mikinn ótta, og andrúms-
loftiö I Prag er lævi blandið. 1
útjaðri borgarinnar til austurs
býr Jiri Hajek, opinber formæl-
andi Mannréttindaskrárinnar.
Hann er sagnfræðingur að
mennt, var menntamálaráö-
herra i tið Novotnys og utan-
rikisráöherra árið 1968, en er nú
i stofufangelsi i smáhýsi sinu.
Þá einu sinni hann hætti sér út
fyrir dyr einn, réðst að honum
ókunnug persóna með táragasi,
en sala á slikum varningi er svo
sem kunnugt er stranglega
bönnuð I Tékkóslóvakiu.
ókunnugi maðurinn getur þvi
ekki verið annaö en handbendi
lögreglunnar.
Þegar við hittum Jiri aö máli,
útskýrði hann fyrir okkur, að
með Mannréttindaskránni
hefðu þessi hundruö aðeins vilj-
að benda á sett lög, sem aldrei
hefði veriö framfylgt. Kúgunin
hefði aukizt frá þvi árið 1972 og
væri oröin óþolandi. Þeir, sem
fremstir hefðu verið I flokki árið
1968, gætu ekki stundaö vinnu
við sitt hæfi, og börnum þeirra
væri meinaöur aðgangur að
æðri skólum. Slik brot á mann-
réttindum væru hrikaleg, þegar
hugsað væri til Helsinkisam-
komulagsins. Maöurinn lifir
ekki á einu saman brauði, sagöi
Jiri og frjálsræöi I hugsun og
tjáningu og verndun einkalifsins
eru frumréttindi hans.
Jiri vill sem minnst tala um
raunverulega höfunda Mann-
réttindayfirlýsingarinnar. Segir
hana hópverk margra aðila,
kommúnista, sem reknir hafa
verið úr flokknum, sósialista,
kaþólikka, og venjulegra borg-
ara.sem aldrei hafa skipt sér af
stjórnmálum áður.
Taugaálag
Prófessor Jan Patocka, annan
opinberan málsvara Mannrétt-
indaskrárinnar, hittum við að
máli skömmu áður en hann lézt.
Dánarorsök: of mikiö taugaá-
lag, of langar yfirheyrslur og
næturheimsóknir. Þegar hann
tók á móti okkur var hann með
slæma inflúenzu: „Tékkó-
slóvakia er lögregluriki”, sagði
hann, „þann sannleika ætla ég
mérað endurtaka meðan ég lifi,
hverjar svo sem afleiðingarnar
kunna að verða”. Hann útskýr-
ir, hvernig stjórnvöld leiki sér
að tveimur helztu eiginleikum
mannsins, hræðslunni og löng-
uninni. Menn þora ekki að
hreyfa mótmælum, af þvi að
þeir vilja komast áfram. Jan
Patocka var æstur eins og ungur
maður, og þegar hann talaöi um
spillingu slðustu ára i skólum
landsins, varö hann eldrauöur I
framan. „Timarnir verða
snautlegri með ári hverju og æ
færri innrita sig i hinar ýmsu
greinar hugvlsinda. Slik þróun
hefði veriö næg ástæða fyrir mig
til þess að skrifa undir”.
Er víð gengum út frá prófess-
ornum, uröu á leið okkar tveir
stúdentar. Þeir sögðust hafa
undirritaö Mannréttindasátt-
málann i trássi við Jan Patocka,
sem ekki vildi hafa, að svo ungir
menn fyrirgeröu lifi sinu og at-
vinnumöguleikum. Nokkrum
dögum seinna fréttum viö, að
yfirheyrslur yfir þeim hefðu
hafizt.
Tékkneska söngkonan Marta Kúblsóva.
Ludvik Vaculik sérum lítgáfu andófsrita, 80 á 4 árum.