Tíminn - 14.05.1977, Blaðsíða 17

. . ■.í’Jr=v
Laugardagur 14. maf 1977
17
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Auglýs-
ingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur í
Edduhúsinu viö Lindargötu, simar 18300 — 18306. Skrif-
stofur i Aöalstræti 7, simi 26500 — afgreiöslusimi 12323 —
auglýsingasimi 19523. Verð i lausasölu kr. 70.00. Askriftar-
gjald kr. 1.300.00 á mánuði.
Blaöaprenth.f.
Minnisblöð Kristins
Andréssonar
í nýju hefti Timarits Máls og menningar eru birt
minnisblöð Kristins Ándréssonar frá fundum nefnd-
ar, sem þingflokkarnir tilnefndu i októberbyrjun
1945 i tilefni af þvi að þann 1. október hafði rikis-
stjórninni borizt beiðni frá Bandarikjastjórn um
leigu á herstöðvum tií langs tima. Fundir þessarar
nefndar voru leynilegir og engar fundargerðir
skráðar, Kristinn Andrésson mun hafa verið eini
nefndarmaðurinn, sem skráði á minnisblöð það,
sem honum fannst eftirminnilegast frá fundunum.
Þessi minnisblöð hans, sem ekki hafa verið birt fyrr
en nú, eru athyglisverð á ýmsan hátt. Fróðlegt er
t.d. að lesa minnisblöð hans frá fundinum 23. okt.
eftir að fulltrúar Framsóknarflokksins eru farnir,
en eftir sitja fulltrúar flokkanna, sem stóðu að ný-
sköpunarstjórninni. Þar segir m.a. á þessa leið:
,,Kristinn Andrésson hafði i byrjun umræðnanna
nefnt þann möguleika, að við skyldum skjóta þessu
máli til öryggisráðs hinna Sameinuðu þjóða. Á
seinna stigi i umræðunum hélt hann þvi fram að is-
lenzkur málstaður (varðandi kröfu eins stórveldis)
gæti ekki verið nema einn: engar herstöðvar hér á
landi. Bjarni Benediktsson gagnrýndi mótsögn i
þessum málflutningi. Vildi halda þvi fram, að við
mundum ekki komast hjá þvi, að hér yrðu herstöðv-
ar og skipti þá minna máli, hverjir herverndina
hefðu. Brynjólfur Bjarnason benti á eðlismun á
þessu tvennu. Greinilegt var, að menn vildu skipt-
ingu i blokkir. ól. Thors, Ásgeir Ásgeirsson, Stefán
Jóhann o.fl. lýstu þvi yfir, að þeir vildu fylgja vest-
urblokk. Brynjólfur Bjarnason sagði, að ef við yrð-
um neyddir til að fylgja annarri hvorri blokk, þá
væri greinilegt, að menn skiptust hér i flokka. Ás-
geir og aðrir vildu fylgja vesturblokkinni, hann
sagðist vilja fylgja Rússum. En það, sem hér væri
aðalatriðið* væri að skiptast ekki i blokkir, heldur
snúa sér alltaf til Sameinuðu þjóðanna i félagi.”
Ljóst er af þessum ummælum, en þó enn ljósara,
ef lésin eru skrif Þjóðviljans frá þessum tima, að
stefna Sósialistaflokksins hefur verið sú, að hafna
bæri herstöðvakröfu frá Bandarikjunum, en hins
vegar væri hægt að fallast á að láta öryggisráð
Sameinuðu þjóðanna hafa hér herstöðvar. Strax
eftir að beiðni Bandarikjastjórnar lá fyrir, hélt Ein-
ar Olgeirsson til Moskvu og var þingi Sósialista-
flokksins, sem búið var að auglýsa á ákveðnum
tima, frestað á meðan. Fljótlega eftir komu Einars
til Moskvu, fór Þjóðviljinn að hafa orð á þvi, að Is-
lendingar gætu sætt sig við að láta öryggisráðinu
stöðvar i té. Moskvuútvarpið lagði skömmu siðar
blessun sina yfir slika lausn. Eins og málin horfðu
þá, bjuggust menn við að öryggisráðið yrði sterk
stofnun, þar sem Bandarikjamenn og Rússar
myndu ráða mestu. Eðlilegt var þvi, að Rússar
kysu hér heldur stöðvar frá öryggisráðinu en
Bandarikjunum.
Sósialistaflokkurinn fylgdi á þessum tima Rúss-
um eindregið, eins og kemur fram i framangreind-
um ummælum Brynjólfs Bjarnasonar. Þess vegna
gat hann sætt sig við herstöðvar frá öryggisráðinu,
þvi að þá hefðu Rússar fengið hlutdeild i stjórn
þeirra. Nú telja foringjar Alþýðubandalagsins, sem
er arftaki Sósialistaflokksins, að tengslin við Sovét-
rikin séu úr sögunni. Vonandi er það rétt, en ótrú-
lega litill munur er þó á skrifum Þjóðviljans og
rússneskra blaða um Atlantshafsbandalagið, svo að
eitt dæmi sé nefnt.
Charles W. Yost:
Forðast verður karp
á Belgradfundinum
Annars getur hann misheppnazt
um til góöa viö að fá fram-
gengt ýmsum stefnumálum
sinum, svo sem takmörkun
kjarnavopna, friðsamlega
sambúð austurs og vesturs, og
farsæl samskipti við þróunar-
löndin. 1 þriðja lagi séu Sovét-
menn vanir þeirri þverstæðu
að eiga samtimis i hugmynda-
fræðilegum stympingum og
raunsæjum samningum, og
það sé óliklegt aö þeir láti
óánægju sina með mannrétt-
indayfirlýsingar Carters
hindra framgang þeirra mála,
sem þeir telja hvað mikilvæg-
ust.
Hvað Belgradráðstefnunni
viðvikur var niðurstaða fund-
arins i Berlin sú, að aðalmark-
mið hennar væri að kanna
hversu framkvæmdir Hel-
sinkisáttmálans hefðu tekizt,
og að stuðla að frekari fram-
gangi hans, en ekki að standa i
orðaskaki og setja austan-
tjaldslöndin upp aö vegg.
Enda sé viða pottur brotinn
með þjóðum Vesturlanda, sem
beri að viðurkenna og lagfæra.
Ef einblint yrði á skugga-
hliðar beggja aðila, mætti eins
búast viö þvi að allar tilraunir
til samstööu færu forgöröum
og kalda striöiö hæfist á ný.
UM MIÐJAN júni hefst i
Belgrad ráðstefna, sem mun
vafalaust standa i marga
mánuði. Verkefni hennar er að
kanna framkvæmd þeirra liða
Helsinkisáttmálans sem
varða öryggismál og sam-
vinnu þjóða i Evrópu.
Fyrir skömmu var haldinn i
Vestur-Berlin óformlegur
fundur fulltrúa Bandarikj-
anna og Vestur-Evrópuland-
anna: Þýzkalands Frakk-
lands, Bretlands og Hollands,
en hann sátu fulltrúar rikis-
stjórna, blaðamenn og fræði-
menn, allir gagnfróðir um
sáttmálann og samskipti aust-
urs og vesturs yfirleitt. Til-
gangur þessa fundar var að
meta hvað áunnizt hefði og
leggja linurnar fyrir Vestur-
veldin á ráðstefnunni i Bel-
grad.
Utan dagskrár vildu þó aðr-
ar umræður skyggja á aðal-
málefnið, en það voru deilur
Evrópumannanna um rétt-
mæti og afleiðingar hinnar á-
..kveðnu afstöðu, sem Carter
forseti hefur tekið opinberlega
i mannréttindamálum, eink-
um hvað varðar Sovétrikin.
Margir hinna eldri fulltrúa,
sem voru og eru stuönings-
menn slökunarstefnunnar
(détente) og hinnar þýzku
„Ostpolitik”, óttuðust að há-
værar og tilfinningasamar yf-
irlýsingar jafn valdamikils
manns og Carters um mann-
réttindamál Sovétrikjanna
muni ekki einasta hindra
framgang hinna mikilvægustu
mála, svo sem SALT samn-
inganna, heldur og auka enn
vanda hinna sovézku andófs-
manna.
Yngri mennirnir voru yfir-
leitt á öndveröum meiði. Þeir
fögnuðu afstöðu forsetans til
þessara mála og töldu hana
timabært spor Vesturveld-
anna i rétta átt, sem sannaði
fyrir yngri kynslóðinni i Vest-
ur-Evrópu, að alþjóðapólitik
sé annað og meira en hrá-
skinnaleikur: þar séu sið-
ferðileg undirstööuatriði i
veði.
NOKKRIR Bandarikja-
menn á fundinum bentu á eft-
irfarandi: í fyrsta lagi er
Carter að hverfa aftur að fyrri
utanrikisstefnu Bandarikj-
anna, meö þvi aö hann leggur
áherzlu á hefðbundið gildis-
mat þjóðarinnar. Á valdatim-
um Nixons og Kissingers hafði
verið vikið frá þeirri stefnu. í
öðru lagi fær þessi afstaða
hans mikinn hljómgrunn með
þjóöinni, sem mun koma hon-
Gromyko, Vance og Brésnjef.
Hins vegar var það viður-
kennt að stjórnir Vesturveld-
anna verði að sanna þjóðum
sinum að þær séu ekki einung-
is að sýnast, heldur séu þær i
raun og veru að sækjast eftir
þeim umbótum sem fjallað er
um i niðurlagi Helsinkisátt-
málans.
Lagt var til að viturlegast
væri að einangra ekki mann-
réttindaþátt sáttmálans (-3.
greinina), heldur leggja á-
herzlu á órjúfanlegt samhengi
og samspil allra þáttanna i
lokakaflanum. Til dæmis fjall-
ar fyrsta greinin, sem hefur að
geyma yfirlýsinguna um það
hverjar skuli vera grundvall-
arreglur i samskiptum aðild-
arþjóðanna, ekki einungis um
sjálfsákvörðunarrétt þjóða og
afskiptaleysi annarra aðila
um innanrikismál, heldur
einnig um friöhelgi og sjálfsá-
kvörðunarrétt einstaklingsins.
Hér er vandinn sá að sameina
þessar óliku hugsjónir.
ÞEGAR Sovétmenn leggja
áherzlu á sjálfsákvöröunar-
rétt sinn, má benda þeim á
þaö, að þeir neyttu hans vissu-
lega er þeir samþykktu Hel-
sinkisáttmálann i heild sinni,
svo ekki sé minnzt á stefnu-
skrá S.Þ. og alþjóða yfirlýs-
ingu um mannréttindi.
Staðhæfi Sovétmenn, og þáð
munu þeir vissulega gera, að
áherzla sú, sem Vesturveldin
leggja nú á mannréttindamál i
Rússlandi, sé hrein afskipti af
innanrikismálum, þá skal
þeim bent á það, að skv. áliti
Vesturveldanna hefur Sovét-
stjórn haft afskipti af innan-
rikismálum þeirra i hálfa öld,
meö stuðningi sinum við
kommúnistaflokka allra
landa.
Ef hin hugmyndafræöilega
barátta á að halda áfram, og
Brésnjef fullyrðir að það sé
nauðsynlegt jafnvel á timum
slökunar, þá hlýtur hún að
vera háð af báöum aðilum.
En lokaniðurstaða Berlinar-
fundarins var sú, að eigi Bel-
gradráðstefnan að bera ávöxt,
verði báðir aðilar að hagnast á
henni að einhverju leyti, en
hvorugur að bera sigurorð af
hinum. Aðalatriöið er að halda
málinu opnu og uppfylla hægt
en af festu skilmálana. Aö öðr-
um kosti tapa allir.
(H.Þ.þýddi).
Cartcr forseti