Fréttablaðið - 12.05.2006, Qupperneq 62

12. maí 2006 FÖSTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Pétur Gunnarsson og Trausti Hafliðason RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000
SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja
ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum
á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Hagfræðingurinn heimskunni
John Kenneth Galbraith lést á
dögunum, 97 ára að aldri. Snemma
á áttunda áratug var ég eitt sinn í
hópi nokkurra námsmanna í
Oxford, sem snæddu kvöldverð
með Galbraith í matstofu mál-
fundafélags háskólans, áður en
hann flutti þar ræðu. Hann var
mjög hár og afar grannur, með
arnarnef, heldur þurr á manninn.
Ég sagði honum, að ég ynni að
doktorsritgerð um kenningar Frið-
riks von Hayeks. Hann kvaðst þá
hafa sótt málstofu hjá Hayek í
Hagfræðiskólanum í Lundúnum
(L. S. E.) á fjórða áratug, og hefði
Hayek verið einhver leiðinlegasti
maður, sem hann hefði kynnst.
Mér fannst heldur lítið gert úr
þessu átrúnaðargoði mínu, svo að
ég sagði, að margir væru nú að
taka upp hugmyndir Hayeks, til
dæmis þau Thatcher í Bretlandi
og Reagan í Bandaríkjunum. Það
stóð ekki á svarinu: „Það sýnir
bara, hvað hægri menn eru hug-
myndasnauðir.“
Þegar ég hlýddi síðan á erindi
Galbraiths, áttaði ég mig á því,
hvers vegna hann hafnaði oftast
kappræðum við skoðanabróður
Hayeks og annað átrúnaðargoð
mitt, Milton Friedman, þessum
orðum: „Það er vegna þess, að Fri-
edman er betri ræðumaður en ég,
en ég er betri rithöfundur en
hann.“ Galbraith var lítt áheyri-
legur ræðumaður. En vissulega
skrifaði hann fjörlegan stíl og
kunni að krydda textann með
sögum af furðulegu fólki, enda
hafa tvær bækur eftir hann verið
þýddar á íslensku, Iðnríki okkar
daga og Öld óvissunar. Það var þó
ef til vill líka önnur ástæða til
þess, að hann vildi sjaldnast etja
kappi við Friedman. Hún var, að
kenningar hans sjálfs stóðust ekki
gagnrýni. Galbraith kærði sig
sennilega ekki heldur um, að
ýmsir spádómar hans væru rifjað-
ir upp, til dæmis um það skömmu
eftir stríð, að Austur-Þýskalandi
myndi vegna miklu betur með
áætlunarbúskap en Vestur-Þýska-
landi við skipulag frjálsra við-
skipta.
Ein kenning Galbraiths var
svonefnd samrunakenning: Kapít-
alismi væri smám saman að líkj-
ast sósíalisma vegna aukinna rík-
isafskipta á Vesturlöndum, um
leið og sósíalismi tæki á sig svip
kapítalisma vegna greiðari mark-
aðsviðskipta í kommúnistaríkjum.
Þessi kenning hrundi um leið og
Berlínarmúrinn. Kapítalisminn
sigraði, sósíalisminn tapaði. Blair
er pólitískur stjúpsonur That-
chers. Jafnvel Kínverjar viður-
kenna kosti einkaeignarréttar og
frjálsra viðskipta.
Önnur kenning Galbraiths var
um ofurvald stórfyrirtækjanna.
Hann hélt því fram, að frjáls sam-
keppni væri lítið annað en fagur-
gali hagfræðinga eins og Hayeks
og Friedmans. Í raun og veru réðu
stórfyrirtæki yfir einstökum
mörkuðum, stjórnuðu þörfum
neytenda með auglýsingabrellum
og settu verð eins og þeim sýndist.
Stjórnendur þessara fyrirtækja
hefðu öll völd, en eigendurnir
skiptu engu máli. Þessi kenning er
líka röng. Í fyrsta lagi geta stór-
fyrirtækin ekki stjórnað þörfum
neytenda. Auglýsingar koma úr
öllum áttum. Menn þurfa að velja
um það, á hvaða auglýsingum þeir
taka mark. Ef þeir vilja ekki vör-
una, þá selst hún ekki, eins og
hefur margsýnt sig.
Stórfyrirtækin setja sjaldnast
heldur verð á einstökum mörkuð-
um, nema þau njóti sérstakrar
verndar ríkisins. Hvers vegna
hafa til dæmis mörg alþjóðleg
flugfélög riðað til falls hin síðari
ár? Á sumum mörkuðum eru ekki
heldur nein stórfyrirtæki, heldur
aragrúi lítilla fyrirtækja, þar sem
einstaklingar selja aðallega þekk-
ingu sína. Í fjórða lagi eru stjórn-
endur stórfyrirtækja síður en svo
alráðir um þau. Eigendur hluta-
bréfa eiga ætíð þann kost, ef þeir
eru óánægðir, að selja þá hluta-
bréf sín og kaupa í öðrum fyrir-
tækjum. Þar sem fjármagnsmark-
aður er virkur, búa stjórnendur
stórfyrirtækja við aga, sem knýr
þá til að þjóna öðrum dyggilega.
Í bókum sínum hafði Galbraith
gaman af því að afhjúpa kapítal-
ista og þá, sem hann taldi launaða
talsmenn þeirra. En í raun afhjúp-
aði hann þar sjálfan sig. Á bak við
ádeilur hans á kapítalisma bjó
gremja hrokafulls menntamanns,
sem taldi fram hjá sér gengið, því
að völdin ættu að vera í höndum
sjálfvalins gáfumannafélags. Sýna
kenningar hans ekki, hversu hug-
myndasnauðir vinstri menn eru?
Galbraith látinn
Í DAG
JOHN KENNETH
GAILBRAITH
HANNES
HÓLMSTEINN
GISSURARSON
Í bókum sínum hafði Gal-
braith gaman af því að
afhjúpa kapítalista og þá, sem
hann taldi launaða talsmenn
þeirra. En í raun afhjúpaði
hann þar sjálfan sig.
Framsóknarflokkurinn í Hafnar-
firði býður fram í samstarfi við
óháða. B-listinn er valkostur
fyrir þá sem vilja fá nýjar hug-
myndir og nýtt fólk að stjórn
bæjarins. Við sem skipum B-list-
ann förum fram undir kjörorðinu
„Við getum betur“ því við erum
sannfærð um að við getum betur
á mörgum sviðum hér í Hafnar-
firði og bjóðum fram okkar
krafta til þess.
Í skipulagsmálum þarf að
breyta áherslum. Hafnarfjörður
er bær í örum vexti og íbúum
hefur fjölgað mjög á síðustu
árum. Hinsvegar hefur ekki tek-
ist að láta uppbyggingu þjónust-
unnar fylgja því. Í hinu nýja
Vallahverfi er ekki kominn leik-
skóli og ekki hefur verið hægt að
bjóða upp á grunnskóla nema í
bráðabirgðahúsnæði.
Allir þekkja líka umferðar-
vandann í bænum á morgnana.
Þau mál þarf að leysa á næsta
kjörtímabili. Það eru verkefni
sem eru á vegum ríkisins og einn-
ig annarra sveitarfélaga en Hafn-
arfjarðar. Það þarf að setjast
niður með öllum sem að málinu
koma, finna lausn og fara að gera
eitthvað í málinu. Fyrst þarf að
ljúka tvöföldun Reykjanesbraut-
arinnar en síðan liggur á að skipu-
leggja hvernig við tengjum betur
nýju hverfin við Reykjavík. Þar
er m.a. rætt um Ofanbyggðaveg
en líka hugmyndir eins og jarð-
göng undir Setbergsásinn eða
Urriðaholtið sem tengdist þá
Reykjanesbraut með mislægum
gatnamótum.
Miðbærinn okkar er áskorun.
Við búum í bæjarfélagi í fögru
umhverfi en okkur hefur ekki
tekist að byggja upp lifandi
miðbæ. Við viljum hugsa málin
upp á nýtt og efna til samkeppni
um skipulag hans þar sem við
köllum eftir tillögum um upp-
byggingu hans í heild. Margar
hugmyndir mætti þar nefna eins
og listasmiðjur, fleiri handverks-
fyrirtæki, nýsköpunarmiðstöð
ungs fólks og fleira og fleira en
mestu skiptir að hugsa svæðið í
heild og það ætlum við að láta
gera.
Stefnumál okkar í heild má
skoða á www.xbhafnarfjordur.is.
Höfundur er í 1. sæti B-lista í
Hafnarfirði.
Nýjar leiðir í Hafnarfirðir
UMRÆÐAN
SVEITARSTJÓRNAR-
KOSNINGAR
SIGURÐUR EYÞÓRSSON
FRAMBJÓÐANDI
Viðey og Árbær
Allt í einu er Árbæjarsafn orðið mál mál-
anna í þjóðmálaumræðunni í Reykjavík.
Eins og við var að búast hefur hugmynd
um flutning þess út í Viðey hlotið mis-
jafnar undirtektir – sumum finnst hún
stórkostleg en öðrum vonlaus. Í kjölfarið
hafa fleiri hugmyndir fylgt. Hans Kristján
Árnason í Þjóðarhreyfingunni stingur
upp á að safnið verði flutt í Vatnsmýr-
ina en áður hafði Hrafn Gunnlaugsson
kvikmyndagerðarmaður lagt til að það
færi í Hljómskálagarðinn. Í kerskni hafa
einhverjir nefnt að í stað þess að flytja
safnið út í Viðey ætti að flytja Viðey í
safnið. Kristján Frímann Kristjánsson
kennari hefur útfært þá hugmynd og
stingur upp á að Viðeyjar-
stofa verði flutt í Árbæjar-
safn og eyjan lögð undir
flugvöll. Telur hann að
slíkur flugvöllur gæti
orðið sá flottasti í heimi.
Klippt og límt á Mogganum
Blaðamenn Morgunblaðsins eru
yfirleitt ekki í vandræðum með að
skrifa eigin fréttir í blaðið. Á því hafa
þó verið undantekningar síðustu daga
þegar blaðið hefur birt endursagnir úr
umfjöllun Kastljóssins um Baugsmálið.
Að sama skapi virðist höfundur Stak-
steina aldrei í vandræðum með að viðra
skoðanir sínar á mönnum og málefnum
en aldrei þessu vant fengu lesendur
ekki að bergja af viskubrunni hans í
gær. Í staðinn var þar að finna leiðara
Blaðsins frá deginum áður. Og um hvað
fjallaði hann? Jú, umfjöllun Kastljóss um
Baugsmálið og viðbrögð Baugsmanna
við henni.
Blaðið hlýðir kallinu
Björn Bjarnason
dómsmálaráðherra
kallaði eftir umfjöllun
fjölmiðla um nýlega
grein Gísla Helgasonar í Fréttablaðinu
um Reykjavíkurflugvöll. Þótti ráðherran-
um greinin bera vott um „djúpstæðan
ágreining milli forystumanna F-lista,“
en Gísli hefur verið varamaður Ólafs F.
Magnússonar í borgarstjórn. Blaðið varð
við ósk Björns og ræðir málið við Gísla
í gær. Ekki þurfti nema sæmilega læst
fólk til að sjá að grein Gísla var háðs-
ádeila og staðfestir hann það í viðtalinu.
Hitt vekur athygli að í færslu á netsíðu
sinni á miðvikudag segist
Björn vita að Blaðið hafi
rætt við Gísla. Er það
degi áður en viðtalið
birtist. Strengurinn
milli Björns og
Blaðsins virðist
því stuttur.
bjorn@frettabladid.is
Kraftur
og hugmyndir
Karl Tómasson
skipar 1. sæti á lista VG í Mosfellsbæ.
Hugmyndaríkur athafnamaður sem
lætur verkin tala.
Sú var tíð að helst var aldrei minnst á Ísland í dönskum blöð-um, hvað þá öðrum fjölmiðlum. Almenningur í Danmörku vissi lítið sem ekkert um þessa gömlu hjálendu norður í
Atlantshafinu. Fæst ungt fólk í Danmörku þekkir aukheldur til
gamalla stjórnskipulegra tengsla við Ísland.
Allt hefur þetta breyst á örskömmum tíma. Danskir fjölmiðl-
ar eru fleytifullir af efni um Ísland. Fullyrða má að þar í landi sé
ekki skrifað jafn mikið um nokkurt annað land að jöfnum fólks-
fjölda; og vera má að fullyrðingin standi þó að fólksfjöldasaman-
burði sé sleppt.
Hvað hefur valdið þessum skyndilega áhuga danskra fjölmiðla á
Íslandi? Ekki er það enduruppvakinn áhugi á norrænum menning-
ararfi. Sú hugsjón er löngu sofnuð svefninum langa í dönskum fjöl-
miðlum. Áhuginn vaknaði hins vegar þegar íslenskir fjárfestar
fóru að kaupa fyrirtæki og fasteignir í hjarta Kaupmannahafnar.
Dagblaðið Berlingske Tidende hefur lengi verið flaggskip
danskrar fjölmiðlunar, þó að það hafi um tíð verið í norskri eigu
og strítt við bágan fjárhag. En Svíar framleiða núorðið Gammel
Dansk; svo eignarhaldið er ekkert til að hafa minnimáttarkennd
yfir. Sennilega nýtur ekkert dagblað á Norðurlöndum slíkrar
virðingar sem Berlingske Tidende. Skrifum þess hefur til að
mynda aldrei verið líkt við svokallaða gula pressu.
Í gær birtist heilsíðugrein á baksíðu viðskiptablaðs Berlingske
Tidende sem hófst á þessum orðum: „Það er gráglettni örlaganna
að sagnaeyjan Ísland – á sama tíma og frumkvöðlar landsins ryk-
sjúga upp öll fyrirtæki í Norður-Evrópu sem þeir geta keypt
meðan íslenska krónan fellur – skuli eiga fjármálaráðherra sem
er dýralæknir og sérfræðingur í fisksjúkdómum.“
Þarna er vel að orði komist og í engu hallað réttu máli. Þessi
staðreynd um menntun fjármálaráðherra Íslands er þó senni-
lega því aðeins sett fram með svo afgerandi hætti að í þessu efni
standa Danir að sjálfsögðu feti framar en gamla hjálendan.
Þjóðarbúskapur Dana hefur ekki í annan tíma staðið í meiri
blóma en á valdaferli núverandi efnahags- og atvinnumálaráð-
herra. Hann var lögregluþjónn áður en hann fór í stjórnmál og
hóf nám við danska lögregluskólann 1975. Af opinberum gögn-
um verður hins vegar ekki ráðið hvort því námi er lokið.
Það er haft til marks um sterkan þjóðarbúskap Danmerkur og
þann gríðarlega árangur sem Danir hafa náð á því sviði undir
forystu lögreglumannsins frá Fjóni að jafnvel íslenskir fjárfest-
ar – sem bara eiga dýralækni fyrir fjármálaráðherra – sáu á dög-
unum gróðavon í því að kaupa húsnæði danska efnahags- og
atvinnumálaráðuneytisins að Slotsholmsgade 10 til 12 í Kaup-
mannahöfn og hafa nú af því góðar leigutekjur.
En gráglettni örlaganna ríður sjaldnast við einteyming. Dag-
inn áður en Berlingske Tidende skrifaði af vinarþeli og hjarta-
gæsku um íslenska dýralækninn úr Hafnarfirði var kynnt á
fundi í Börsen, gegnt efnahags- og atvinnumálaráðuneytinu á
Hallarhólmanum í Kaupmannahöfn, harðasta gagnrýni í aldar-
fjórðung frá OECD um ofhitnun í dönskum þjóðarbúskap.
Hitt er ekki síður gráglettni örlaganna að sama dag og Berl-
ingske Tidende birti grein sína um fjármálaráðherra gömlu hjá-
lendunnar héldu þeir til sameiginlegs fundar í Vilníus í Litháen
dýralæknirinn úr Hafnarfirði og lögregluþjónninn frá Fjóni til
skrafs og ráðagerða við aðra norræna efnahags- og fjármálaráð-
herra. Berlingske Tidende ætti alltént ekki að þrjóta erindið
vegna efnisskorts.
SJÓNARMIÐ
ÞORSTEINN PÁLSSON
Af dýralæknum og lögreglumönnum:
Gráglettni
örlaganna