Tíminn - 18.09.1977, Síða 35

Sunnudagur 18. september 1977
35
-f-A ■’gfxtrJHPtj <f>M
lesendur segja
,,Á reiðskapnum
kennist, hvar heldri
menn fara”
,,A reiöskapnum kennist, hvar
heidri menn fara”.
(Ibsen/E. Ben.)
A sjálfan þjóöhátiöardaginn
gat aö lesa i blööum orösend-
ingu, þar sem lýst er yfir
hneykslan og fordæmingu á þvi,
aö ónefnt ráöuneyti skuli hafa
varpaö blessun sinni yfir bá-
biljur og loddaraskap viö
Kröflu. Aö þessari ályktun
stóöur 12 kennarar i jaröfræöi
viö háskólann. Skemmtileg tala
og sögufræg, og sem stórum
drýgist viö mismunandi langt
komna lærlinga i faginu. Var
þaö furöa, þótt svo mörgum
mönnum og sérfræöíléga
numdum ofbyði!
Okkur almúgamönnum er tamt
aö lita upp til háskólans og
föllum vel aö þeirri trú, aö
þaðan sé nýtra manna að vænta
og höfum enda góöa reynslu
fyrir því. Samt erum viö ekki
bljúgari gagnvart öllum heldri
manna ráöum en svo, aö okkur
rann I skap þegar sjónvarpið
titlaöi Mann og konu alþýöuleik-
rit. Þaö er þó mála sannast, aö
alþýöan er stolt af Jóni
Thoroddsen og verkum hans.
Hins vegar læöist aö sá grunur,
að fyrst almenningur kunni ekki
að meta Blóörautt sólarlag og
Lé konung þá stæði Maöur og
kona nógu langt aö baki þessum
djásnúm til þess að passa þeim,
sem ekki kunna aö busla I aur-
skvompum snobbsins.
I málaralistinni voru finu
mennirnirfyrr á ferö. Þeir sóttu
inn I latinuna kennimark fyrir
þá listamenn, sem máluöu eftir
ólæröum innblæstri og kölluöu
þeirra aðfarir naivisma, þ.e.
barnaskap, einfeldni e.þ.h. Ég á
eitt slikt verk eftir þýzkan ferða
mann, sem listilega haföi
teiknað skininn hrosshaus, sem
varð á vegi feröafólks inni á ör-
æfum. Ég lét i ljósi, aö mér væri
sem ég sjálfur sæi beinin á
auðninni. Hann sagöist ekki
vera listmálari heldur naivisti.
Þaö er undarlegt á aö minnast
hvernig atvikin festast i hug
skotinu. Ég ætla að spyrja
hvort það væri ekki eins konar
flónska en flónaöist til aö nota
orðið Dummdreistigkeit, sem
þó kom ekki aö sök. Viö mis-
mælinu kom gott svar. Hann
taldi að á timabili hefði þetta
sjálfsagt veriö fifldirfska en
amk i Þýzkalandi væri kominn
mildariblærá hugtakið, einkum
eftir aö stofnanir fóru aö sækj-
ast eftir svona verkum. Það
mætti raunar segja að þeir sem
þóttusteiga náöargáfuna alla og
höfðu getað sett sig til bærilegra
mennta hafi hjálpað til viö aö
minnka hið umtalsverða bil.
Þegar fáránleikinn var oröinn
slikur, aö menn fóru aö mála
fyrirsætur sinar meö annaö
augaö upp i hársrótum en hitt
milli hnjánna eða ámóta dellu,
fengu þeir ofanigjöf frá hugs-
andi fólki, sem þeir espuðu upp.
Svo keyröi um þverbak þegar
þátttakandi, sem hann minnti
aö kallaöist Kongo, varö hlut-
skarpastur i keppni en við opn-
un gagna reyndist vera api. En
naivisminn fékk sinn sess, ekki
sizt fyrir hógværö og umburöar-
lyndi ágætra listamanna.
Dr. Steingrimur J. Þorsteins-
son telur Mann og konu klass-
iskt verk. Þaö var þvi nýlunda
að heyra þegar þetta skáldrit
yfirstéttarmannsins Jóns Thor-
oddsens, eftir að hafa verið
eftirlætisbók þjóöarinnar
óskiptrar i heila öld, var fyrir
skömmu skammtaö vissum
parti þjóöarinnar— liklega taliö
nógu naivt aö það hentaði bar-
asta alþýðunni. Við dokum eftir
stafrófskveri fyrir minni manna
börn.
NU erekkiþvi að leyna aö mér
fannst yfirlýsing 12-menning-
anna, eins og hún birtist I les-
rháli, nokkuð oröháksleg og
minna á dómsýki áðumefndra
aðila. Auk þess leiðir þetta allt
hugann að derringi danskra ein-
valda sem ólust upp i þeim stell
ingum aö „Vi alene vide”. Lik-
lega er þaö svo, aö Gunnar
Thoroddsen, iönaöarráöherra,
hefir á flestu meiri þekkingu en
brölti og eldum jarðar. Þaö er
ogkunnugt Ur pólitikinni aö ráö-
herrar eru eigi aðeins slæmir
menn og skammsýnir heldur
litiisigldir jarðvöðlar, en aö isl.
ráðherra hafi verið bendlaöur
við fordæðuskap áöur kannast
ég ekki viö aö hafa heyrt.
Að visu vildi ráöuneytiö ekki
una þessu álasi og taldi, aö
visindamennirnir heföu mis-
skilið málavexti vitlaust eins og
sagt var, um aöra tilburöi. Og
kannski sé enn eitthvaö hæft i
þvi, sem sagt var viö skáldspek-
ing nokkrum árum fyrir Krists
burö, aö þaö væri fleira á jöröu
hér, Hóraz, en heimspekina
okkar dreymir um. Þannig
lætur sjálfur Goethe lærdóms-
hetju sina, doktor og magister
lýsa yfir:
— ,,und sehe, dass wir nichts
wissen können.
Das will mir schier das Herz
verbrennen."
Þetta þýðir Yngvi Jóhannesson
svo:
— „og sé aö ekkert er unnt aö
vita.
Þaö æsir i loga minn gremju-
hita”.
Þótt þessi orð skáldmærings-
ins flygjurnéríhug þegar ég las
hina hvössu ályktun, var mér
ljóst, að i þeim voru ofmiklir
skáldskaparöfgar, til þess aö
réttlætanlegt væri aö beita þeim
bókstaflega. Visindamenn um
jarðhræringar hafa samt vafa-
laust eins og dr. Faust fundiö
beizklega fyrir vanmætti sinum,
og hve lærdómur og gáfur mega
sin litils þegar óbeizlanleg
fimbulorka fer ööru fram en
fagleg þekking bjóst við og
raunar þvert á hugarburöi
manna.
I Kina er talið, aö jarö-
skjálftafræöi sé a' rhjög háu
stigi. Við hörmuleg afdrif þar
urðu samt frábærir jarðfræð-
ingar eftirámenn, þrátt fyrir
skjöl og tól. Er nýorönar hörm-
ungar skullu yfir alræmd
jaröskjálftasvæöi kom i beztar
þarfir undratæki, sem voru svo
hljóöglögg, að þau numdu
veikan hjartslátt i rUstum. Þau
voru fyrstnotuö I Agadir 1960 og
þrem árum síðar I Skolpje. En
hvaöan komu þau? Ja, þaö er nU
þaö. Þau voru fundin upp i
Frakklandi — landi, þar sem
jarðhræringar voru á Tertiera
timabilinu og slöan ekki á hinni
jarösögulegu tið.
Ég ætla ekki aö vera meö neitt
skjall og heldur ekki tæpitungu.
Okkar jarövisindamönnum
finnst sárt aö Krafla veröi gerð
að athlægi. Þess skal þó minnzt
hér, að þar hefir vinna veriö
með afreksbrag og er verkfræö-
ingum og ööru starfsliði til
sóma. Þar meö vaknar sU
spurning hverjir myndu nU rista
niðiö, ef jarörask hefði ekki
truflaö framkvæmdir svo sem
raun er á. En hvar voru jarðvis-
indamennirnir og þeirra orö i
upphafi og fram á þennan dag?
Sjálfsagt er þaö rétt, aö þeir
hafa litt veriö haföir meö I ráö-
um, en þeirhöfðuþó málfrelsi —
þá eins oj- nU. Og ekki skorti
tækif æri til aö láta I sér heyrast.
Sjón- og Utvarp var iöið viö aö
hella yfir þjóöina næsta mark-
lausu efahjali, sem minnti
óþægilega á hina 200 ára gömlu
ljóölinu:
„dass wir nichts wissen
können”.
Þaö sýndi sig sem sé hve at-
burðirnir voru ofvaxnir gáf-
uöum menntamönnum. Þaö var
ekki þeirrasök.Þeireru aö leita
fangs viö höfuöskepnu og
lausnin svo afslepp, aö hUn
smýgur afburðamönnum um
greipar meöan aörir, sem eiga
minnimanni aö má taka hlutina
höndum. Svo langt er komið aö
nú á heimurinn landslagsarki-
tekta. Guö hjálpi sér!
Vera má, að ýmsir telji aö ég
sé áö reyna aö niöurlægja vis-
indamenn og þá, sem eru orönir
matsmenn á listir. Þaö er mér
fjarri. Meöan ég og minir likar
kyrrumst frammi fyrir lista-
verki svo sem sá er nýtur ilms
af blómum án þess að fjasa um
hvert ilmi bezt, nota ýmsir
dómarar orð, mörg viðhafnar-
leg orö, oft furöulega tilfengin.
Og þaö eru einmitt kostir hins
frjálsa orös. En jafnvel þar þarf
að gæta hófsemi, ekki sizt um
hið fagurfræöilega. Enn er I
minni þaö spé, sem hljóöbært
varö þegar Jón Kári gaf Ut
Þokur. Sænskir grallarar munu
hafa náö svipuðum árangri meö
þvi aö prenta ljóðasafn, sem ort
varuppúr oröabókum. Opinská
umræöa t.d. um bækur er samt
góö tilbreytni þótt margir rit-
höf. geti af sjálfu sér rætt hver
annars verk meö slikri innlifun
og ,,anti”aðdáun, aö enzt getur
til fáleika um langa hriö
En til að sýna hvernig menn-
ingunni, blessaöri, eru mis-
lagöar hendur er,margt gert til
aö aflaga og torkenna kærar
erföavenjur, en jafnframt er
fordæmt ef raskað er lifnaöar-
háttum frumstæðra þjóöflokka,
aö ekki sé talaö um ef villi-
mannahópar finnast, þó mann-
ætur séu.
Um jarðvisindamennina eru
álitamálin færri. Allir ættu aö
unna þeim sem beztra mennta,
hver jum á sinu sviði. Þaö er vist
aö i seriuna vantar eina grein ef
framkvæma á tillögu skáldsins
á Gljúfrasteini um aö breyta
vallgrónum túnum og garö-
löndum imýrar. Auövitaö hefur
votlendið sinn lifheim og lika
sinn dauöa. En meöan fenin eru
ekki færrien raun ber vitni, sbr.
ferðalok söguhetju Laxness á
Snæfellsnesi, þar sem dollara-
grinið sat kafhleypt i einum illa
flóa, en gesturinn göslaöi efj-
una lausskóaður, finnstmér þaö
vanstilling að andhyggna þjóö-
inni fyrir þau spor, þó smá séu,
sem hún er aö stiga til hjálpar
við aö uppræta hungrið I heim-
inum. En kannski hið dáöa
skáld, þegar þaö kvaö upp sinn
reiginslega dómmm Einar Ben.
ogMatthias, hafi veriö ofþurrt i
lappirnar.
Loks skal vikiö aö þeirri
ádeilu, sem til var vitnaö i upp-
hafi. Þegar Binni i Gröf reis úr
fleti sinu, eftir að hafa sagt til
um stefnu á miðin og þver-
beygöi af leiö unz hann stöövaði
skip sitt þar sem menn hans
mokuðu upp fiski, þá er ljóst aö
aflann þann tók hann ekki frá
öðrum. Eins myndi faraþótthin
Utl. kona næöi einhverjum
árangri, þvi enginn á þarna
vissan hlut. Við sem eigum
óskýranlega reynslu um fyrir-
bæri höfum engu minni trú á
priki kerlingar en skotthúfu dr.
Sigurðar Þorarinssonar, ef til
væri nú. Um þekkingu og hug-
hrif varöandi gufuleit viö Kröflu
er trúlegast, aö þar buldri allir
Jónar jafnir.
En það er fleira f heimi hér,
Hóraz, — Sagnfræðingar full-
yröa, aö Nostradamus hafi séð
fyrir heimsstyrjöldina 1914-1918
og spá um hana sé aö finna i
ritum hans, þótt bannsettur
væri af páfanum.
Friðrik Þorvaldsson.
HMV
Sjónvarpstæki
HIS MASTER’S VOICE sjónvarpstæki eru heimsþekkt gæðavara
með áratugs reynslu á íslenskum markaði. . •
w.is.00®
FÁLKIN N*
SUÐURLANDSBRAUT 8, SÍMI 84670
ötboi9un