Fréttablaðið - 25.06.2006, Qupperneq 18

25. júní 2006 SUNNUDAGUR18
„Ég ákvað að fara í sagnfræði á
gamals aldri af tveimur ástæðum. Í
fyrsta lagi af því að ég hef gaman
af þessu. Í öðru lagi vildi ég nota
sagnfræðina til að styrkja mig sem
rithöfund. Ég hef bæði lært tækni
við að safna heimildum og að vinna
á söfnum sem gagnast mér mikið.
En einnig vildi ég fá nýjar hug-
myndir og stækka veröldina,“ segir
Ingólfur og bætir við að aðalorsök
þess að hann fór í sagnfræði hafi
verið heilablóðfall sem hann fékk
árið 2001. „Þegar ég kom heim af
sjúkrahúsinu eftir að hafa lent í því
áfalli hugsaði ég mikið um hvað
tæki við. Ég taldi mig búinn með
þann pakka að hlaupa uppi ráða-
menn til að fá komment. Þá var
spurning um að sitja heima og
þiggja þær „svimandi upphæðir“
sem koma frá Tryggingastofnun en
mér fannst ekki framtíð í því. Þá
spurði konan mig loks hvað mig
langaði til að gera. Ég svaraði að
mig hefði alltaf langað í sagnfræði
og það varð úr.“ Ingólfur segist
hafa verið smeykur í upphafi yfir
því að hefja nám á gamals aldri en
svo hafi hann notið sín í sagnfræð-
inni.
„Þegar yngri samnemendur
mínir hafa spurt mig af hverju ég
sé að þessu núna hef ég svarað því
við að ævin hjá mörgum hefst á
námi og svo tekur vinnan við. En ég
tók þetta í öfugri röð, vinnu fyrst
og svo háskólanám sem er hreint
ekkert verri röð. Nú hef ég þjálfun,
reynslu og dómgreind til að byggja
á.“ Ingólfur segir samnemendur
sína hafa verið mjög jákvæða út í
gamla manninn og aldrei hafi hann
fundið fyrir aldursmuninum. „Einu
sinni eftir tíma galaði ein stelpan á
mig hvort ég kæmi ekki með hópn-
um um kvöldið á Airwaves-tónleik-
ana. Ég fór reyndar ekki en þeim
fannst ekkert skrítið að bjóða mér
með sem mér fannst dálítið sætt.
Það er mikil samkennd í hópnum.
Margir af mínum bestu vinum í
sagnfræðinni eru krakkar á milli
tvítugs og þrítugs og eru alveg eins
og jafningjar enda klárt og
skemmtilegt fólk.“
Söguleg sjónvarpsútsending
Lokaritgerð Ingólfs fjallar um
tengsl sagnfræði og fjölmiðla.
„Hinn hefðbundni miðill sögunnar
hefur verið bókin og prentmiðlar
en á nítjándu og tuttugustu öld
komu til sögunnar nýir miðlar á
borð við ljósmyndir, kvikmyndir,
sjónvarp og útvarp. Mig langaði til
að skoða hvernig þessir nýju miðl-
ar segja söguna en líka hvort þeir
geti haft áhrif á söguna. Ég tek
sjónvarpið sérstaklega fyrir þar
sem ég tel að það sé langáhrifa-
mest af þessum nýju miðlum.“
Ingólfur vildi finna einhvern
íslenskan þátt til að sannreyna
kenninguna á og snýst ritgerðin
um sjónvarpsþátt frá 1988 sem er
frægur fyrir það að oft hefur verið
sagt að í honum hafi ríkisstjórn
Þorsteins Pálssonar, þáverandi
forsætisráðherra og formanns
Sjálfstæðisflokksins, sprungið í
beinni útsendingu. „Ástæðan fyrir
því að þessi viðburður varð fyrir
valinu er að það var ekki um neina
aðra sögulega sjónvarpsútsend-
ingu að ræða sem hefur haft jafn
mikil þjóðfélagsleg áhrif.
Eftir að ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar, sem var samstarfs-
stjórn Sjálfstæðisflokks, Fram-
sóknarflokks og Alþýðuflokks,
sprakk myndaði Steingrímur Her-
mannsson ríkisstjórn Framsókn-
arflokks, Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags en síðar bættist
Borgaraflokkurinn við.
Í kjölfarið gerðist það að Þor-
steinn missti fótanna innan Sjálf-
stæðisflokksins, Davíð bauð sig
fram gegn honum og varð formað-
ur. Þar með fékk flokkurinn alveg
nýja ásýnd. Því má segja að fall
Þorsteins hafi rutt Davíð braut og
frjálshyggjunni sem honum
fylgdi. Davíð myndaði síðar stjórn
með Alþýðuflokknum árið 1991.
En eftir kosningarnar 1995 voru
Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur bara með einn mann í
þingmeirihluta. Davíð þorði því
ekki að halda áfram meirihuta-
samstarfi með þeim eftir kosning-
arnar 1995 og sneri sér til Fram-
sóknarflokks. Það stjórnarform er
enn í gangi. Vinstri flokkarnir
fóru í stjórnarandstöðu og tóku að
endurskilgreina sig sem svo leiddi
til myndunar Samfylkingarinnar.
Ég tel að Samfylkingin hafi orðið
til vegna áhrifa þess að Þorsteinn
hætti sem formaður Sjálfstæðis-
flokksins og Jón Baldvin leiðir
einnig líkum að því í viðtali sem
ég tók við hann vegna ritgerðar-
innar.“
Ingólfur tók viðtöl við helstu
þátttakendur í atburðarásinni í
ritgerðinni. Þeir eru Steingrímur
Hermannsson, þáverandi utanrík-
isráðherra, Jón Baldvin Hanni-
balsson, þáverandi fjármálaráð-
herra, spyrlarnir tveir í
sjónvarpsþættinum sem voru
Helgi Pétursson og Ólafur E. Frið-
riksson og svo Þorsteinn Pálsson,
sem var ekki í sjónvarpsþættin-
um.
„Það sem ég spurði sjálfan mig
var hvort ríkisstjórnin hafi í raun
sprungið í þessari beinu útsend-
ingu og ég rek bæði rök með og á
móti í ritgerðinni. Ég komst að
þeirri niðurstöðu að hún hefði ekki
sprungið í útsendingunni heldur
var hún þegar sprungin, og við-
mælendur mínir taka undir það.
Stjórnarslitin má rekja til þess að
allt var búið að vera í upplausn hjá
ríkisstjórninni og menn gátu ekki
komið sér saman um efnahagsað-
gerðir. Steingrímur og Jón voru
spurðir í viðtölum fyrir ritgerðina
hvort þeir hefðu verið búnir að
tala sig saman um hugsanlegt rík-
isstjórnarsamstarf fyrir sjón-
varpsþáttinn en þeir neituðu því.
Fjölmiðlar komu með getgátur
þess efnis á sínum tíma og Þor-
steinn hefur tekið undir þær grun-
semdir.“
Atburðarásin
Aðspurður um hvort eitthvað nýtt
komi fram í ritgerðinni varðandi
atburðarásina nefnir Ingólfur eitt
atriði, uppruna leka til fjölmiðla
um lækkun á matarskatti. Atburða-
rásin var með þeim hætti að Stein-
grímur hafði verið boðaður í sjón-
varpsviðtal með nokkrum
fyrirvara til að ræða efnahagstil-
lögur Framsóknarflokksins. Sama
dag og viðtalið fer fram hittust
Þorsteinn og Jón Baldvin á trúnað-
arfundi þar sem Þorsteinn kynnir
nýjar efnahagstillögur fyrir Jóni.
Í þeim kemur meðal annars fram
tillaga um lækkun á svonefndum
matarskatti. „Nýr virðisauka-
skattur hafði verið settur nokkru
áður og Jón Baldvin lagði áherslu
á að engar undanþágur yrðu veitt-
ar frá þeim skatti eins og höfðu
áður verið, til dæmis á matvæli.
Þetta olli mikilli óánægju og skap-
aði erfiðleika fyrir Jón og Alþýðu-
flokkinn. Svo þegar Þorsteinn
leggur til að matarskatturinn
verði lækkaður segir Jón það vera
sem rýtingsstungu í bakið. Jón
túlkar þetta sem svo að Þorsteinn
hafi með þessu viljað skapa sér
vinsældir og styrkja stöðu sína
fyrir næstu kosningar.“
Í viðtali Ingólfs við Jón kemur
fram að hann hafi fengið tillög-
urnar afhentar sem trúnaðarmál
og hafi viljað tíma til að fara yfir
þær ásamt sínu fólki. Jón segist
hafa gert ráð fyrir að hafa sólar-
hring til þess áður en Þorsteinn
myndi leggja þær fyrir ríkisráðs-
fund. En þegar hann hafi heyrt
fjallað um tillögurnar í útvarps-
fréttum um kvöldið gerði hann ráð
fyrir að Þorsteinn hefði lekið þeim
í fjölmiðla og afréð því að mæta í
sjónvarpsþáttinn með Steingrími
til að skýra sína hlið. Síðan kemur
í ljós að þessi leki kom frá Alþýðu-
flokknum að sögn Ingólfs. „Ég tók
viðtal við Ólaf, sem var annar
spyrla í þættinum, vegna ritgerð-
arinnar og hann segist hafa fengið
tillögurnar frá Alþýðuflokks-
mönnum sem stóðu nærri Jóni
Baldvin. Þetta er alveg nýr punkt-
ur í umræðuna þar sem þetta fríar
Þorstein af þeim ásökunum að
hafa lekið tillögunum í fjölmiðla.
En eftir stendur ásökunin um að
Þorsteinn hafi komið með þá til-
lögu um að fella matarskattinn til
að skapa sér vinsældir.“
Áhrif fjölmiðla
Ingólfur segir ekki fara á milli
mála að fjölmiðlamenn voru stoltir
af því að fjölmiðill skyldi hafa haft
þessi gífurlegu áhrif, að ríkis-
stjórn hafi sprungið í beinni
útsendingu eins og oft var haldið
fram. „Á þessum tíma hafði farið
fram mikil umræða um hlutverk
fjölmiðla. Hafskipsmálið var
nýgengið yfir en það var rakið til
umfjöllunar Helgarpóstsins. Í kjöl-
farið fylgdi umræða um siðferði
fjölmiðla og rannsóknarblaða-
mennsku. Menn veltu fyrir sér
hvert hlutverk fjölmiðla væri, var
það að koma upplýsingum til
almennings eða var það að selja
blöð? Blaðamenn á þessum tíma
þurftu að sanna tilveru sína og
sanna að fjölmiðlar væru ekki
sorpmiðlar. Þeir sem voru til
umfjöllunar í fjölmiðlum komu
gjarnan með þá útskýringu að þeir
væru fórnarlömb sorpblaða-
mennsku til að draga úr vægi
gagnrýni sem þeir fengu. Vegna
þessarar umræðu um hlutverk
blaðamanna urðu þeir stoltir í kjöl-
far ríkisstjórnarslitanna. Menn
upplifðu það sem svo að ráðherr-
arnir hefðu sprengt ríkisstjórnina
í sjónvarpi. Þarna var hægt að
benda á hvað fjölmiðlar væru
nauðsynlegir og hin almenna túlk-
un manna varð að ríkisstjórnin
hefði sprungið í beinni útsendingu
í sjónvarpi.“
Ingólfur segist telja að fjölmiðl-
ar geti búið til söguna og það komi
vel fram í þessu máli. „Samkvæmt
þessu máli þá bjuggu fjölmiðlar til
sögu sem var ekki rétt. Eins og má
sjá í nýlegu viðtali Kolbrúnar
Bergþórsdóttur við Þorstein Páls-
son þar sem hún notar orðalagið „í
þættinum sem sprengdi ríkis-
stjórnina“. Og Þorsteinn svarar
spurningu hennar án þess að leið-
rétta orðalagið. Þetta gerist oftar
en við höldum að svona mýtur fara
af stað. Sagan er náttúrulega full
af misskilningi og mistúlkunum.
Það voru stórar yfirlýsingar í
sjónvarpsviðtalinu á sínum tíma og
fjölmiðlamenn eru svo spenntir
fyrir fjölmiðlum að þeir taka þetta
náttúrulega upp að ríkisstjórnin
hafi sprungið í beinni. Þetta verður
svo að goðsögn sem allir þekkja. Að
mínu mati er þetta einn af örfáum
viðburðum sem standa upp úr í
íslenskri fjölmiðlasögu sem goð-
sögn sem hefur haft gríðarleg
áhrif. Þess vegna langaði mig að
kanna hvort þessi túlkun fjölmiðla
hefði verið byggð á misskilningi.
Þannig er þetta ritgerð um hvernig
nýir miðlar geta skekkt söguna.“
Fræðimaðurinn Ingólfur
„Það hefur ekki reynst mjög erfitt
að aðskilja blaðamanninn í mér frá
sagnfræðingnum,“ segir Ingólfur.
„Ég hef notað mikið úr minni
reynslu og kunnáttu í blaða-
mennsku yfir í sagnfræðina sem
hefur nýst mér mjög vel. Það eru
nokkrir prófessorar í sagnfræði
sem eru gamlir fréttamenn sem
segja mér að það sem nýtist best í
náminu sé reynslan að vinna undir
álagi og að vita hvenær á að skila.
Mér finnst það rétt, ég er vanur að
skrifa og skilja kjarnann frá hism-
inu. En þegar kemur að staðreynd-
um þá þarf ég oft að losa mig við
blaðamanninn og minna mig á að
ég er í fræðimennsku. Það er ekki
hægt að staðhæfa neitt án þess að
færa fyrir því tilvísun. Það pirrar
mig stundum. En þannig er það
einmitt að fjölmiðlamenn þora að
halda því fram að stjórnin hafi
sprungið í beinni útsendingu.
Fræðimaður myndi aldrei gera
það. Þetta er ritgerð upp á næstum
hundrað síður, full af tilvísunum
og heimildum sem sanna að ríkis-
stjórnin sprakk ekki í þessum
þætti. Þannig að ég lét blaðamann-
inn ekki eyðileggja fyrir mér
fræðimennskuna þegar ég skipti
um hlutverk.“
Ævisaga í smíðum
Nóg af verkefnum er framundan
hjá Ingólfi sem er um þessar
mundir að vinna að ævisögu. Það
eina sem hann gefur upp varðandi
hana er að hún kemur út í haust og
skrif ganga vel. „En þetta er eins
og meðganga, hún gengur vel núna
en morgunógleðin getur látið á sér
kræla síðar.“
Fjölmiðlamenn búa oft til söguna
RÍKISSTJÓRN ÞORSTEINS PÁLSSONAR Sprakk ekki í beinni útsendingu eins og löngum hefur verið haldið fram.
INGÓLFUR MARGEIRSSON RITHÖFUNDUR ÁSAMT HUNDINUM ÓLIVER Lét gamlan draum
rætast og fór í sagnfræði.
Hópur af sagnfræðingum útskrifaðist úr Háskóla Íslands
í gær og þar á meðal var fjölmiðlamaðurinn og rithöfund-
urinn Ingólfur Margeirsson. Í samtali við Sigríði Dögg
Guðmundsdóttur segist Ingólfur ekki ætla að láta staðar
numið við BA-gráðuna og stefnir á MA-nám í haust. BA-
ritgerð Ingólfs fjallar um tengsl fjölmiðla og sagnfræði.
Hann rannsakaði hvort rétt væri að ríkisstjórn Þorsteins
Pálssonar hefði slitnað í beinni útsendingu eins og hent
hefur verið á lofti og kemst að þeirri niðurstöðu að svo sé
ekki, slitnað hafi verið upp úr samstarfinu áður.