Tíminn - 29.01.1978, Blaðsíða 10

IU
Sunnudagur 29. janúar 1978.

Úr réttum I Vatnsdal, einni hinna blómlegu sveita i Húnaþingi.
HALLDÓR E. SIGURÐSSON, LANDBÚNAÐAR]
Landbúnaðuri:
og horfur fran
Miklar umræður hafa orðið um
landbúnaðarmál á sl. ári, annars
vegar af þeim er sifellt sækja að
landbúnaði og framleiðslu hans
og tala svo, að ætla mætti að þeir
vilji leggja hann að velli, þó
furðulegt sé, að fyrirfinnast skuli
þegnar meðal þjóðar, sem ekki
skilja að framtið þjóða byggist á
þvi að nýta gögn og gæði þess
lands sem þær byggja.
Hins vegar hafa bændur rætt
þann vanda, sem að þeim steðjar
og það sem til úrbóta mætti
verða. Ég mun i þessari grein
raÆa um nokkra þætti land-
búnaðarins sl. ár, þá er megin-
máli skiptu og einnig horfur á
sviði landbúnaðarmála og hvern-
ig mér sýnist að taka skuli á
erfiðum vandamálum land-
búnaðarins.
Bústofn og framleiðsla
t ársbyrjun voru horfur á, að
búvöruframleiðslan i landinu
tæki ekki öðrum breytingum en
þeim, sem leiðir af árferði og við-
skiptakjörum landbúnaðarins,
þar sem bústofn var mjög ámóta i
árslok 1976 og var i árslok 1975.
Samkvæmt fóðurbirgðaskýrsl-
um haföi nautgripum alls fækkað
um 1.6%, mjólkurkýr voru hins
vegar 0,1% fleiri, svo að á kjöt-
framleiöslustofninn var gengið.
Sauðfé hafði fjölgað um 10.500
fjár eða 1,2%. Heybirgðir voru
meiri i byrjun s.l. árs, en misjafn-
ar að gæðum.
Sl. sumar var landbúnaðinum
gjöfult um allt land að heita má.
Hefur það þegar komið fram i
meiri framleiðslu og bættri
rekstrarafkomu hjá bændum á sl.
ári, jafnframt þvi aö þess mun
gæta fram á yfirstandandi ár
vegna bættrar fóðrunar á sauöfé
og nautgripum. Bráðabirgðaá-
ætianir um framleiöslu á sl. ári
benda til 4.0% meiri framleiöslu i
landbúnaði sl. ár, en árið á undan,
og jafnframt að framleiðslan hafi
orðiö ámóta og árið á undan, og
jafnframt að framleiðslan hafi
oröið ámóta og árið 1974, sem er
eitt hagkvæmsta ár, sem komið
hefur i landbúnaði um áratuga
skeið. Nýmjólkurframleiöslan
jókst um 6,2% á árinu og afurðir
sauðf jár jukust einnig vegna betri
nýtingar á ull en áður. Afurðir af
svinum, alifuglum og garð- og
gróöurhúsarækt voru meiri en áö-
ur, en framleiðsla á eggjum og
alifuglum fór minnkandi þegar
leið á áriö vegna markaðsörðug-
leika.
Siðastliðið ár bjó landbúnaður-
inn viö mjög hagstætt verð á inn-
fluttu kjarnfóðri. Framboð var
mikiðá á heimsmarkaði, en jafn-
framt tók Efnahagsbandalagið
upp mjög miklar niöurgreiðslur i
kjarnfóðri sem út var flutt. bað
orkar hinsvegar tvimælis fyrir
innlenda fóðurframleiðslu hjá
bændum og i graskögglaverk-
smiðjunum aö leyfa erlendum að-
ilum hömlulausa samkeppnisaö-
stöðu gagnvart innlendri fóöur-
framleiðslu. Söluskattur og tollur
greiðast af vissum kostnaðarlið-
um við innlenda fóðurfram-
leiðslu, en kjarnfóðrið er flutt inn
i landið án nokkurra álaga af op-
inberri hálfu. Þótt hagkvæmt
virðistfyrir búvöruframleiðslu að
eiga kost á svona ódýru fóðri, þá
má ekki gleyma þvi að bændur fá
verulegan hluta af launum sinum
við að afla fóðursins, en eru með
þessu að gefa erlendum bændum
aukna hlutdeild i þeim.
Markaðs- og verðlagsmál-
in
Þróun markaðsmála var hin
dökka hlið á málum landbúnaðar
ins á sl ári. Svo sem áður er nefnt
jókst framleiðslan, en á sama
tima dróst sala saman á innan-
lands markaöi og viðskiptakjörin
versnuöu á erlendum mörkuðum.
Talið er að mjólkursalan hafi
minnkað um 4% á árinu, smjör-
salan hafi minnkað um rúmlega
300 tonn, eða um 20%, og kinda-
kjötssalan um 1%. Sala á ostum
óx hins vegar um 4,1%. Skýrslur
um sölu á öðrum búvörum eru .
ekki fyrirliggjandi.
Það bætti úr markaðsmálunum
að niðurgreiðslur voru auknar um
1.5 milljarö króna miöað við árs-
sölu á miðju ári 1977. Sú ráðstöfun
og aukin kaupgeta leiddi til auk-
innar sölu landbúnaðarvara siö-
ari hluta ársins 1977. — Hins veg-
ar gætti áhrifa i neyzluvenjum i
breytingum i sambandi við sölu
mjólkur á sl. ári. Viöbrögð bænda
og fulltrúa þeirra i sexmanna-
nefnd voru eðlileg gagnvart þess-
um breytingum á innkaupum
neytenda viö siðustu verðákvörð-
un. Nauðsyn ber til aö vera hér
vel á verði og haga framleiðslu,
verðákvöröunum og ööru er
varðar sölu landbúnaðarvara i
samræmi við þaö, sem er bændum
hagkvæmast og eftirspurnin
beinist að hverju sinni.
Ljóst var á miðju ári, að það t
misvægi sem var á þróun fram-
leiöslu og sölu á landbúnaðaraf-
urðum myndi leiða til óviöráöan-
legrar birgðasöfnunar er á liði, og
gripa þyrfti til sérstakra ráðstaf-
ana. Bændur samþykktu þess
vegna að taka veröjöfnunargjald
af kindakjötsframleiðslunni frá
haustinu 1976 til að standa undir
þeim halla sem virtist blasa við
og jafnframt aö leita eftir þvi við
rikisstjórnina að fá breytt til
hækkunar fyrirliggjandi áætlun
um heildarverömæti land-
búnaöarafurða til að ákvarða
verðábyrgð rikissjóðs vegna út-
flutnings á landbúnaðarafuröum.
Þessi áætlun, sem lögum sam-
kvæmt er reiknuð út af Hagstofu
Islands, á grundvelli sem lagður
er af rikisstjórn þeirri sem á
hverjum tima er við völd, hefur
aö mestu leyti byggt á sömu regl-
um siðan verðlagsárið 1967/68,
enda hefur ekki verið leitaö eftir
meiriháttar breytingum fyrr en á
sl. sumri og þá á hlunnindaliö
grundvallarins. Einnig var eftir
þvi leitað af hálfu samtaka bænda
að fá stuðning rikissjóðs við út-
sölu á smjöri. Rikisstjórnin ákvað
að halda þeim grundvelli, sem
Hagstofa Islands hefur farið eftir
við útreikning á veröábyrgö rikis-
sjóðs vegna útflutnings á land-
búnaðarvörum undanfarin tiu ár,
enda þótt fram væri lögö i rikis-
stjórn álitsgerð um lækkun á ein-
um aðallið hlunnindamats, bænd-
um i óhag. Hins vegar gerði Hag-
stofan, i samráöi við land-
búnaðarráðuneytið, yfirlit um
greiðslur rikissjóðs á útflutnings-
bótum sl. þrjú ár og verðábyrgð
rikissjóös miðað við 10% hámark
af heildarverðmætum landbiín-
aðarafurða á þessum verðlagsár-
um. Af þvi yfirliti kom fram mun-
ur um rúmlega 521 millj. króna,
sem greiðslur rikissjóðs voru
lægri en hámark verðábyrgðar-
innar gat orðið þessi ár. Með
þeim fjármunum greiddi rikis-
sjóður m.a. að fullu eftirstöðvar
reikninga vegna útflutnings á sið-
asta verölagsári, þó bændasam-
tökin hefðu þá reiknað með að
þurfa að taka á sig þann halla er
viö blasti, með greiðslum á verð-
jöfnunargjaldi. Þetta verð-
jöfnunargjald átti að nerria 12 kr.
á kg. eða alls um 170 millj. kr.
sem á 400 ærgilda bú hefði numið
tæplega 80 þúsund krónum.
Bændur ættu vegna þessa að fá
greitt fullt grundvallarverð fyrir
afurðir sinar sl. verðlagsár.
Þá hefur rikisstjórnin ákveðið“
að auka niöurgreiöslu á smjöri
vegna þeirrar útsölu, sem nú er
komin til framkvæmda. 1 reynd
hækka gjöld rikissjóðs væntan-
lega ekki neitt sem heitið getur
vegna smjörsölunnar, þvi á móti
kemur niðurfærsla á verðlagi i
landinu og þar af leiðandi sparn-
aður i launum, lifeyrisgreiðslum
og sjúkratryggingum hjá þvi
opinbera, sem notað er til smjör-
niðurgreiðslunnar.
Til viðbótar þvi, sem greint
hefur verið frá hér að framan, er
til bóta hefur verið gert fyrir
bændur, skal þess getið, að fjár-
málaráðuneytið setti fram þá
skoðun, aö greiðslur rikissjóðs til
lækkunar ullarverðs til að tryggja
innlendan markað og starfsemi
ullarverksmiöjanna og sauma-
stofanna, og greitt hefur verið af
fjárveitingu til niðurgreiðslna,
skyldu eftir 1. sept. 1977 greiðast
af útflutningsbótafé. Ef það hefði
verið gert hefði það þýtt lækkun
útilutningsbóta til ráðstöfunar á
aðrar vörur á sl. ári um ca. 100
milljónir króna. Frá þessu var
fallið. Hins vegar var samþykkt i
rikisstjórn.að niðurgreiðslur á ull
fyrir yfirirstandandi verðlagsár
skyldu greiddar af niðurgreiðslu-
fé, en ekki þeirri fjárhæð sem
verja á til útflutningsbóta. Getur
sú ákvöröun fært bændum 500-530
millj. kr. i auknar tekjur á yfir-
standandi verölagsári. Og ekki
mun veita af útflutningsbótafé til
annarra greiðslna.
A sl. ári var stofnuð á vegum
ráðuneytisins markaðsnefnd til
að vinna að öflun markaða
erlendis. Til þess eru á fjárlögum
þessa árs veittar 5 millj. króna og
hafa bændasamtökin og búvöru-
deild SIS heitið fjárframlagi þar á
móti.
Tekjur bænda
Verð á landbúnaðarafurðum til
bænda hefur hækkað ársfjórð-
ungslega yfir árið, svo sem lög
um verðlagningu á landbúnaðar-
afuröum heimila. Fyrri hluta árs-
ins voru verðlagsbreytingar hæg-
ar og frá áramótum fram til 1.
júni hafði afurðaverðið hækkaö
um 5,2%. 1 september og desem-
ber varð hins vegar mjög veruleg
hækkun eða um 40,9%. 10,3% af
þeirri hækkun vegna úrskurð-
ar yfirnefndar um verðlags-
grundvöll landbúnaðarafurða á
sl. hausti, en rúm 30% vegna
verðlagsbreytinga, og gætti þar
mest áhrifa af kjarasamningum
frá sl. sumri. Það hefur veriö lát-
ið i veðri vaka, að rikisstjórnin
tefði verðhækkanir fyrir bænd-
um, sem skylt er að fá heimild
rikisstjórnarinnar fyrir. 1 sann-
leika sagt er það svo, að jafnvel
erindi um verðhækkunarbeiðnir
sem borizt hafa ráðuneytinu fá-
einum klukkustundum áður en
rikisstjórnarfundur skyldi hefj-
ast, hafa fengið afgreiðslu sam-
dægurs.
1 verðlagsgrundvelli þeim sem i
gildi var i byrjun sl. árs, voru
bóndanum og fjölskyldu hans
áætlaðar kr. 2.336,066 i laun. Þessi
fjárhæð var um áramótin siðustu
fyrir sömu vinnu kr. 3.876.515 og
hafði hækkað um 65,9%, sem er
meiri hækkun en orðið hefur á al-
mennu kaupgjaldi yfir árið. Segja
má með réttu, að grundvallar-
verð hafi yfirleitt náðst undanfar-
in ár, og vaxtagreiðslur út á af-
urðir bænda hafa verið greiddar i
rikari mæli en fyrr.
Það segir hins vegar ekki sög-
una alla. Þvi aðeins ná bændur
launum sinum, að aörir liöir
verðlagsgrundvallarins séu raun-
hæft ákvaröaðir af verölagsyfir-
völdum landbúnaöarins, þ.e. sex-
mannanefnd og yfirnefnd, þegar
hún úrskurðar. Einnig þarf
grundvöllur launanna, sem byggt
er á, að vera réttur i upphafi. Ég
efast ekki um, og hefi aldrei gert,
að fulltrúar framleiðenda i sex-
mannanefnd hafa lagt sig alla
fram um að ná sem beztum
árangri fyrir umbjóðendur sina,
þótt á hafi skort að þeir hafi kom-
iztþangað i verðlagningunni sem
þeir stefndu að. Hafa þar mörg
ljón verið á veginum. Þrátt fyrir
það hafa þeir samið af þvi þeir