Fréttablaðið - 09.09.2006, Qupperneq 16

16 9. september 2006 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR:
Arndís Þorgeirsdóttir, Sigríður Björg Tómasdóttir og Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Björgvin Guðmundsson
Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á
suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Umræðan
Leiðir úr viðjum fátæktar
William Easterly, prófessor við Háskól-ann í New York, heldur því fram í
nýrri skýrslu að ríkisstyrkt þróunaraðstoð
hafi brugðist fólki í þróunarríkjunum og sé
enn á villigötum. Easterly, sem starfaði í
sextán ár að þróunarmálum hjá Alþjóða-
bankanum, hefur bent á, að á árunum 1970-
1994 hefðu 22 Afríkuríki samtals eytt um
24 þúsund milljörðum íslenskra króna í
opinbera fjárfestingu, og fengið aðra þrett-
án þúsund milljarða í þróunaraðstoð, án þess að tek-
ist hefði að losa íbúana úr gildru fátæktar.
Skýrsla Easterly er hluti ársskýrslu um efna-
hagslegt frelsi þjóða, sem RSE gaf út hér á landi á
fimmtudag. Þar er sýnt fram á, að efnahagslegt
frelsi sé miklu áhrifaríkara í baráttu við fátækt
heldur en opinberir styrkir. Skv. skýrslunni má sjá
að hjá frjálsustu þjóðunum eru lífslíkur mestar,
ungbarnadauði sjaldgæfastur, fæst börn á vinnu-
markaði og aðgangur að hreinu vatni útbreiddastur.
Tekjur á mann eru þar hæstar, líka þegar borin eru
saman kjör fátækustu íbúa hverrar þjóðar, og
atvinnuleysi er minnst. Pólitísk réttindi eru tryggust
hjá frjálsum þjóðum og spilling minnst. Fólk sem
býr við ófrelsi, þar sem opinber miðstýring
er mest, nýtur minnstra lífsgæða, nánast
sama hvar borið er niður.
Easterly leggur til að í stað þess að
hámenntaðir sérfræðingar alþjóðastofnana
semji áætlanir um hvernig koma eigi fólki
úr fátækt með miðstýrðum aðgerðum, opin-
berum styrkjum, fjárfestingum og skýrslu-
gerð, þurfi að reyna að frelsa fólkið frá mið-
stýringunni. Koma á eignarréttarskipulagi
og afnema höft á viðskipti. Þannig að heima-
fólk geti sjálft átt samskipti við aðra á
frjálsum markaði með eignir sínar og kunn-
áttu. Tilraunastarfsemi á frjálsum markaði
leiði yfirleitt til þess að fólk leiti í framleiðslustarf-
semi sem skili arði, en forðist þá sem geri það ekki,
svo auðlindir og framleiðsluþættir flytjast þangað
og nýtast þar sem hagkvæmnin er mest. Við þessar
aðstæður vænkast hagur fólks, kröfur um lífsgæði
aukast og samfélög þróast. Í miðstýrðum áætlunar-
búskap þar sem opinberu fjármagni er dælt í opin-
ber verkefni verður öfug þróun. Þann lærdóm mátti
reyndar draga af efnahagsþróun á 20. öld. En samt
eru ótrúlega margir sem enn trúa því, að fái nógu
margir embættismenn nógu mikið fjármagn, geti
þeir bjargað heiminum. Þeir hafa lítið lært.
Höfundur er framkvæmdastjóri RSE, Rannsókn-
armiðstöðvar um samfélags- og efnahagsmál.
Þróunaraðstoð á villigötum
Það vantar:
Starfsfólk í sal. - Kvöldvinna
Kokk - Dag- og kvöldvinna
Starfsmann í útkeyrslu á eiginn bíl
Góð Laun í boði
Banthai
Uppl. 896 3536
Ekki er nema öld síðan að samtíminn kom til Íslands.
Það gerðist í einni andrá þegar
fréttir af andláti Kristjáns IX
bárust hingað í janúar 1906.
Kristján hafði þá verið konungur
Íslands í rúm 42 ár. Hann tók við
þeirri tign haustið 1863 en
Íslendingar fréttu ekki af því fyrr
en vorið eftir – þegar póstskipið
kom loksins til Íslands. Þegar
gamli kóngurinn dó eftir langa
ævi fréttu landsmenn hins vegar
af því samdægurs því að ritsíma-
tæknin var þá nýkomin til
landsins. Sama ár kom önnur ný
uppfinning til Íslands, kvikmynd-
irnar. Danskur maður að nafni
Pedersen (oft kallaður Bíó-
Pedersen) hóf kvikmyndasýning-
ar í Fjalakettinum við Aðalstræti.
Nú gátu Íslendingar séð kvik-
myndir af fólki og atburðum úti í
löndum. Samtíminn var ekki
einungis kominn til Íslands. Hann
var á stöðugri hreyfingu.
„Fréttir dagsins“ eru því
tiltölulega nýtt sögulegt fyrir-
bæri. Þær hafa einungis verið til í
öld eða svo. Þegar í upphafi kom
hins vegar í ljós að hið nýja
fyrirbæri hafði ekki einungis
kosti heldur einnig galla. Frétt-
irnar sem bárust með ritsímanum
voru yfirborðskenndari en gömlu
fréttirnar. Þær höfðu ritstjórar
blaðanna fengið með póstinum,
lagst yfir þær, myndað sér
skoðun og rituðu svo um þær
ítarlegar skýringar. Í afar
skemmtilegri bók eftir sagnfræð-
inginn Þórunni Valdimarsdóttur,
Horfinn heimur, segir t.d. frá því
hvernig íslenskir ritstjórar
skrifuðu um stórviðburði ársins
1900, Búastríðið og Boxaraupp-
reisnina. Skoðanirnar voru
margar og misjafnar, í samræmi
við viðhorf og bakgrunn ritstjór-
anna. Sannleikurinn var ekki einn
heldur margfaldur.
Frá upphafi báru fréttaskeytin
í för með sér þá hættu að
veruleikinn utan landsteinanna
yrði hraðsoðnari og einfaldari.
Þar með er ekki sagt að íslensk
fjölmiðlun hafi endilega borið
þess merki á 20. öld. Sjónarhornin
héldu áfram að vera mörg, en þau
voru í einstefnufarvegi. Menn
voru með eða á móti sósíalisma,
frjálshyggju, byggðastefnu, her,
heimsvaldastefnu, vestrænni
samvinnu og svo framvegis. Oft
var kvartað yfir „flokkspólitísk-
um viðjum“ umræðunnar og með
nokkrum rétti, en þegar þær
viðjar losnuðu urðu sjónarhornin
ekki fjölbreyttari. Þvert á móti.
Núna segja allir fjölmiðlar á
Íslandi sömu fréttirnar. Fréttirn-
ar sem eru lesnar eftir erlendu
fréttaskeytunum eru raunar oft
engar fréttir. Eins og vélar
endursegja fréttamennirnir
hvernig Bush segir eitt,
Ahmadinejad annað, Evrópu-
sambandið fordæmir lýðræðis-
skort í Hvíta-Rússlandi en gefur
kosningasvindlurum í Mexíkó
hreint sakavottorð. Stofnanir
Sameinuðu þjóðanna gefa út
skýrslur og stundum koma léttar
fréttir um það hvaða þjóð sé nú
ríkust, bjartsýnust og langlífust.
Allt felur þetta í sér mötun að
meira eða minna leyti. En við
getum ekki kennt alþjóðlegum
fréttaskeytum um þetta: Íslensku
fréttirnar eru eins: Davíð
Oddsson gagnrýnir efnahags-
stjórnina, Ingibjörg Sólrún
hneykslast á Davíð, Steingrímur
J. gagnrýnir Kárahnjúkavirkjun,
Geir Haarde hneykslast á
Steingrími. Framsóknarmenn
líkja öllum sem gagnrýna
flokkinn við stríðsglæpamenn
nasista, hneykslast á skrifum 11
ára gamalla barna og þjóðinni
almennt fyrir að vera „á lægra
þekkingarstigi“.
Það eru auðvitað engar fréttir
að Bush hatist við Ahmadinejad
eða Ingibjörg Sólrún við Davíð.
Þar með er ekki sagt að við
fréttum aldrei neitt í fjölmiðlum
en þó eru þeir misjafnlega
gagnlegir. Sjálfur frétti ég margt
af netsíðum fjölmiðla úti í heimi
og stundum frétti ég eitthvað í
Útvarpinu. Sjónvarpsfréttir eru
hins vegar löngu hættar að vera
annað en „frekar slappur
veruleikasjónvarpsþáttur“ (svo
vitnað sé í nýjasta hefti Skírnis).
Fréttamennirnir segja allar sömu
fréttirnar vegna þess að þeir eru
svo stutt komnir í vísindalegri
hugsun að þeir telja að sannleik-
urinn sé aðeins einn og að hann
megi finna með dulspekiaðferð
sem kallast „fréttamat“. Í
sjónvarpsfréttum er einungis eitt
sjónarhorn, í Útvarpinu eru þau
sárafá eða jafnvel aðeins það
sama og í sjónvarpsfréttum og
það þarf meira að segja að leita af
töluverðum dugnaði á netinu til
þess að finna þau, en þau finnast
samt sem áður einkum þar.
Þarf þetta að vera svona?
Auðvitað ekki og ritstjórarnir á
fréttastofum samtímans mættu
margt læra af kollegum sínum
sem voru uppi fyrir 100 árum.
Þeir skildu mun betur að veru-
leikinn snýst um ólík sjónarhorn
þó að Guð væri nýlátinn og
Nietzsche í andarslitrunum. Það
er veruleikinn sem „fréttamatið“
kæfir þannig að allir fréttamenn
festast í sama farinu í ímyndaðri
fagmennsku sem er ekki annað en
ófrumleg endurtekning á
vanahugsun. Fréttamatið hefur
ekki tryggt okkur betri fréttir,
einungis staðlaðri og leiðinlegri
fréttir.
Hvaða tilgang hafa fréttir?
Til hamingju með nýja kjör-
dæmið
Árni M. Mathiesen kynnti þá ákvörð-
un sína að hann myndi færa sig úr
Suðvesturkjördæmi í Suðurkjördæmi.
Gaf hann þá skýringu að mörg spenn-
andi verkefni væru framundan þar og
sem fyrrum þingmanni hins gamla
Reykjaneskjördæmis rynni sér blóð-
ið til skyldunnar að takast á við þau.
Þetta er ný nálgun í þessum efnum
þar sem skipan manna í
kjördæmi ræðst af þeim
verkefnum sem þar finnast.
Íbúar kjördæmanna geta
þá væntanlega reynt
að brydda upp á
spennandi verk-
efnum til að laða
að góða fram-
bjóðendur.
Reglur og börn
Sú ákvörðun skólayfirvalda í Ísafjarð-
arbæ að meina þremur börnum af
pólskum ættum að sækja skóla, þar
sem þau voru ekki með kennitölu,
hefur vakið hörð viðbrögð margra.
Ingibjörg María Guðmundsdóttir, for-
stöðukona skóla- og fjölskylduskrif-
stofu Ísafjarðarbæjar, segir að ekki
hafi verið stætt á öðru vegna þeirra
reglna sem þau verða að lúta. Fyrir
Baldri Kristjánssyni, sóknarpresti í
Þorlákshöfn, horfir þetta öðru vísi
við en hann segir á vef sínum:
„Andi barnasáttmála Sameinuðu
þjóðanna og allra annarra barna-
sáttmála á heims- og Evr-
ópuvísu er að nota börn
aldrei til þess að koma
skikki á veraldarvafstur
fullorðinna.“
Svona gera bankastjórar ekki!
Það kann að vera að við séum of föst
í forminu á kostnað hins mannlega,
líkt og skólayfirvöld í Ísafjarðarbæ eru
sökuð um að vera. Fulltrúar Samfylk-
ingarinnar í bankaráði Seðlabankans,
Jón Þór Sturluson og Sigríður Stef-
ánsdóttir, segja til dæmis að nokkr-
ar af þeim yfirlýsingum sem Davíð
Oddsson seðlabankastjóri hefur
viðhaft í fjölmiðlum að undan-
förnu samræmist ekki störfum
bankastjóra. Þjóðin þekkir
hætti Davíðs og veit því að
það sem fulltrúarnir eru að
segja er að Davíð samræmist
ekki stöðu bankastjóra. Það
samræmist nú varla störf-
um bankaráðsmanna að
láta svona.
jse@frettabladid.is
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Fréttir
BIRGIR TJÖRVI
PÉTURSSON
E
inhver undarlegasta hugmynd sem komið hefur frá
stjórnmálaflokki í seinni tíð leit dagsins ljós í vikunni
þegar borgarfulltrúar Vinstri hreyfingarinnar − græns
framboðs lögðu til að kvenfrelsissjónarmið yrðu höfð
til hliðsjónar við veitingu vínveitinga- og veitingahúsa-
leyfa. Þessi tillaga er að sjálfsögðu lögð fram til höfuðs stöðum
sem bjóða upp á sýningar kvenna sem tína af sér spjarirnar, og
sumir vilja kalla klámbúllur en aðrir erótíska dansstaði, allt eftir
því hvernig smekkur viðkomandi er í laginu.
Nú er ekki sérstaklega eftirsóknarvert að hætta sér inn í
umræðu um hvað er klám og hvað er ekki klám, enda loðið og
teygjanlegt hugtak eins og vís lagaprófessor komst einu sinni að
orði. En engu að síður er erfitt að sneiða hjá því ef maður vill
reyna að átta sig á því hvað það er sem rekur fulltrúa vinstri
grænna til þess að gangast á hólm við nektardansstaðina með því
að tengja kvenfrelsissjónarmið því hvort þeir fái þau starfsleyfi
eins og aðrir skemmtistaðir og veitingahús.
Femínistar halda því gjarnan fram að klám sé ofbeldi gegn
konum og að sívaxandi klámvæðing á okkar tímum sé viðbrögð
karlveldisins við auknu frelsi kvenna. Væntanlega er ætlun
vinstri grænna að stöðva þetta ofbeldi með því að sjá til þess
að nektardansstaðirnir í miðbænum fái ekki endurnýjuð starfs-
leyfi sín.
Það er hins vegar erfitt að sjá hvaða ofbeldi felst í því að karl
horfi á konu afklæðast á sviði ef hún gerir það af fúsum og frjáls-
um vilja? Auðvitað er það þekkt að kynlífsiðnaðurinn á sér marg-
ar skuggahliðar á heimsvísu þar sem stúlkur eru jafnvel fluttar
nauðugar milli landa og neyddar í vændi. Lögreglan hefur það
hlutverk að fylgjast með að slíkt viðgangist ekki hér. En ofbeldi
er ekki sjálfkrafa fylgifiskur kynlífsiðnaðarins. Þar eru margir
viljugir þátttakendur drifnir áfram af ólíkum hvötum.
Í viðtölum við dansmeyjar, sem hafa starfað á stöðunum hér
á landi, kemur yfirleitt fram að þetta séu útlenskar konur sem
koma hingað í stuttan tíma í leit að góðum tekjum. Oftast bera
þær sig ágætlega, segjast þéna vel en sakna gjarnan heimahag-
anna. Helstu umkvörtunarefnin hafa verið sviksemi atvinnurek-
enda þegar kemur að launagreiðslum og að híbýlin sem þeim
hefur verið boðið upp á hafi verið ófullnægjandi, eða svipaðar
kvartanir og við höfum heyrt frá karlkyns erlendum farand-
verkamönnum, sem starfa í íslenskum byggingariðnaði.
Vinstri græn hafa augsýnilega ekki smekk fyrir því að konur
dansi berar fyrir karla og það er nákvæmlega ekkert að því að
þau láti þá skoðun sína hátt og skýrt í ljós. Allt annað mál er
þegar þau vilja gera sinn smekk að reglum eða lögum fyrir allt
samfélagið og þannig þrengja að þeim sem hafa annan smekk og
lífsskoðanir.
Ekki skal dregið í efa að vinstri græn vilja vel en það eru gamal-
kunn sannindi að leiðin til glötunar er vörðuð góðum ásetningi.
Smekkur er ekki góð leið til að ákveða hverjir
eigi að fá veitingaleyfi:
Nekt og
vinstri græn
JÓN KALDAL SKRIFAR