Fréttablaðið - 27.10.2006, Qupperneq 26

27. október 2006 FÖSTUDAGUR
BRÉF TIL BLAÐSINS
UMRÆÐAN
Bangsadagurinn
Frá árinu 1998 hafa bókasöfnin á Norðurlöndum haldið bangsa-
daginn hátíðlegan. Saga bangsa-
dagsins nær til 1902 en
þá birtist skopmynd í
Washington Post um
atvik þegar Theodore
(Teddy) Roosevelt
þáverandi Bandaríkja-
forseti neitaði að skjóta
særðan bangsa. Í kjöl-
far þessa fékk búðar-
eigandi í New York
leyfi forsetans til að
nota nafnið Teddy-bear
á leikfangabangsa sem
hann bjó til. Það merki-
lega er að bangsinn varð einnig til
í Þýskalandi á sama tíma. Bangs-
inn er því yngri en raflýsing, sími
og bílar.
Theodore Roosevelt fæddist
27. október 1858. Hann skrifaði
um 36 bækur, stofnaði 150 þjóðar-
skóga og 5 þjóðgarða og það fer
því vel á því að helga afmælisdag
hans bangsanum.
Að halda Bangsadaginn hátíð-
legan er hugmynd sem nokkrir
leikskólar hafa gripið á lofti en þá
hafa börnin tekið uppáhalds-
bangsann sinn með á leikskólann.
Síðustu þrjú ár hef ég kíkt á
nokkra leikskóla og einn grunn-
skóla í bangsabúningi í félagi við
einn til þrjá aðra
bangsa og verð að segja
að það er með því
skemmtilegasta sem
ég hef gert. Flest barn-
anna hafa tekið böngs-
unum vel, faðmað þá
og sungið nokkur lög.
Vissulega hafa einhver
minnstu barnanna
orðið hrædd en þá er
bara að taka ofan
höfuðið.
Ég vil endilega
hvetja alla til að halda upp á þenn-
an dag, taka bangsann með sér í
vinnuna eða skólann og þeir sem
geta útvegað sér bangsabúning
ættu endilega að bregða á leik.
Við þurfum öll á knúsi að halda,
bangsar eru tákn öryggis og
vellíðunar.
Höfundur er JCI- félagi og
áhugamaður um bætt mannlíf.
Bangsadagurinn
ÁSBJÖRN ÓLAFSSON
UMRÆÐAN
Ungmenni á Íslandi
Varla líður sá dagur að ekki berist fréttir um andlega og
líkamlega vesöld íslenskra ung-
menna. Nýlegar rannsóknir sýna
að hlutfallslega fleiri
íslenskir piltar þjáist af
ólæsi en í nágranna-
löndunum. Og í gær
bárust þau válegu tíð-
indi að íslenskir ungl-
ingar læsu enn minna
en jafnaldrar þeirra í
nágrannalöndunum og
þá er mikið sagt. Í ofan-
álag eiga ungir Íslend-
ingar Evrópumet í glápi
á amerískt rusl og til að
bæta gráu ofan á svart
eru íslensk ungmenni þau feitustu
í Evrópu. Fyrir tæpum áratug
bentu rannsóknir til þess að meira
væri um ofbeldi í íslenskum skól-
um en í skólum nágrannaþjóð-
anna. Þá var ekki innflytjendum
fyrir að fara á Íslandi og því ekki
hægt að skella skuldinni á þá.
Unga kynslóðin á Íslandi virðist
vera enn rotnari og ómenningar-
legri en samkynslóðungar þeirra
á Norðurlöndum. Því er rétt að
kalla þessa makalausu kynslóð
„plebbakynslóðina“.
Hvað veldur, hver heldur? Eitt
er fyrir sig að íslenskir skólar eru
fyrir neðan allar hellur, mín vegna
má einkavæða allt draslið ef það
skyldi bæta ástandið. Annað er
„uppeldi“ á Íslandi, flestir „uppal-
endur“ myndu frekar fara út og
hengja sig en að nota dýrmætan
tíma sinn til að kenna börnum
sínum að meta bóklestur. Útlend-
ingar sem dvalið hafa í hinu fyrr-
verandi evrópska lýðveldi Íslandi
tala mikið um hversu illa upp alin
„íslensk“ börn séu. Mér er sagt að
ein helsta skilnaðarorsök í hjóna-
böndum þar sem karlinn er Frakki,
konan Íslendingur, sé að Frakk-
arnir fái nóg af hæfnileysi kvenn-
anna til að ala börn upp. Uppeldis-
leysi Íslendinga virðist
nátengt hinni amerísku
græðgi þeirra. Þeir
vinna myrkranna á
milli til að skaffa sér
hið bandaríska neyslu-
drasl en börnin ganga
sjálfala á meðan. Annað
er fyrirlitning Íslend-
inga á menntun. Eftir
að Vallarkaninn
(„varnar“-liðið) kom
gátu allra handa
lúðulakar komist í álnir,
menntað fólk bar skarðan hlut frá
borði. Og uppskar fyrirlitningu
pöpulsins sem hafði lært það af
Kananum að efnisleg gæði væru
það eina sem máli skipti. Fólki
með þennan hugsunarhátt er
nákvæmlega sama um hvort börn-
in þess eru læs og hvort þau yfir-
leitt opni bækur. Hið efnahagslega
er hið raunverulega og hið raun-
verulega hið efnahagslega, svo
snúið sé út úr frægri tilvitnun í
heimspekinginn Hegel. Skítt með
læsi, skítt með lestur! „Ókei, ókei
eruð þið hræddir drengir,“ orti
Jóhannes úr Kötlum í „Sóleyjar-
kvæði“ þar sem hann varaði við
hættunni af amerískri ómenningu.
Ég er hræddur, ég óttast að plebba-
kynslóðin muni ganga af íslenskri
menningu dauðri þegar hún kemst
á rek.
Höfundur er prófessor í heimspeki
við Háskólann í Lillehammer.
Plebbakynslóðin
STEFÁN SNÆVARR
Til varnar börnum
Sigríður Anna Ellerup skrifar í tilefni
af vinnuverndarviku.
Íslendingar hafa ætíð verið vinnusöm
þjóð enda lífsviðurværi þjóðarinnar fyrr
á öldum háð því að allir sem vettlingi
gátu valdið bæru björg í bú. Þá var
algengt að börn allt frá unga aldri ynnu
störf sem tengdust t.a.m. landbúnaði
eða fiskvinnslu og samfélagið taldi
slíka vinnu bæði eðlilega og sjálfsagða.
Það voru því margir sem höfðu uppi
efasemdir þegar ákveðið var að veita
börnum ríkari vernd gegn óhóflegri
og jafnvel skaðlegri vinnu í lögum
og alþjóðasamningum og töldu að
takmarkanir á vinnu barna og unglinga
myndu hafa veruleg áhrif á íslenskt
samfélag.
Ákvæði um vinnu barna og ung-
menna í X. kafla laga nr. 46/1980 um
aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum má rekja til alþjóðlegra
skuldbindinga íslenska ríkisins. Lögin
byggja m.a. á tilskipun Evrópusam-
bandsins nr. 94/33/EB um vinnuvernd
barna og ungmenna, samningi Sam-
einuðu þjóðanna um réttindi barnsins
og samþykkt Alþjóðavinnumálastofn-
unarinnar um lágmarksaldur við vinnu.
Tilgangur laganna er tvíþættur,
annars vegar er þeim ætlað að koma
í veg fyrir að börn eða unglingar gegni
störfum sem reynst geta þeim hættu-
leg andlega sem líkamlega eða komi
niður á menntun þeirra og þroska
vegna reynsluleysis þeirra og aldurs.
Hins vegar er þeim ætlað að ýta undir
skynsamlega atvinnuþátttöku með því
að gefa börnum og unglingum kost á
að stunda vinnu sem er í samræmi við
líkamlegan og andlegan þroska þeirra.
Þannig banna lögin vinnu barna yngri
en 15 ára nema í undantekningartil-
vikum, takmarka að ákveðnu marki
vinnu unglinga 15-17 ára og kveða
á um hámarksvinnutíma, lágmarks-
hvíldartíma og bann við næturvinnu.
Sérhverjum atvinnurekanda ber
að virða ákvæði laga þessara og þá
m.a. að tryggja börnum og unglingum
vinnuskilyrði sem hæfa aldri þeirra.
Hann ber ábyrgð á framkvæmd
vinnunnar og öryggi þeirra barna sem
hann hefur ráðið í vinnu og að þau
fái nægilegar leiðbeiningar, kennslu
og þjálfun til þess að inna starf sitt af
hendi.
Foreldrar og forráðamenn barna
og unglinga hafa jafnframt ákveðnum
skyldum að gegna varðandi vinnu
barna þeirra. Hér er fyrst og fremst um
ákveðið eftirlits- og leiðbeiningarhlut-
verk sem leiða má af forsjárskyldunni.
Foreldrum ber að vernda börn sín,
leiðbeina þeim um réttindi sín og
skyldur og tryggja að ekki sé á þeim
brotið á vinnumarkaði.
Það eru ákveðin tímamót fyrir
einstakling að stíga sín fyrstu skref
á vinnumarkaðnum og mikilvægt
að sú reynsla sé jákvæð. Því ber að
hvetja atvinnurekanda, foreldra sem
og börnin sjálf til að kynna sér þær
reglur sem gilda um vinnu barna
og unglinga. Nánari upplýsingar um
vinnuverndarvikuna 2006 og þær
reglur sem gilda um vinnu barna og
unglinga er hægt að nálgast á heima-
síðu Vinnueftirlitsins www.vinnu-
eftirlit.is og heimasíðu umboðsmanns
barna www.barn.is.
Sigríður Anna Ellerup er lögfræðing-
ur og starfar á skrifstofu umboðs-
manns barna.
UMRÆÐAN
Vinnuverndarvika
Fram kemur í evrópskum töl-fræðigögnum að fimmtíu pró-
sent meiri líkur séu á að ungmenni
á aldrinum 18 til 24 ára slasist við
vinnu sína en nokkur annar ald-
urshópur vinnandi fólks (Euro-
stat). Þessa miklu slysatíðni og
önnur óhöpp má ekki síst rekja til
þess að ungt starfsfólk er ókunn-
ugt starfinu, vinnuumhverfinu og
þeim hættum sem þar kunna að
leynast. Íslensk ungmenni byrja
ung að vinna, mörg hver með
námi, og í ýmsum starfsgreinum,
svo sem eins og í matvöruverslun-
um, á skyndibitastöðum og við
blaðaútburð. Nokkuð er um að
unga fólkið vinni langan vinnu-
tíma og taki á sig ábyrgð umfram
það sem aldur þeirra og
þroski gefur tilefni til
en ljóst er að því fylgir
óhjákvæmilega álag.
Mikilvægt er veita ungu
fólki meiri og betri
verkstjórn og starfs-
þjálfun en þeim full-
orðnu. Þetta á jafnt við
um fólk í iðnnámi, sum-
arstarfsmenn og aðra
nýja á vinnumarkaðin-
um. Með aukinni leiðsögn má
kenna ungu fólki hvernig verjast
má slysum, álagsmeinum og
áreitni og stuðla að vellíðan í vinnu
nú og seinna á starfsævinni.
Nú í ár er samevrópsk vinnu-
verndarvika helguð ungu fólki að
25 ára aldri og er yfirskrift henn-
ar „Örugg frá upphafi“. Markmið
með vinnuverndarvikunni eru: í
fyrsta lagi að auka þekkingu ungs
fólks á vinnuvernd og
stuðla að því að þau
séu „örugg“ frá upp-
hafi starfsævinnar.
Notkun á orðinu
„öryggi“ vísar til
öryggismála en einnig
sjálföryggis og vellíð-
unar í vinnu. Í öðru
lagi er markmiðið að
auka meðvitund í þjóð-
félaginu um réttindi,
skyldur og sérstöðu ungs fólks á
vinnumarkaði.
Vinnueftirlitið hvetur skóla,
vinnustaði, félagasamtök og stofn-
anir til að taka þátt í vinnuvernd-
arvikunni 2006 og stuðla að því að
ungt fólk sé öruggt frá upphafi
starfsævinnar.
Höfundur er verkefnisstjóri
vinnuverndarvikunnar.
Örugg frá upphafi
ÁSA G. ÁSGEIRSDÓTTIR
�������������������������
�������������������������
�������������������������
�������������������������
��������������������������