Fréttablaðið - 29.12.2006, Blaðsíða 23

þessi tala? Í prósentum virðast
margir hræðast fjölda útlendinga
en þegar kemur að persónum þá
geta menn ekki beinlínis bent á
neinn sem hefði frekar átt að halda
sig „heima“. Ef menn geta bent á
einhvern er það ekki vegna þess
að hann er útlendingur heldur
almenn vandræðamanneskja.
Menn horfa á tölfræðina og
segja: „Ef svo fer fram sem horfir
verðum „við“ í minnihluta eftir x
ár.“ En hver er þessi „við“? Er einn
besti vinur sonar míns ekki „við“
af því hann talar reiprennandi kín-
versku? „Við“ höfum ýtt frá okkur
fjölda flóttamanna en það má rétt
ímynda sér hvernig Ísland hefði
orðið ef við hefðum hundskast til
að taka á móti fleiri gyðingum í
seinni heimsstyrjöldinni. Ísland
hefði eflaust orðið Sviss norðurs-
ins árið 1960. Mannúð í gróðaskyni
er reyndar hræsnisleg afstaða.
Sagan sýnir samt að mannúð borg-
ar sig. Hefðu Íslendingar ekki
menntað fátækustu og verst
stöddu börnin sín á síðustu öld
væri samfélagið langt á eftir
öðrum þjóðum efnahagslega.
Fjölmenningarumræðan er stund-
um of háleit og jafnvel loftkennd.
Framsetningin verður oft þannig
að það er engu líkara en útlending-
ar séu flestir virkir meðlimir í sínu
þjóðdansafélagi. Þótt vinur sonar
míns kunni kínversku þá er varla
hægt að kenna vinahópinn við fjöl-
menningu. Fótbolti, Playstation og
Bach sem hann spilaði á skóla-
skemmtun er einfaldlega vestræn
borgarmenning eða al-menning
þeirra jarðarbúa sem búa við
sæmileg lífskjör. Menningarmun-
ur er ekki meiri en gerist og geng-
ur milli barna.
Sérkennin eru helst táknræn og
koma í ljós á stórhátíðum. Kín-
verska áramótaskrúðgangan var
spennandi og skemmtileg innsýn í
aðra stemningu. Fjölmenningin
snýr einkum að honum sjálfum, að
eiga ömmu í Kína og fjölskyldu og
tengingar inn í hversdagslíf sem
við teljum framandi.
Það er athyglisvert að velta fyrir
sér íslenskri umræðu um samheit-
ið „útlendingur“. Íslendingar eru
svo fáir að þeir eru innan skekkju-
marka í mannfjöldatölum heims-
ins. Hvaða samheiti er þetta eigin-
lega: „útlendingar“? Væri ekki
nær að kalla þá einfaldlega jarðar-
búa? Allir í heiminum nema við
eru útlendingar?
Menn leita að hreinni og tærri
aðferðarfræði til að taka á móti
útlendingum. En er hægt að tala
um jarðarbúa sem eina heild?
Hvað vilja jarðarbúar? Hverjar
eru óskir þeirra? Hver er mennt-
un, sjálfsmynd og bakgrunnur
jarðarbúa? Hver eru trúarbrögð
þeirra? Það er ljóst að ef Íslend-
ingum tekst að leiða þessa umræðu
til lykta munu þeir leysa öll vanda-
mál jarðarbúa á sama tíma.
Vilja útlendingar fá að kallast
Íslendingar? Ég átti heima úti í
Ameríku sem barn og tók aldrei í
mál að vera kallaður Ameríkani og
trúði á 13 jólasveina. Vilja Víet-
namar kallast Íslendingar? 15 ára
stelpa frá Víetnam sagði í viðtali
að hún teldi sig vera Víetnama.
Hún var í tvöföldu námi, lærði allt
víetnamska efnið samhliða því
íslenska og stefnir á lögfræði í
framtíðinni. Hún segist vera Víet-
nami en gæti þess vegna orðið
mesti Íslendingurinn í hópi Víet-
nama, eins og Gerard Lemarquis
og Baltasar Samper eða Kristinn
R. Ólafsson í Madríd verða ofur-
þjóðlegir á báðum stöðum. Sumir
munu vilja vera Íslendingar, aðrir
ekki. Einhver niðurstaða?
Vinur sonar míns fæddist hér á
landi. Hefði hann komið sem ungl-
ingur væri málið flóknara og erf-
iðara og þar liggur stærsta áskor-
unin í innflytjendamálum. Ef hann
viðheldur sinni kínversku er hann
með forgjöf sem er á við heilt
háskólanám Íslendings. Mætti
eflaust mæla það í mörgum millj-
ónum og þjóð sem eyðir mikilli
orku í að troða dönsku ofan í óvilj-
ug börn ætti að kunna að meta
barn sem kann tvö tungumál áður
en það byrjar í skóla, að öðrum
kosti ætti Actavis eða Össur að
ráða hann strax og kosta kín-
versku-námið. Ef Íslendingar eign-
ast 1.000 eða 2.000 börn sem eru
tvítyngd á þennan hátt verða til
meiri möguleikar en okkur órar
fyrir í viðskiptum og menningu.
En aftur spyr maður. Er nauðsyn-
legt að réttlæta menntun með
gagnsemi eða gróða?
Einhverjir vilja setja strangari lög
og reglur. Í maí árið 2004 breyttu
íslenskir stjórnmálamenn reglum
um innflytjendur á þann veg að
aðilar sem sækja um fjölskyldu-
sameiningu verða í raun að vera
25 ára.
Á Íslandi gildir þessi regla um
umsækjendur sem vilja flytja til
maka síns sem hefur fengið búsetu
á Íslandi, þetta eru strangari regl-
ur en í Danmörku. Reglan var sett
á þrátt fyrir að félag kvenna af
erlendum uppruna hafi haldið mál-
þing og staðið fyrir mjög málefna-
legri umræðu. Þær vissu eflaust
ekki að í íslensku lýðræði hefur
ákvörðun í raun verið tekin áður
en umræða hefst og málþing,
greinaskrif eða umræðuþættir
breyttu engu þar um.
En hvað hafði reglan í för með
sér? Ungur íslenskur strákur varð
ástfanginn í námi úti í Bandaríkj-
unum og giftist stúlku frá Vermont.
Þau fluttu heim og ætluðu að
stofna heimili en skömmu eftir
heimkomuna fengu þau bréf þar
sem henni var vísað úr landi á
grundvelli 25 ára reglunnar. Þau
voru ekki nema 23 ára og skilaboð-
in til hennar voru mjög skýr: Óvel-
komin til landsins! Málið fór aldrei
hátt í fjölmiðlum, þau stóðu í löngu
stappi og fluttu að lokum aftur til
Bandaríkjanna þar sem þau búa
núna.
Það má velta fyrir sér hvaða
gagn hún gerir þessi 25 ára regla
og hvern hún verndar. Það er ein-
ræðislegt að henda 23 ára hjónum
úr landi og fráleitt að ríkið skipti
sér á þennan hátt af fullorðnu fólki
en þetta er ekki einsdæmi. Svona
fór fyrir öðrum manni sem bjó
hérna og átti konu og barn. Honum
var vísað úr landi á sama hátt. Ein-
hverra hluta vegna virðast svona
mál ekki hafa verið leidd til lykta í
fjölmiðlum. Ef herða þarf reglur
um útlendinga, hvernig á að herða
þær? 27 ára giftingarregla?
Orðið fjölmenningarsamfélag
dregur athyglina frá þeirri stað-
reynd að það er miklu fleira sem
sameinar fólk heldur en sundrar
því og menning og gildismat jarð-
arbúa eru í rauninni fremur eins-
leit. Það er fyrst og fremst tungu-
málið og menntun sem aðskilur og
skapar hinn raunverulega mun.
Þegar ég bjó í Bandaríkjunum
sem barn skammaðist ég mín fyrir
hreim foreldra minna, það var
vandræðalegt að heyra þau tala.
Það væri hægt að skylda fólk til að
læra íslensku en það er ekki hægt
að skylda menn til að geta lært
hana. Allir þekkja þýskar, fær-
eyskar eða danskar ömmur sem
tala með sínum hætti eftir að hafa
búið hér í 60 ár.
Kosturinn við Ísland er sá að
landið er og verður fámenningar-
samfélag og menn hverfa ekkert
allt of vel inn í mannhafið. Þeir
sem eiga sterkan eða framandi
bakgrunn neyðast til að taka að sér
hlutverk sem þeir hefðu aldrei
þurft að taka á sig í öðru landi.
Menn þurfa að verða opinberir
fulltrúar eða boðberar sinnar
menningar og verða virkir þáttak-
endur í samfélaginu og samfélags-
umræðunni en ekki tölfræðilegur
massi. Árekstrar virðast sjaldgæf-
ir þar sem hlutfall útlendinga
hefur mælst hæst í fámennum
samfélögum kringum landið.
Á þessari gullöld gröfunnar hefur
viðkvæmt jafnvægi raskast.
Íslenskir stjórnmálamenn virðast
vera með „atvinnulosta“. Fram-
kvæmdir eru kynntar með orðun-
um: „Skapar 1000 störf“ þótt í raun
sé skortur á vinnuafli. Starfs-
mannaleigur flytja inn einnota
verkafólk sem dvelur á fjöllum á
lágmarkslaunum, jafnvel án trygg-
ingar og fer örkumla heim. Enginn
veltir fyrir sér hvernig þessu fólki
reiðir af.
Þegar 700 pólskir karlar fljúga
heim í jólamatinn er auðvitað hægt
að nota orðið „flóðbylgja“.
Klondike norðursins er orðinn
hluti af alþjóðlegum markaði far-
andverkamanna og fjöldi karlkyns
iðnaðarmanna breytir annars fjöl-
breyttum og tilviljanakenndum
hópi fólks sem áður barst til lands-
ins.
Mesta hættan er líklega sú að
„við“ förum að líta á okkur sem
eins konar herraþjóð sem telur
eðlilegt að okkur tilheyri ákveð-
inn standard en ekki öðrum, að
sumir eigi ekki að njóta þjónustu
sem „við“ höfum aðgang að. Hætt-
an er sú að launamunur verði svo
mikill að samfélagið fari að
kvarnast í stéttaskipt hverfi, jafn-
vel slömm og þar verði einkum
láglaunafólk sem vinnur of mikið
til að geta sinnt börnum sínum,
kennt þeim móðurmál sitt eða lært
íslensku sjálft. Þá myndast rof
milli kynslóða, foreldrar sem
skilja ekki tungumál barna sinna
og þá verða auðvitað vandamál.
Nákvæmlega sömu vandamál og
fylgja stéttaskiptingu, fátækt eða
almennu valda- og virðingarleysi
alls staðar.
Andri Snær
Magnason
rithöfundur