Fréttablaðið - 07.03.2007, Síða 16

fréttir og fróðleikur
Ein helsta orsök heilbrigðiskvilla
Gana varð fyrsta nýlendan
í Afríku sunnan Sahara til
þess að hljóta sjálfstæði eft-
ir seinni heimsstyrjöldina.
Næstu árin sigldi í kjölfarið
hver nýlendan á fætur ann-
arri og smám saman hrundi
nýlenduveldi Evrópuríkj-
anna í Afríku.
Sannkallaður hátíðardagur var í
Gana í gær þegar þess var minnst
að fimmtíu ár voru liðin frá því
landið fékk sjálfstæði. Mann-
fjöldinn safnaðist saman, veifaði
fánum og söng af hjartans lyst
milli þess sem hlýtt var á ræður
af öllum gerðum og lengdum.
Leiðtogar margra Afríkuríkja
komu til að taka þátt í hátíðahöld-
unum, þar á meðal Thabo Mbeki
frá Suður-Afríku, Olusugun Obas-
anjo frá Nígeríu og Robert
Mugabe frá Simbabve.
Einnig mætti tónlistarmaður-
inn Stevie Wonder á svæðið og
söng nýja útgáfu af lagi sínu
Happy Birthday, sem sérstaklega
var lagað að tilefni dagsins.
Ekki eru þó allir íbúar landsins á
eitt sáttir um hátíðahöldin.
Sumir neituðu hreinlega að
taka þátt í fagnaðinum til að mót-
mæla því að mönnum sem áttu
stóran þátt í að móta sögu lands-
ins síðustu áratugina hafi ekki
verið gert nógu hátt undir höfði.
Öðrum finnst ástandið í land-
inu síðan ekkert til að hrópa
húrra fyrir. Íbúar Gana eru 22
milljónir, landið er rúmlega 238
þúsund ferkílómetrar að stærð
eða ríflega helmingi stærra en
Ísland. Þjóðartekjurnar nema um
2.500 dollurum á mann, sem er
miklu meira en fátækustu ríki
Afríku afla sér en samt langt
fyrir neðan það sem Gana ætti að
geta staðið undir, enda er landið
ríkt að náttúruauðlindum.
Rafmagnsleysi og vatnsskort-
ur hrjáir marga íbúa höfuðborg-
arinnar Accra og örugg atvinna
er nokkuð sem stór hluti íbúanna
getur aðeins látið sig dreyma
um.
Maðurinn sem átti stærstan þátt í
að Bretar veittu Gana sjálfstæði
árið 1957 hét Kwame Nkrumah.
Sá var fæddur árið 1909 en hélt
ungur til háskólanáms í Banda-
ríkjunum. Hann sneri aftur til
Gana árið 1947 og tók þegar að
berjast af alefli fyrir sjálfstæði
landsins.
Árið 1950 var honum stungið í
fangelsi en tveimur árum síðar
gerðu Bretar hann að forsætis-
ráðherra nýlendustjórnarinnar í
þeirri von að hann léti sér það
nægja.
Árið 1957 sáu Bretar sig hins
vegar nauðbeygða til að fallast í
einu og öllu á sjálfstæðiskröfur
Nkrumahs, sem þá hafði unnið
málstað sínum öflugt fylgi meðal
landsmanna.
„Þetta var tilfinningaþrungin
stund,“ hefur fréttastofan AP
eftir Ruth Botsio, áttræðri konu
sem man vel eftir hátíðlegri
athöfn í Gana fyrir fimmtíu árum
þegar sjálfstæðið var loks í höfn.
Eiginmaður hennar var ráð-
herra í fyrstu ríkisstjórn
Nkrumahs. Hún tárast þegar hún
minnist gleðinnar þegar mann-
fjöldinn hrópaði í sigurvímu:
„frelsi, frelsi, frelsi!“
Gana hét áður Gullströndin og
hafði verið nýlenda Breta frá því
á fyrri hluta nítjándu aldar. Danir
áttu reyndar um langt skeið
nokkrar litlar nýlendur við
ströndina, þar á meðal kastalann
Christiansborg sem enn í dag er
aðsetur stjórnarinnar í Gana, rétt
fyrir utan höfuðborgina Accra.
Danir seldu hins vegar Bretum
allar þessar nýlendur árið 1850.
Með sjálfstæði Gana urðu
mikil tímamót í Afríku. Árið áður
höfðu reyndar þrjú arabaríki
norðan til í Afríku, Marokkó,
Túnis og Súdan, fengið sjálfstæði
en Gana var fyrsta ríkið í hinum
svarta hluta álfunnar til að hrista
af sér nýlendustjórnina og eftir
það varð sú þróun ekki stöðvuð.
Árið 1958 bættist Gínea í hóp-
inn og síðan kom holskeflan árið
1960 þegar hvorki meira né
minna en 17 ríki sunnan Sahara
urðu sjálfstæð á einu bretti. Þessi
þróun hélt svo áfram og næstu
árin voru eitt og eitt ríki jafnt og
þétt að bætast í hóp sjálfstæðra
Afríkuríkja.
Sjálfstæðishetjan Nkrumah hafði
stóra drauma ekki aðeins fyrir
hönd Gana, heldur fyrir hönd Afr-
íku allrar. Hann sá fyrir sér að
þegar ríkin hefðu fengið sjálf-
stæði hvert af öðru myndu þau
sameinast í stórt bandalag að
bandarískri fyrirmynd, réttnefnd
Bandaríki Afríku sem gætu orðið
eitt af stórveldum heimsins.
Þeir draumar rættust ekki og
Nkrumah stóð ekki heldur undir
væntingum heima fyrir, sýndi
fljótlega af sér heldur óhugnan-
lega einræðistilburði og kom á
flokkseinræði árið 1964. Tveimur
árum síðar steypti her landsins
honum af stóli og sendi hann í
útlegð til Gíneu þar sem hann
dvaldist til æviloka árið 1972, en
hann lést rétt rúmlega sextugur.
Stjórnmálaástandið í Gana var
eftir þetta lengst af harla óstöðugt
eins og víðar í Afríku. Fimm sinn-
um hafa verið gerðar stjórnar-
byltingar í landinu, síðast árið
1981 þegar John Rawlings herfor-
ingi tók til sín völdin. Hann kom
hins vegar á lýðræðislegum kosn-
ingum og lét af hendi völdin til
núverandi leiðtoga landsins, John
Kofi Agyekum Kufuor, sem sigr-
aði Rawlings í frjálsum kosning-
um árið 2000 og var síðan endur-
kjörinn árið 2004.
Í hátíðarræðu sinni í gær við-
urkenndi Kufuor fúslega að von-
brigði landsmanna með það
hversu hægt hefur miðað hafi sett
stóran svip á hátíðahöldin. Hann
hvatti sérstaklega unga fólkið,
bæði í Gana og öðrum Afríkuríkj-
um, til að beita kröftum sínum
heima fyrir frekar en að flýja
land og reyna að komast í velmeg-
unina í Evrópu, eins og þúsundir
manna gera á hverju ári.
„Álfan ykkar og löndin ykkar
þurfa á orku ykkar, krafti ykkar,
sköpunargáfu ykkar og fyrst og
fremst draumum ykkar að halda,“
sagði hann.
Hálfrar aldar sjálfstæði fagnað
© GRAPHIC NEWS
Réttlætanlegt