Fréttablaðið - 07.03.2007, Page 18

greinar@frettabladid.is
Ég opna morgunútvarpið og út streymir boðskapur launaðs
áróðursmeistara Landsvirkjunar:
Íslendingar búa svo vel að eiga
hreinar orkulindir í heimi sem er
á heljarþröm vegna loftslagshlýn-
unar, sem stafar af brennslu
jarðefna eins og kola og olíu. Í
þágu heimsbyggðarinnar, já
gjörvalls mannkynsins, ber því
þessari þjóð að fórna þessari
guðsgjöf og virkja þessa orku
sem allra fyrst, já ekki seinna en
strax, til framleiðslu á áli sem
annars kynni að vera framleitt
með miklu óvistvænni hætti
annars staðar. Hins lét áróðurs-
fulltrúinn ekki getið, að með
stækkun álversins í Straumsvík
einu og sér mundum við að vísu í
leiðinni auka mengun í landinu
sem svarar öllum útblæstri alls
bílaflota landsmanna eða alls
bátaflotans. Þeir einu drættir
myndarinnar sem honum hentar
að draga fram í sína áróðurs-
mynd, eru samanburður á
subbulegustu kola- eða olíukyntu
álverum heims og þeirri heiðríku
orku sem beisla má í íslenskum
fallvötnum eða með gufuorkunni í
iðrum jarðar.
Hann nefnir ekki einu orði að
þessar orkulindir Íslands eru
takmarkaðar. Mannkynið allt
telur um þessar mundir 6
milljarða manns. Allar orkulindir
Íslands mundu rétt nægja til að
sjá einni meðalstórri Evrópuborg
með um 6 milljónir íbúa fyrir
þeirri orku sem hún þarfnast.
Neytendur í þeirri borg greiða nú
sennilega fimm-sexfalt álvera-
verð fyrir þá orku – og það verð
getur aðeins farið hækkandi.
Það hentaði heldur ekki
áróðursmeistaranum að geta þess
að þau málmbræðsluver, sem
verið er að yfirfæra hingað til
lands á vegum Alcan, Alcoa og
Elkem, eru öll knúin með raforku
frá vatnsorkuverum. Að því leyti
er ekki verið að draga úr mengun.
Ástæðan fyrir flutningnum
hingað til lands er fyrst og fremst
tvíþætt. Annars vegar vilja
fyrirtækjasamsteypurnar geta
selt þessa raforku á fullu
heimsmarkaðsverði á neytenda-
markaði heima fyrir, meðan
málmbræðslunum er séð hér
fyrir orku á útsöluverði, jafnvel
niðurgreiddu af íslenskum
neytendum. Hins vegar að losna
við mengun af völdum flúors og
brennisteins af heimaslóðum. Það
er svo sjálfsagt hluti af þeirri
fórn í þágu mannkyns, sem okkur
Íslendingum er lögð á herðar með
eignarhaldi á hreinustu endurnýj-
anlegu orkulindum heims og
tærasta andrúmslofti heims að
bjóða lungu og öndunarfæri
okkar og barna okkar til hreins-
unar á þessum skaðvænlegu
loftttegundum! Auk þessa hefur í
bæklingum söluskrifstofu
Framsóknarflokksins í iðnaðar-
ráðuneytinu til skamms tíma
verið tekið fram að vinnuafl sé
hér ódýrt, vel menntað og þjált í
meðförum.
Íslendingum hefur löngum
verið ósýnt um alla kaupsýslu.
Við létum útlenda kaupmenn um
þá iðju um nærri þúsaldar skeið
og jafnvel hötuðum þá og
fyrirlitum fyrir vikið. Menn áttu
ekki að hagnast á viðskiptum með
nauðsynjar; orð eins og gróði,
ágóði og arður voru skammaryrði
og gáfu til kynna að óheiðarlega
væri að verki staðið. Pöntunarfé-
lagshugsjónin féll vel að þessu
lífsviðhorfi. Best af öllu var ef
einhver fórnaði sér í þágu
hugsjónarinnar, annaðist innkaup
og bókhald og geymslu vörunnar
ókeypis.
Það er með ólíkindum, eftir
alla sögu samvinnuhreyfingarinn-
ar og reynsluna af kaupfélögun-
um, að enn skuli eima eftir af
þessu viðhorfi og fólk telja sér
trú um að það sé einhver mann-
gæska og göfugmennska í því
fólgin að fórna sér í þágu óljóss
en „göfugs“ málstaðar, eins og
þess að Íslendingum beri að
leggja sitt af mörkum til frelsun-
ar öllu mannkyni – helst án þess
að hagnast! Það er borðleggjandi
að þótt öllum álverum heimsins
yrði safnað saman hér á landi og
þau knúin með hinni hreinu
íslensku orku mundi það tæpast
fresta náttúruhamförum af
völdum loftslagshlýnunar um
margar vikur, hvað þá bjarga
heiminum. Og af hverju ættum
við sökum manngæsku og
göfuglyndis að afneita þeim
lögmálum framboðs og eftir-
spurnar, sem á næstunni eiga
eftir að hækka verð orkulindanna
jafnt og þétt og verða komandi
kynslóðum ómetanlegur höfuð-
stóll, hvernig svo sem þær kjósa
að ganga á hann eða hvenær?
Hver vegna að sóa því núna, sem
hægt verður að selja margföldu
verði í ekki svo fjarlægri
framtíð? Hér er það bæði okkur
og heiminum í hag, að við tökum
kaldhugsað bissnisssjónarmiðið
fram yfir slappa hugsun um
íslenska þjóð í gervi mannkyns-
frelsara.
Bissniss og manngæska
Hvers vegna að sóa því núna,
sem hægt verður að selja
margföldu verði innan tíðar?
Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnarinnar frá 2003 um að sett verði stjórnar-
skrárákvæði um „sameign íslensku
þjóðarinnar að fiskveiðiauðlindinni“
hefur komið til umræðu síðustu daga.
Hugmyndina má raunar rekja til laga
um fiskveiðistjórn allt frá 1988, en eink-
um var það álit auðlindanefndar árið
2000 sem gaf henni byr undir báða
vængi.
Nú er það ekki verkefni lögfræðinga
að skipta sér af því hvaða efnisreglur eru settar í
stjórnarskrá á hverjum tíma. Það heyrir hins vegar
til lögfræði að útfæra stefnumið stjórnmálamanna
í lagatexta þannig að tilætluð markmið þeirra náist.
Í þessu sambandi er óhjákvæmilegt að benda á eft-
irfarandi:
Lagalega gengur það ekki upp að villt og vörslu-
laus dýr, þ.á m. fiskar, séu undirorpin einhvers
konar einstaklingseignarrétti (eða sameignarrétti).
Til að eignast villt dýr verður maður fyrst að veiða
það. „Sameign þjóðarinnar“ eða „þjóðareign“ á
nytjastofnunum getur af þessum sökum ekki vísað
til „eignar“, hvorki eignar einstaklinga né ríkisins.
Það sem auðvitað er fyrir mestu er
hvernig nýtingarrétti á fiskveiðiauðlind-
inni er háttað. Í krafti almenns lagasetn-
ingarvalds (fullveldisréttar) hefur
íslenska ríkið það í hendi sér hvaða reglur
eru settar um nýtingu á fiskveiðiauðlind-
inni, eins og kvótakerfið og þróun þess
sýnir best. En hvaða réttaráhrif á þá
ákvæðið um „sameign þjóðarinnar“ að
hafa á þessar heimildir löggjafans svo og
nýtingarrétt einstaklinga? Af einhverjum
ástæðum hefur ekkert skýrt svar komið
fram þótt tilefnið hafi lengi verið ærið.
Með stjórnarskrárákvæði um „sameign
þjóðarinnar“ eða „þjóðareign“ er boltinn
gefinn upp fyrir ágreining og illdeilur, enda getur
hver sem er gefið hugtökum sem þessum merkingu
eftir pólitískri vild. Slíkt ákvæði gengur því gegn
því almenna markmiði laga og stjórnarskrár að
skapa frið og öryggi í samfélaginu með skýrum og
afdráttarlausum reglum. Það má heita nógu slæmt
að „skreyta“ stjórnarskrár með ýmsum lagalega
marklausum stefnuyfirlýsingum, eins og nú er í
tísku víða um lönd. Það keyrir um þverbak þegar
setja á í stjórnarskrá ákvæði sem enginn veit hvað
þýðir!
Höfundur er lögfræðingur.
Auglýst eftir efnislegu inntaki!
S
tundum er tíðarandinn þannig að stjórnmálamenn telja yfir-
borðsmennsku, upphrópanir og útúrsnúninga vera þá eigin-
leika sem best þjóni því markmiði að ná athygli kjósenda.
Þessi hlið stjórnmálabaráttunnar er bæði gömul og ný. Að
sama skapi er andóf gegn henni ævinlega jafngilt.
Umræður um nýafstaðinn landsfund Vinstrihreyfingarinnar -
græns framboðs eru ágætt dæmi um pólitíska yfirborðsmennsku.
Því er vitaskuld ekki að leyna að þessi stjórnmálaflokkur stendur
lengst til vinstri og þaðan kemur boðskapur um meiri ríkisafskipti
en annars staðar frá sem auðvelt er að gagnrýna.
Málefnaumræða á landsfundi Vinstri grænna bar um sumt svip-
mót meiri trúar á ríkisafskipti en um nokkurn tíma hefur sést í
íslenskri stjórnmálaumræðu. Ef til vill er það fyrst og fremst vottur
um að forystumenn flokksins þykjast ekki vera annað en þeir eru.
Athyglisverðast er að nánast öll umræða andstæðinga Vinstri
grænna hefur snúist um eitt orð sem hrökk af vörum Steingríms J.
Sigfússonar, formanns flokksins. Það er orðið: Netlögregla. Slíkt orð
er að vísu ágætlega fallið til útúrsnúninga. Það hefur verið ótæpi-
lega gert með aðdróttunum um að hugsjón formannsins snúist um
meiri háttar „stóra bróður“ eftirlit með samborgurunum á netinu.
Ef menn á hinn bóginn kjósa málefnalega umræðu um þetta efni
er stóra spurningin þessi: Var eitthvað í samþykktum Vinstri grænna
eða ummælum formannsins sem gefur tilefni til að leggja á þann veg
út af notkun þessa orðs? Þegar að því er gáð kemur í ljós að svo er
ekki.
Auðvitað getur verið gáleysi af reyndum stjórnmálamanni að
nota orð sem er jafn vel fallið til útúrsnúninga eins og það sem hér
er vitnað til. En hitt er ómerkilegri pólitík að nota það af engu tilefni
til útúrsnúninga og villandi ályktana um það sem augsýnilega var
átt við.
Nær sanni er að þessi ummæli fólu í sér viðurkenningu á mikil-
vægi þess að efla löggæslu á þeim nýja tæknivettvangi sem netið
er. Það er auðvitað fyrst og fremst tæknibylting til góðs. En hinu
er ekki að leyna að hún hefur orðið vettvangur afbrota sem ógna
einstaklingsfrelsi.
Hefðbundin átakalína í stjórnmálum hefur verið sú að borgara-
flokkar hafa verið málsvarar laga og reglna og traustrar og virkrar
löggæslu. Vinstriflokkar hafa þar á móti andæft slíkum sjónarmið-
um. Þetta eru klassísk átök í pólitík.
Þegar formaður Vinstrihreyfingarinnar - græns framboðs ræðir
í alvöru um að efla verði löggæslu á þessu nýja tæknisviði, þar sem
margt bendir til að afbrotamenn standi feti framar en löggæslan,
eru það pólitísk tíðindi. Það eru pólitísk tíðindi vegna þess að þau eru
merki um að róttækur vinstriflokkur er að teygja sig inn að miðjunni
í átt til borgaralegra viðhorfa á þessu sviði.
Hugmyndafræði einstaklingsfrelsins felur ekki í sér rétt eins til
þess að ganga á rétt annars. Sá réttur nær ekki lengra en að nefi
næsta manns. Einstaklingsfrelsi án siðferðilegra viðmiða og leik-
reglna er ekki mannlegt samfélag. Virk löggæsla sem lýtur lýðræð-
islegu eftirliti og valdatakmörkunum er því þáttur í að treysta frelsi
einstaklinga en ekki brjóta það niður.
Vinstri grænt hefur ugglaust um sumt færst lengra til vinstri, en
að þessu leyti færðist flokkurinn nær miðju. Fullyrðingar um annað
eru dæmi um útúrsnúning.
Einstaklingsfrelsi
og löggæsla