Tíminn - 20.04.1980, Blaðsíða 11

Sunnudagur 20. aprfl 1980
11

OPIÐ
HAF
GRUNNSÆVI FJÖÐUR
VATNASVÆÐI SALNINGSÁR
VATN Á

MAI
(MAi
5
10)
Arleg ganga sjóbleikju og sjóurriöa I vatnakerfi
Salangsár f Troms. Gangan hefst á mismunandi
timum i hinum ýmsu ám og fer eftir hitastigi.
Geldfiskur og kynþroska fiskur, sem áftur hafa
verift i sjó (svartur fiskur, svört ör) hefja göng-
una.

MAi 15
(MAÍ 20)
Gömlu reyndu fiskarnlr eru uppistaftan f göng-
unni til sjávar til aft byrja meft. Fyrstu göngu-
seiftatorfurnar leita tii sjávar (svört ör meft
hvitu ivafi).

JÚNi 10
(JÚNI 15)
Gönguseiftatorfurnar eru einráftar f göngunni tll
sjávar. Fyrstu „gömlu"fiskarnir eru komnir
langt út f fjörft.
JÚNi 25
(JÚLI 5)
Gönguseiftin enn á leift út. Fyrstu gömlu fiskarn-
ir fara aft ganga aftur inn i ána úr sjónum þar
sem þeir hafa étift vel og stækkaft mikift. Tvi-
stefnuumferft, þar sem eldri fiskar þefa sig heim
eftir feromónasióð gönguseiðanna.

JÚLi 20
(AGÚST 10)
Sfftustu seiftin ganga I sjó. Þau fara stutt, og
gangan i ána samanstendur beði af gömlum
fiski, og þeim sem voru aft fara I sjó I fyrsta sinn.

JÚLi 30
(AGÚST25)
0
Gangan út er hætt. Þeir siðustu sem koma heim
mæta ekki fiski á útleift. Sjávardvöi þessara sift-
ustu fiska var mjög stutt, eins og táknaft er meft
lengd örvarinnar.
P>

AGÚST30
(OKT 30)
Allur stofninn er nú I ferskvatnl, og hrygning
getur hafist.

GöNGUSEiÐI

'■ GAMALREYNDIR GÖNGUFISKAR
GELDIR OG KYNÞROSKA

OKT - NÓV
(OKT NÓV)
Eftir hrygningu safnast geldfiskur og gotuflskur
saman, og hafa vetrardvöl f stöftuvatni.
VETUR
Vetur, fisicurinn heldur aft mestu kyrru fyrir.
mjög útbreidd, að þessir fiskar
séuisjó aft vetri til,en þaöer ekki
rétt. Bæfti seifti, sem aldrei hafa
gengift til sjávar, geldfiskur og
hrygningafiskur, sem gengift hafa
tilsjávar, eru i ferskvatni. Ganga
þessara fiska til sjávar byrjar um
hálfum mánufti á undan laxinum í
Salangen. Fyrst gengur út stóri
hrygningafiskurinn, þá geldfiskur
inn og sfftan gönguseiftin, sem eru
aft fara af staft i fyrsta sinn. Sjó-
urrifti og sjóbleikja fara ekki
nærri eins langt og laxinn og
halda sig mest innfjarfta. Eftir
u.þ.b. 8-10 vikur vift góft ætisskil-
yröi f sjónum snúa fyrstu fiskarn-
ir heim, og þá eru gönguseiöin
enn aft ganga út og framleifta
lyktarslóft. Gangan út smáminnk-
ar og vegalengdin styttist, þeir
siftustu fara afteins stuttan spöl
frá ánni og snúa heim án þess aft
mæta fiski á nifturleift. A þessum
stutta tima I sjónum vex fiskur
inn hratt, lengist um ca 10 sm. og
tvöfaldar þyngd sina. Yfirleitt
verfta sjóbirtingur og sjóbleikja
ekki kynþroska fyrr en eftir 2-4
sumra dvöl i sjó.
Feromónakenningin var fyrst
birt 1977, og er fyrsta kenningin
um göngur og ratvfsi laxfiska,
sem ein sér skýrir allt göngu-
mynstrift. Fyrri kenningar hafa
allar verift a.m.k. tviskiptar:
1. Að rata i hafinu.þaö átti aft
gerast eftir sól og stjörnum, og
gera varft þá kröfu, aft laxinn
þekkti hnattstöftu sina allan tim-
ann, þvi annars gæti hann ekki
vitaft, i hvafta átt hann ætti aft
stýra. Efta þá, aft hann héldi sig i
hafstraumum, sem bæru hann
aftur aft landi aft vissum tima
liftnum.
2. Aft rata á grunnsævi og inn-
fjarfta. Þá kom til lykt og efna-
samsetning árinnar og jafnvel
ómurinn i ósnum o.s.frv.
Auk þess þurfti aö skýra,
hvernig laxinn vissi, hvenærhann
ætti aft fara af staö, þar komu
flóknar kenningar um hitastig,
hitabreytingar, og mismunandi
eftirhnatístöftu, daglengd o.s.frv.
Allt þetta minnir óneitanlega á
stjörnufræöinga miftalda, þegar
þeir voru aö reyna aö skýra
brautir reikistjarna meft jörftina
sem fastapunkt, en ekki sólina.
Þar sem ég var sjálfur læri-
sveinn Nordengs I mörg ár, þekki
ég vel innviöi kenningar hans, og
gæti sagt frá mörgu úr hans
starfi. Hérvilég nefna örfá atrifti.
Nordeng var búinn aö mynda sér
skoftun um þessa hluti fyrir
mörgum árum, en hann sagfti
engum frá þvi meftan hann var aö
undirbyggja kenninguna meft
rannsóknum, alls i' 12 ár. Viö
vissum, aö hann var aft vinna aft
rannsóknum á lifsferli og göngum
laxfiska, en um kenninguna sjálfa
var hann þögull sem gröfin. Þaft,
sem upphaflega kom honum á
sporift, var rannsókn á þvi, hvers
vegna bleikja gengi ekki til
sjávar, nema i Norftur-Noregi,
þótt hún heffti tækifæri til þess
sunnar i landinu.
Teknir voru kynþroska hængar
og hrygnur af tveim sjóbleikju-
stofnum 1 vatnakerfi Salangen i
Norftur-Noregi, annar úr ánni,
hinn úr stöftuvatni. Fiskarnir
vorufluttir flugleiftis til Voss, 1000
km sunnar, kreistir þar og seiftin
alin upp i fiskeldisstöö. Voru
stofnarnir hafftir aftskildir 1 stöft-
inni.
Þegar fiskarnir voru orönir 20-
35 sm, voru þeir merktir og flogiö
meft þá aftur til Salangen. Helm-
ingnum af hvorum stofni var
sleppt innfjaröa langt frá ánni,
þar sem saman var komin sjó-
bleikja og sjóurrifti úr fjölmörg-
um ám á svæöinu. Hinum helm-
ingnum var sleppt i- Löksebott-
ená, sem er næsta á vift Salangsá.
Merkti fiskurinn gekk til sjávar,
ásamt bleikjunni, sem átti heima
i Löksebottenánni. Þegár fiskur-
inn fór aft ganga aftur upp i árnar
siftsumars, skeöi þaft merkilega:
Enginn af merktu fiskunum kom
aftur i Löksebottená, þar sem
þeim var sleppt, en bæfti þeir og
fiskarnir, sem sleppt var i sjóinn,
gengu i á foreldra sinna,
Salangsána. Þeir staftnæmdust á
þeim staft, þar sem foreldrar
þeirra höföu verift teknir þrem
árum áftur, enda þótt þeir hefftu
sjálfir aldrei komift þangaft fyrr.
1 framhaldi af, aö feromóna-
kenningin var sett fram, hafa
margar rannsóknarstofnanir i
Noregi hafift samvinnu um rann-
sóknir á einstökum þáttum henn-
ar á ýmsum sviftum. Má þar
nefna vistfræfti, lifeftlisfræfti og
efnafræfti. Þaft gefur auga leift, aft
svo byltingarkenrid kenning sem
þessi hefur mætt andstöftu og efa-
semdum, ekki sist hjá höfundum
fyrri kenninga um þessi efni. Sé
hún rétt þýftir þaft aft breyta þarf
um vinnubrögft i laxarækt al-
mennt og þarf þvi aft veita henni
fulla athygli.
(Heimildir: Finnmark Dagblad
4. og 5. ágúst 1977. — Bror
Jonsson og Dag Matzow red. 1979
Fisk i vann og vassdrag.
Aschehaug, Norsk forlag, Oslo).
Firnamiklar laxagöngur koma af hafi upp aft árósum á strönd
Kyrrahafs.