Fréttablaðið - 05.06.2007, Blaðsíða 46

Fyrsti framkvæmdastjóri Frum-
taka er Jakob Falur Garðarsson.
Það kemur því í hans hlut að
móta að talsverðu leyti starf-
semi samtakanna. Að góðum
íslenskum sið byrjum við á því
að spyrja: Hver er maðurinn?
Ég er Ísfirðingur. Það er alltaf mitt fyrsta
svar við spurningu sem þessari, enda
er ég þar fæddur og uppalinn, sonur
kaupmannsins á horninu, Garðars
Guðmundssonar, kaupmanns í Björns-
búð til áratuga og Jónínu Jakobsdóttur,
kennara og síðar verslunarkonu. Það
má segja að kaupmennska sé mér í
blóð borin, enda faðir minn, afi og
langafi, ásamt mýmörgum öðrum
ættingjum úr föðurfjölskyldunni,
verið viðloðandi kaupmennsku um
langa tíð. Eiginkona mín, Vigdís
Jakobsdóttir, leikstjóri og fræðslustjóri
Þjóðleikhússins, er einnig frá Ísafirði.
Við fluttum frá Ísafirði sumarið 1990
til Kantaraborgar á Englandi þar sem
við vorum við nám í fjögur ár. Ég las
stjórnmálafræði og alþjóðleg samskipti
og hef fengist við ýmislegt frá því við
komum heim sumarið 1994. Þar ber
helst að nefna að um nokkurra ára
skeið var ég framkvæmdastjóri Icepro,
nefndar um rafræn viðskipti sem hýst
var hjá Verslunarráði Íslands. Þá var
ég aðstoðarmaður samgönguráðherra,
Sturlu Böðvarssonar, á hans fyrsta
kjörtímabili sem ráðherra og loks
starfaði ég í Brussel við fastanefnd
Íslands gagnvart ESB fyrir hönd
samgönguráðuneytis þar til ég réð mig
til Frumtaka í byrjun síðasta árs og
kom hingað til starfa s.l. vor.
Hvað telur þú vera brýnustu
verkefni Frumtaka?
Brýnasta verkefnið að mínu mati er
tiltölulega einfalt, þ.e. að stuðla að
skynsamlegri og hófstilltri umræðu
um gagn og gildi lyfja fyrir samfélagið
almennt. Það er í raun með ólíkindum
hve þversagnakennd afstaða er oft
tekin í umræðu og umfjöllun um lyf.
Almennt er viðurkennt að ný lyf geti
gert kraftaverk og eins er almennt
viðurkennt að hófstillt og rétt notkun
lyfja skili sér til samfélagsins í heild
sinni með nýtari þjóðfélagsþegnum. Á
sama tíma er neikvæð umfjöllun um
lyfjaframleiðendur furðu algeng og
neikvæð afstaða og sleggjudómar sem
ekki fá staðist settir fram án þess að tekið
sé tillit til staðreynda og rökstuðnings.
Það er því engin launung að tilgangur
samtaka sem þessara sé að vinna að
bættri ímynd gagnvart almenningi og
vinna að framgangi þess að umræðan
um lyfjamál sé á skynsamlegum nótum.
Það er ekki síður mikilvægt verkefni
gagnvart almenningi í ljósi ýmissa
villandi upplýsinga í fjölmiðlum, þ.e.
að reyna að efla og dýpka skynsamlega
rökræðu
Í þessu sambandi er ég til að mynda
að tala um almenna umræðu um
lyfjaverð. Þar er of algengt að fullyrt
sé að lyfjaverð hér á landi sé hið
hæsta sem þekkist á byggðu bóli á
meðan raunveruleikinn er allur annar.
Vissulega hefur lyfjaverð á Íslandi
verið tiltölulega hátt, eins og reyndar
hefur verið raunin með verðlag á vel
flestum sviðum. En á undanförnum
árum hefur þessi veruleiki tekið
grundvallarbreytingum, þannig að
heildsöluverð frumlyfja á Íslandi í dag
er hið sama og í samanburðarlöndum
okkar. Þessi mikli árangur hefur
náðst í góðu samstarfi við yfirvöld
og hefur skilað því að 1. nóvember
s.l. var heildsöluverðið ríflega 6%
lægra hér á landi en í okkar helsta
samanburðarlandi, Danmörku. Þetta
er gríðarlegur árangur í lækkun
lyfjaverðs hér á landi á tiltölulega
stuttum tíma og mikilvægt að þessi
árangur fái notið sannmælis í allri
umræðu um lyfjaverð.
Neikvæð ímynd lyfjafyrirtækja er vissu-
lega þekkt og í raun áhyggjuefni. Sú
míta að þetta séu fyrirtæki sem hagnist
á sjúkum og öldruðum er vel þekkt.
Því teljum við mikilvægt að koma um-
ræðunni á sanngjarnara stig og fræða
fólk um starfsemina sem fram fer
hjá lyfjaframleiðendum. Það er t.d.
mikilvægt að auka skilning á nauðsyn
þess að fyrirtæki í þessum geira skili
góðum hagnaði, svo þau hafi áfram
bolmagn til þess að sinna framþróun
og rannsóknum. Siðferðileg gildi og
hagnaðarvonin virðast oft benda í
sitt hvora áttina og lyfjamarkaðurinn
er engin undantekning þar á. Þarna
er mikilvægt að upplýst umræða fari
fram. Og svo ég nefni aftur lyfjaverðið,
þá er ekki síður mikilvægt að reynt sé
að auka skilning almennings á hinu
flókna fyrirbæri sem lyfjaverðið er í
raun. Aðildarfyrirtæki Frumtaka hafa
afskipti af innkaupsverði dreifingar-
fyrirtækja og heildsöluverði en aðrir
þættir, svo sem álagning í smásölu,
virðis aukaskattur, greiðsluþátttaka al-
manna trygginga og afslættir apóteka,
ráða endanlegu verði til neytandans.
Kerfið er því margslungið og umræða
um verð og samanburður á lyfjaverði
milli landa er flókinn og erfiður.
Þá er ekki síður mikilvægt að sú
staðreynd fái notið sannmælis að
þó kostnaður við notkun nýrra
lyfja geti vissulega verið mikill, þá
er oft á tíðum komið í veg fyrir
mun meiri útgjöld annars staðar í
heilbrigðiskerfinu í staðinn þegar til
lengri tíma er litið. Þegar horft er til
reksturs heilbrigðiskerfisins verður að
hafa hugfast að það að spara aurinn
á einum stað, getur í raun þýtt að
krónunni sé kastað á öðrum. Þessi
sígilda og einfalda speki á ótrúlega oft
við þegar rætt er um kostnað vegna
lyfjanotkunar, því rétt notkun góðra
lyfja skilar sér þegar á heildina er litið
með miklum ávinningi fyrir samfélagið
allt.
Einnig vil ég sérstaklega nefna sem
brýnt verkefni fyrir samtök sem
þessi, að geta komið fram fyrir hönd
aðildarfyrirtækjanna, t.d. gagnvart
yfirvöldum, og talað máli þeirra einum
rómi. Við sjáum mörg fordæmi fyrir
hagsmunasamtökum sem þessum þar
sem skiptir miklu fyrir fyrirtækin að
hafa einn sameiginlegan málsvara.
Hvernig hefur samtökunum
verið tekið og í framhaldi
af því, - hverjir eru helstu
samstarfsaðilar Frumtaka?
Ég held að almennt megi segja að
samtökunum hafi verið vel tekið og
að þau séu smátt og smátt að festa sig
í sessi sem málsvari aðildarfyrirtækja
sinna. Almennt má segja að okkar
helstu samstarfsaðilar séu annars
vegar FÍS, þ.e. Félag íslenskra stór-
kaupmanna, og hins vegar systur-
samtök okkar í Danmörku. Við
leigjum skrifstofuaðstöðu hjá FÍS í
Húsi verslunarinnar og höfum aðgang
að ýmissi þjónustu hjá þeim sem
skiptir Frumtök miklu máli. Þá er um
þessar mundir verið að setja á laggirnar
tvö spennandi verkefni hjá Háskóla
Íslands sem við bindum miklar vonir
við varðandi samstarf, þ.e. annars vegar
nýstofnuð Rannsóknarstofnun um
lyfjamál og hins vegar Þekkingarsetur
í lyfjafræði sem er í undirbúningi á
vegum Hagfræðistofnunar Háskólans.
Hver er ástæða þess að þið
vinnið að forvörnum?
Hún er mjög einföld og lýtur í raun
að þeirri grundvallarheimspeki sem
velflest lyfjafyrirtæki hafa mótað sér,
þ.e. að bera virðingu fyrir lífi og líðan
fólks. Í því ljósi er eðlilegt að leggja
áherslu á fræðslu og forvarnir, að
fylgja eftir því gamla og góða gildi að
heilbrigð sál býr í hraustum líkama.
Þetta er grundvallarstaðreynd sem
lyfjafyrirtækin gera sér sérlega vel
grein fyrir og því er eðlilegt að við
viljum skipa okkur sess í umræðu sem
þessari. Þá skiptir einnig máli í þessu
samhengi að árangursrík heilsugæsla
er samstarfsverkefni yfirvalda,
almennings og heilbrigðisstétta og
lyfjafyrirtækin gera sér fyllilega grein
fyrir því að þar er samfélagsleg ábyrgð
þeirra óumdeild. Varðandi almenna
fræðslu, þá er engum vafa undirorpið,
að okkur ber að greina skilmerkilega
frá möguleikum nýrra lyfja og bóluefna
og á hvaða hátt þau geti gagnast
skjólstæðingum heilbrigðisstétta, auk
þess að gera grein fyrir mögulegum
aukaverkunum. Fræðsla er sívaxandi
þáttur í nútíma læknisfræði og því
lítum við svo á að í markmiði laga
um heilbrigðisþjónustu, þ.e. að allir
landsmenn eigi kost á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu sem á hverjum
tíma eru tök á að veita felist réttur
hvers einstaklings til að geta tekið
ábyrgð á eigin heilsu í krafti nægrar
þekkingar. Þannig eigi allir landsmenn
rétt á hlutlægum, aðgengilegum
og vönduðum upplýsingum um
forvanir, sjúkdóma og framboð
meðferðarúrræða. Hluti af þessari
umræðu um forvarnir og fræðslu
tengist umræðunni um gæði lyfja
og gæði heilbrigðisþjónustunnar al-
mennt, en almennt er viðurkennt að
gæði heilbrigðisþjónustu er einn helsti
mælikvarði á lífsgæði í nútímasam-
félagi og þar gegna lyf lykilhlutverki.
Frumlyfjafyrirtækin þjóna lands-
mönnum á ábyrgan hátt með því að
veita læknum og sjúklingum öruggan
aðgang að bestu fáanlegu lyfjum og
bóluefnum sem fyrirbyggja, með-
höndla og lækna sjúkdóma og fólki
er þannig gert kleift að líða betur, lifa
lengur og áorka meiru. Þess vegna
viljum við vinna að forvörnum og
fræðslu.
Lyfjamál eru flókinn mála-
flokkur. Í stuttu máli; hvað er
það sem fólk misskilur helst
þegar rætt er um lyf?
Ég held að almenningur eigi oft erfitt
með að skilja þann gríðarlega kostnað
sem er samfara rannsóknum og þróun
á nýjum lyfjum og þar með að yfirfæra
hann yfir á þau lyf sem á endanum
koma til notkunar. Staðreyndin er
nefnilega sú, að aðeins örlítið brot
þeirra rannsókna og þróunarverkefna
sem sífellt er unnið að, skilar á
endanum lyfi til notkunar. Og það er
ekki síður athyglisverð staðreynd, að
þó svo að stórkostlegar framfarir hafi
átt sér stað á undanförnum áratugum,
þá er staðreyndin enn sú að ekki hafa
verið fundin upp lyf við nema broti af
þeim kvillum sem hrjá mannkynið.
Aftur vil ég árétta hve miklu skiptir
að almenningur skilji mikilvægi þess
að ávinningur af notkun nýrra lyfja
skili sér til sjúklinga og að samfélagið í
heild njóti þess virðisauka sem hlýst af
þróun og framleiðslu nýrra lyfja.
Hvernig vilt þú sjá stöðu
íslenskra lyfjamála eftir 4 ár?
Almennt vil ég að okkur takist að vinna
gegn vanþekkingu og fordómum sem
grafa undan því gagni sem lyf gera. Til
þess að það megi gerast þarf markvisst
að halda á lofti þeim ávinningi og
virðisauka sem ný lyf og bóluefni færa
sjúklingum, heilbrigðiskerfinu og
þjóðarbúinu í heild. Þess vegna má síst
láta hjá líða að horfa á gildi forvarna,
heildarmynd meðferðarkostnaðar og
samspil heilbrigðisútgjalda og hag-
vaxtar. Lausnarorðið á þessu sviði eins
og svo víða annars staðar er fordómalaus
þekking. Ef það yrði raunin í því
umhverfi sem lyfjafyrirtækin starfa í
eftir fjögur ár yrði ég verulega sáttur.
Að lokum, Jakob; hvaða áhuga-
mál átt þú önnur en vinnuna?
Mér þykir mest gaman að vera með
þeim sem mér þykir vænst um og þar
eru t.a.m. leikhúsferðir með konunni
eða sundferðir með börnunum mín-
um hátt skrifaðar sem áhugamál. Þá
hef ég líka sérlega gaman af þvi að
fara út að hjóla. Nýverið var ég svo
kosinn formaður Ísfirðingafélagsins
hér í Reykjavík og er viðbúið að
ýmislegt vafstur í kringum það verði
fyrirferðamikið á næstunni, enda
óhætt að segja ræturnar vestur og
ræktun þeirra vera mikið áhugamál.
Ég hef miklar mætur á heimahögunum
og vil veg þeirra sem mestan og hlakka
því til að taka það áhugamál áfram á
nýjum vettvangi.
Stuðlum að skynsamlegri
umræðu um gagn og gildi
lyfja fyrir samfélagið
Jakob Falur Garðarsson, framkvæmdastjóri Frumtaka.