Fréttablaðið - 15.02.2008, Qupperneq 18

18 15. febrúar 2008 FÖSTUDAGUR
Líf innan veggja fangelsis deyfir
frelsistilfinninguna og það eru
mikil viðbrigði að standa frammi
fyrir því að sjá um sig sjálfur. Við
það eykst hættan á því að fangar
falli að nýju í farveg afbrota.
„Fangar glíma oftar en ekki við
félagslega óvirkni eftir dvöl í fang-
elsi. Þeir geta misst niður hæfileik-
ann að sjá um sig sjálfir og þegar
hann er farinn er lítið eftir,“ segir
Þórarinn V. Hjaltason, sálfræðing-
ur hjá Fangelsismálastofnun.
Reynslulausn er vandmeðfarið
verkfæri fangelsisyfirvalda. Meta
þarf hvern fanga fyrir sig; feril
hans, hegðun, hættumat sálfræð-
inga og ástand. Til þess að mæta
þörfum hvers og eins getur Fang-
elsismálastofnun beitt sérskilyrð-
um sem meðal annars geta verið
fólgin í umsjón og eftirliti yfir-
valda.
Fangar sem hafa setið af sér
helming eða tvo þriðju af óskil-
orðsbundinni refsingu eiga þess
kost að fá reynslulausn. Páll
Winkel, forstjóri Fangelsismála-
stofnunar, segir að í auknum mæli
eigi að beita skilyrðum við reynslu-
lausn fanga. Slík úrræði þykja lík-
leg til að draga úr ítrekunum brota
þar sem með því gefist mönnum
tími til að átta sig á breyttum
aðstæðum og geta unnið í sínum
málum með eftirliti og eftirfylgni
kerfisins.
Getum vel við unað
Samkvæmt tölfræðilegri úttekt
sem Fangelsismálastofnun vann
fyrir Fréttablaðið rufu fjórtán til 25
prósent fanga skilyrði reynslu-
lausnar á árunum 1995 til 2005.
Erla Kristín Árnadóttir, lög-
fræðingur hjá Fangelsismálastofn-
un, segir erfitt að segja til um hvort
fjöldi þeirra fanga sem brjóta skil-
yrði reynslulausnar sé sambærileg-
ur við það sem gerist í þeim löndum
sem Íslendingar kjósa að bera sig
saman við þar sem ekki virðist hald-
ið utan um slíkar tölur á sama hátt
og tíðkast hér á landi.
„Hins vegar tel ég að þessar
tölur sýni að við getum vel við
unað. Fangelsismálastofnun legg-
ur ríka áherslu á endurhæfingu
fanga þannig að þeir komi út í sam-
félagið að nýju sem betri menn og
til þess að stuðla að því eru ýmis
úrræði fyrir hendi, svo sem veiting
reynslulausnar,“ segir Erla og
bendir á að rannsóknir hafi sýnt að
ef rétt sé staðið að reynslulausn
geti það dregið úr endurkomutíðni
í fangelsi.
Reynslulausn ekki sjálfgefin
Algengast er að fangarnir byrji að
neyta fíkniefna, haldist ekki í vinnu
og takist ekki að aðlagast lífinu utan
veggja. Dæmi eru um alvarleg
afbrot fanga á reynslulausn en „sem
betur fer er það fátítt,“ segir
Þórarinn.
Ekki er sjálfgefið að fangar fái
reynslulausn. Síbrotamönnum sem
hafa rofið reynslulausn áður er ekki
veitt reynslulausn nema sérstakar
ástæður mæli með því.
„Fangar þurfa á fjölskyldunni að
halda eins og aðrir. Í þeirra tilfelli
getur hjálp frá fjölskyldunni verið
þeim lífsnauðsynleg í bókstaflegri
merkingu,“ segir Þórarinn.
Skilyrðin skýr
Allir fangar sem fá reynslulausn
þurfa að uppfylla hið almenna
skilyrði um að aðili gerist ekki
sekur um nýtt brot á reynslutím-
anum.
Þar að auki má ákveða að
reynslulausn sé bundin sérstökum
skilyrðum sbr. 2. málsgr. 64. gr.
laga um fullnustu refsinga nr.
49/2005:
1. Að aðili sé háður umsjón og
eftirliti fangelsismálastofnunar
eða annars aðila sem hún ákveður.
2. Að aðili neyti ekki áfengis eða
ávana- og fíkniefna.
3. Að aðili hlíti fyrirmælum
umsjónaraðila um dvalarstað,
menntun, vinnu, umgengni við
aðra menn og iðkun tómstunda-
starfa.
4. Að aðili sæti sérstakri meðferð
innan eða utan stofnunar. Vistun á
stofnun getur þó ekki staðið lengur
en til loka refsitíma.
Rjúfi fangar ofangreind sérskil-
yrði er það Fangelsismálastofn-
unar að ákveða hvort viðkomandi
verði látinn afplána eftirstöðvarn-
ar eða hvort skilyrðum skuli breytt
eða reynslutími lengdur.
Fangelsismálastofnun vinnur nú
að því að styðja betur við bakið á
þeim sem þarfnast meiri stuðnings
og setja á fangann sérskilyrði um
að hann sé háður umsjón og eftir-
liti.
Frelsið getur reynst föngum erfitt
Það að koma úr fangelsi getur reynst föngum þungbær raun þótt ótrúlegt megi virðast. Óttinn við frelsið og félagsleg óvirkni
getur ýtt þeim út á braut afbrota að nýju. Sjálfsbjargarviðleitnin getur tapast niður. „Þá er lítið eftir,“ segir Þórarinn Hjaltason,
sálfræðingur hjá Fangelsismálastofnun, um ástæður endurkoma. Reynslulausnir með skilyrðum geta dregið úr endurkomutíðni.
Magnús Halldórsson og Karen D. Kjartansdóttir fóru yfir reynslulausnir.
FRÉTTASKÝRING – BAK VIÐ LÁS OG SLÁ 2. HLUTI
GRAFIÐ Í BORÐ Í fangaklefunum eyða menn tímanum með misjöfnum hætti. Í borð-
in sem blaðamenn skoðuðu var oftar en ekki búið að rista nöfn fanga sem höfðu
dvalið þar í skemmri eða lengri tíma. Á þessari mynd sést að menn sem kallaðir eru
Frikki og Robbi höfðu greinilega vera þarna inni. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Í HEIMSÓKN Inn á heimsóknaganginum á Litla-Hrauni eru ellefu herbergi. Blaða-
maður sést hér bregða sér inn í eitt herbergið. Glitta sést í bókahillu þar sem
barnabækur er að finna en fangar sem eiga börn fá þau reglulega í heimsókn.
Lykillinn að árangri þegar reynslulausn er veitt er oftar en ekki góð tengsl milli fanga
og fjölskyldu hans. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
93
51
9
2
52
82
11
4
74
82
47
78
20
67
00
72
40
4242
2
0
55
46
9
1
3131
32
48
13
48
57
62
71
94
5245
58
64 64
59 61 57
Veittar reynslulausnir á 1/2
Með sérskilyrðum
Veittar reynslulausnir á 2/3
Með sérskilyrðum
1995
alls: 160
1996
alls: 165
1997
alls: 136
1998
alls: 100
1999
alls: 100
2000
alls: 87
2001
alls: 99
2002
alls: 118
2003
alls: 126
2004
alls: 141
2005
alls: 131
2006
alls: 154
2007
alls: 114
UPPLÝSINGAR UM REYNSLULAUSNIR
UPPLÝSINGAR TEKNAR SAMAN AF FANGELSISMÁLASTOFNUN FYRIR FRÉTTABLAÐIÐ
„Alla fanga dreymir um að losna úr fangelsi og það eina
sem flestir þeirra hugsa um þegar þeir ganga loksins út
um dyrnar er að lenda aldrei aftur inni. Það er nú samt
þannig að margir lenda með dynk á klefavegg skömmu
síðar,“ segir Guðmundur Svavarsson, fyrrverandi fangi.
Guðmundur var dæmdur í tuttugu ára fangelsi fyrir
manndráp í Héraðsdómi árið 1990, ásamt öðrum
manni. Guðmundur var þá 28 ára gamall. Hæstiréttur
mildaði dóminn þó í sautján ár.
Guðmundur hafði byrjað að nota ólögleg fíkniefni
þegar hann var fimmtán ára. Hann viðurkennir fúslega
að hann hafi ekki verið fyrirmyndarfangi á Litla-Hrauni.
Árið 2001 fékk hann þó reynslulausn og var þá fluttur
á áfangaheimilið Vernd þar sem hann átti að dvelja í
þrjá mánuði. Eins og gefur að skilja höfðu gríðarlega
miklar breytingar orðið á samfélaginu á þeim árum
sem Guðmundur hafði dvalið innan veggja fangelsisins.
Hann komst fljótlega að því að frelsið getur verið erfitt
viðfangs og fljótlega var hann aftur byrjaður í „bullandi
neyslu,“ eins og hann orðar það sjálfur. Tíu mánuðum
eftir reynslulausnina var hann aftur kominn inn á Litla-
Hraun en á þeim tíma hafði hann framið ýmiss konar
afbrot sem hljóðuðu upp á rúmlega árs fangelsisdóm
og ofan á það bættist skilorðsbundni dómurinn sem
hann hlaut fyrir manndrápið. Honum var því gert að
sitja inni í sex ár til viðbótar. „Eina markmið mitt hafði
verið að fara ekki aftur inn. Það var þó svo skrýtið að
þegar ég var kominn aftur inn í klefa sá ég að mér leið
í raun best lokaður inni með vegginn sem eina vin
minn. Það var ekkert í minni fortíð sem sagði annað
en ég væri einn af landsins mestu lúserum og hand-
ónýtur þjóðfélagsþegn,“ segir hann um endurkomuna í
fangelsið.
„Ég kalla þetta ferli „boomerang-effect“. Maður
þeytist út og heldur að leiðin í burt verði sem lengst frá
fangelsinu, svo veit maður ekki fyrr en maður er kom-
inn til baka,“ segir Guðmundur þegar hann er beðinn
um að lýsa upplifun sinni.
Árið 2005 var Guðmundur sendur á meðferðarheim-
ilið í Krýsuvík á grundvelli samnings sem þá var á milli
heimilisins og Fangelsismálastofnunar.
Hann segist hafa farið í margar meðferðir áður en
hann var sendur þangað en ekkert hafi borið árangur
nema það starf sem unnið var í Krýsuvíkursamtökunum
en þau segir hann eina staðinn þar sem almennilega sé
unnið eftir 12-spora kerfinu.
„Föngum er oft nauðsynlegt að fara í gegnum ákveð-
ið enduruppeldi þar sem margir þeirra kunna oft ekkert
að vera í samfélaginu eða hugsa um sig. Ég var einn
þeirra en mitt enduruppeldi fékk ég í Krýsuvík.
Ég vona að hægt verði að gera reynslulausnir mark-
vissari svo hægt sé að halda betur utan um fólk sem
er að byrja að fóta sig í lífinu á nýjan leik og frekari
áhersla verði lögð á lífsleikni. Það er hellingur af fólki
innan fangelsiskerfisins sem er allt af vilja gert til að
hjálpa til við betrun en hefur hins vegar skort úrræði.
Auk þess gleymist stundum að það er lítið hægt að
gera fyrir fólk ef ekki er tekið á fíkninni.“
LENTI MEÐ DYNK Á KLEFAVEGG SKÖMMU EFTIR AÐ HAFA
LOKIÐ ELLEFU ÁRA FANGELSISVIST
ÖNNUR GREIN AF FJÓRUM
Á morgun:
Útlendingar í íslenskum fangelsum