Fréttablaðið - 24.05.2008, Qupperneq 62

34 24. maí 2008 LAUGARDAGUR
S
trand olíuflutningaskipsins
Exxon Valdez í Alaska árið 1989
er það fyrsta sem kemur upp í
huga margra þegar rætt er um
alvarleg mengunarslys. Fyrir því
eru margar ástæður. Líklega
hafa fá mengunarslys valdið viðlíka nátt-
úruspjöllum. Eins hefur ekkert mengunar-
slys fengið meiri umfjöllun nokkru sinni
sem skýrist af því að um er að ræða stærsta
mengunarslysið í bandarískri sögu. Í kjöl-
far slyssins var kastljósinu varpað á hætt-
una sem fylgir því að flytja mikið magn olíu
sjóleiðina á milli svæða. Stórslys vegna
olíuflutninga á sjó eru sjaldgæf en þau eru
hreyfiaflið að baki alþjóðlegum samningum
um varnir gegn mengun sjávar.
Stórslys og umhverfisvakning
Olíumengun í hafi var ekki þekkt sem
vandamál fyrr en á fyrri hluta 20. aldar, en
upp úr 1950 tóku margar þjóðir að setja
reglur um losun olíuúrgangs innan eigin
landhelgi. Mikil þróun í iðnaðargeiranum
varð til þess að olíuviðskipti jukust mikið
frá ári til árs og kallaði það á frekari aðgerð-
ir í mengunar varnamálum. Árið 1967
strandaði olíuflutningaskipið Torrey Cany-
on í Ermarsundi. Þetta var stærsta olíuslys-
ið í sögunni til þess tíma og olli því að mikil
umhverfisvakning varð. Tveimur árum
síðar ákvað stjórn Alþjóðasiglingamála-
stofnunarinnar (IMO) að halda ráðstefnu
þar sem MARPOL-samningurinn var sam-
þykktur sem er grundvallarsamningur um
mengun sjávar af völdum skipaumferðar.
Neyðarhafnir
Slysfarir og óhöpp olíuflutningaskipa á
árunum í kringum aldamótin 2000 og við-
brögð við þeim urðu til þess að koma hug-
myndum um neyðarhafnir og skipaafdrep á
dagskrá hjá IMO. Í byrjun ársins 2001
beindust sjónir þeirra sem fást við sigling-
ar og öryggismál að olíuflutningaskipinu
Castor og óförum þess. Skip þetta var á leið
frá Constanza í Rúmeníu til Lagos í Nígeríu
fulllestað af olíu þegar rifa kom á bol þess
undan ströndum Marokkó á gamlársdag
árið 2000. Hvorki Marokkó né Gíbraltar
heimiluðu því að koma til hafnar og spænsk
yfirvöld gáfu fyrirmæli um að því yrði hald-
ið frá Spánarströndum. Svo fór að hið lask-
aða olíuflutningaskip var dregið um Mið-
jarðarhaf í 35 sólarhringa þar til heimild
fékkst loks til að setja farm þess á land í
Túnis. Var það gert og tókst giftusamlega.
Árið 2002 fórst olíuflutningaskipið
Prestige undan Spánarströndum. Þetta slys
varð til þess að enn meiri áhersla var lögð á
það en áður að efla mengunarvarnir, ekki
síst á sviði Siglingaöryggisstofnunar Evr-
ópu (EMSA). Þótti sú atburðarás sem varð
eftir að olíuflutningaskipið var orðið ósjó-
hæft sýna að þörf væri á útbótum á þessum
vettvangi, því unnt hefði verið að halda
aftur af útbreiðslu olíumengunarinnar og
draga úr afleiðingum hennar með réttum og
fagmannlegum viðbrögðum. Lemstrað skip-
ið var dregið á haf út þar sem lítt mögulegt
var að fást við olíuhroðann sem frá því
barst. Eftir að skipið brotnaði í tvennt og
sökk, sex dögum eftir að fyrst var sent út
neyðarkall, þótti mörgum sýnt að nauðsyn-
legt væri að setja alþjóðlegar reglur um
afdrep fyrir skip sem hefðu orðið fyrir
skemmdum eða laskast. Við þessu hafa
íslensk siglingayfirvöld brugðist og gert til-
lögur um hvar neyðarhöfnum og skipa-
afdrepum verður best við komið hérlendis,
eins og fjallað var um í Fréttablaðinu í
gær.
Hinn 13. nóvem-
ber árið 2002
myndaðist stór
rifa á olíu-
flutningaskipið
Prestige undan
ströndum Spánar
sem var á siglingu
í vondu veðri. Um borð var 27 manna áhöfn
og um 77 þúsund tonn af hráolíu. Áhöfninni
var bjargað frá borði og reynt að draga skipið
á haf út til að koma í veg fyrir að olían bærist
að landi. Skipið þoldi ekki álagið og brotnaði
sex dögum síðar um 225 kílómetra frá landi.
Meira en áttatíu prósent af olíunni láku í
sjóinn þegar skipið sökk eða um 63 þúsund
tonn. Afleiðingarnar voru skelfilegar og mun
verri en búist var við í fyrstu. Ströndin meng-
aðist frá Vigo á Spáni til Brest í Frakklandi
eða yfir 1.900 kílómetra langa strandlengju.
Um 140 þúsund tonn af olíuúrgangi voru
hreinsuð af ströndum Spánar og um átján
þúsund tonn í Frakklandi. Mikið af vistkerfi
strandsvæðanna varð fyrir verulegri röskun.
Það er hugsanlegt að á einstaka svæðum
hafi áhrifin orðið til þess að búsvæði ákveð-
inna lífvera hafi þurrkast út. Talið er að það
taki náttúruna um tíu ár að jafna sig eftir
slysið. Skipið er enn á hafsbotni og er erfitt
að komast að því þar sem það liggur á miklu
dýpi. Sérfræðingar telja hugsanlegt að olía
eigi eftir að leka úr skipinu í nokkur ár og
getur það valdið langtímaáhrifum á strand-
svæðum Spánar og Frakklands.
Prestige
Hinn 11.
desember
1999 varð vart
við vélarbilun
í olíuskipinu
Erika þegar það
var að sigla um
Biskajaflóa á
leið sinni frá
Dunkerque í
Frakklandi til
Livorno á Ítalíu.
Skipstjórinn
sendi strax út
neyðarkall en fljótlega lét hann vita að allt
væri komið í samt lag. Um kvöldið fór að
sjást sprunga á skrokk skipsins. Morguninn
eftir tilkynnti skipstjórinn að skipið væri að
brotna í sundur. Allt tiltækt björgunarlið
var sent af stað við mjög erfið veðurskilyrði
en það náðist að bjarga áhöfninni heilu og
höldnu frá borði. Tveimur tímum síðar þegar
verið var að reyna að draga skipið frá landi,
brotnaði það í tvennt um sextíu kílómetra
suður af Bretlandi og sökk sömu nótt. Um
borð voru 31 þúsund tonn af hráolíu og um
tuttugu þúsund tonn láku út í umhverfið.
Talið var að olían myndi ná að veðrast áður
en hún ræki upp í fjörur en sú varð ekki
raunin. Fyrstu áhrifa olíumengunar varð vart
ellefu dögum eftir slysið, hinn 23. desem-
ber. Um 500 kílómetra löng strandlengja
mengaðist og hluti hennar var hulin 5 til 30
sentímetra þykku og nokkurra metra breiðu
olíulagi. Fugladauðinn er talinn vera sá mesti
sem orðið hefur eftir mengunarslys. Meng-
unin hafði mikil áhrif á ferðamannaiðnað og
sjávarútveg.
Erika
Þann 24. mars
1989 strandaði
olíuflutningaskipið
Exxon Valdez við
Prins William-sund í
Alaska. Skipið var að
koma frá Los Angeles
á leiðinni til Valdez
í Alaska en sigldi
ekki hefðbundna
siglingaleið til þess
að forðast hafís á
leiðinni. Um fjörutíu
þúsund tonn af hráolíu láku í hafið innan sex
klukkustunda frá strandinu. Olían mengaði
1.400 kílómetra af strandlengju Alaska.
Slysið ógnaði viðkvæmri fæðukeðju sem
er undirstaða fiskiðnaðarins á svæðinu og
250 þúsund fuglar, síldarhrogn og milljónir
laxa drápust auk fjölda annarra dýra.
Viðkvæm svæði voru afmörkuð og forgangs-
röðuð og strax hafist handa við hreinsun
á ströndum. Hreinsunaraðgerðir voru ekki
skipulagðar í tíma og gengu því ekki nógu
vel. Það tók meira en fjögur sumur að þrífa
upp olíuna á strandsvæðum sem menguð-
ust og náðist þrátt fyrir það ekki að ná allri
olíunni upp. Enn finnast þar olíumengaðar
strendur sautján árum eftir að slysið átti sér
stað. Slysið hafði áhrif á ferðaþjónustu, veið-
ar og landbúnað. Þetta er stærsta olíuslys
sem orðið hefur í bandarískri sögu og eftir
slysið var hert á reglum og lögum um meng-
un sjávar og siglingaleiðum breytt.
Kolsvört flóð og fjara
Stórslys vegna olíuflutninga á sjó eru sjaldgæf en þau hafa verið hreyfiaflið að baki alþjóðlegum
samningum um varnir gegn mengun sjávar. Eins hafa þau verið tilefni umræðu um umhverf-
ismál í víðum skilningi. Svavar Hávarðsson kynnti sér sögubrot sem tengjast afmörkun siglinga-
leiða við Íslandsstrendur og tillögum siglingayfirvalda um neyðarhafnir og skipaafdrep.
ERIKA BROTNAR Ástæða þess að olíuflutningaskipið brotnaði árið 1999 og sökk er talið vera lélegt ástand
skipsins. Í réttarhöldum vegna Exxon Valdez-slyssins kom fram að skipstjórinn var undir áhrifum áfengis.
Hann valdi siglingaleið sem var erfið fyrir mun minni skip. Kaupskipafloti heimsins er talinn vera um áttatíu
þúsund skip og þar af sjö þúsund sem flytja olíu og fljótandi skaðleg efni. NORDICPHOTOS/AFP
1967 Torrey Canyon strandar í Ermar-
sundi. 120 þúsund tonn af olíu.
1976 Argo Merchant strandar og brotnar í
sundur við strendur Nantucket-eyju
í Bandaríkjunum. 27.000 tonn af
olíu.
1978 Amoco Cadiz strandar við Quess-
ant-eyju í Norðvestur-Frakklandi.
230 þúsund tonn af olíu.
1979 Olíuflutningaskipin Atlantic Empress
og Aegean Captain rekast saman í
Kyrrahafi. 296 þúsund tonn leka í
sjóinn. Mesta magn sem farið hefur
í sjóinn í skipskaða. Olían náði
aldrei landi.
1983 Castillo de Bellver ferst þegar
kviknar í skipinu undan ströndum
Suður-Afríku. 116 þúsund tonn af
olíu.
1988 Odyssey ferst utan við strendur
Nýfundnalands. 147 þúsund tonn af
olíu.
1989 Exxon Valdez strandar í Alaska. 40
þúsund tonn af olíu.
1990 Úr Mega Borg fara 17 þúsund tonn
af olíu í sjóinn við strönd Bandaríkj-
anna eftir eld um borð.
1991 Úr Haven fara140 þúsund tonn í
höfnina á Genóa á Ítalíu.
1993 Braer strandar við Hjaltlandseyjar.
85 þúsund tonn af olíu.
1996 Sea Empress strandar í innsiglingu
í Milford Haven í Suðvestur-Wales.
147 þúsund tonn í sjóinn.
1999 Erika brotnar og sekkur utan við
strendur Frakklands. 20 þúsund
tonn af olíu í sjóinn.
2002 Prestige brotnar undan ströndum
Spánar. 64 þúsund tonn af olíu í
sjóinn.
2003 Tasman Spirit strandar í innsigling-
unni í höfninni Karachi í Pakistan
og brotnar. 28 þúsund tonn af olíu.
1960
1970
1980
1990
2000
SEA
EMPRESS 16. feb, 1996
147.000 t
AEGEAN
SEA 3. des, 1992
70.000 t
PRESTIGE
13. nóv, 2002
64.000 t
ERIKA
12. des, 1999
20.000 t
TORREY
CANYON 18. mars, 1967
120.000 t
SPÁNN
AMOCO
CADIZ 16. mars, 1978
230.000 t
FRAKKLAND
ENGLAND
Biskaja-
fl ói
URQUILLO
12. maí, 1976
100.000 t
➜ STÆRSTU OLÍUMENGUNARSLYSIN Í EVRÓPU
Miðjarðarhaf
Exxon Valdez